Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος αξιόλογος ιεράρχης, επίσκοπος Δημητσάνης από το 1795 μέχρι το 1821. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Πέθανε στις 10 Σεπτεμβρίου 1821 ύστερα από φυλάκιση του στην Τρίπολη. 

Ο Φιλόθεος Χατζής, όπως ονομαζόταν, γεννήθηκε στην Κύπρο σε άγνωστο χρόνο. Σε νεαρή, φαίνεται, ηλικία πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου και σπούδασε. Το 1795, όταν παραιτήθηκε ο επίσκοπος Δημητσάνης (περίπου σημερινή περιφέρεια επισκοπής Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως) Αμβρόσιος, ο τότε οικουμενικός πατριάρχης Γεράσιμος Γ' (Κύπριος την καταγωγή) προώθησε στον επισκοπικό εκείνο θρόνο τον Φιλόθεο, που ήταν τότε «δευτερεύων των διακόνων» του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Σώζεται επιστολή του πατριάρχη Γερασίμου προς τους μοναχούς του μοναστηριού του Προδρόμου (κοντά στη Δημητσάνα) με την οποία τους πληροφορεί ότι μετά την παραίτηση του επισκόπου κυρ Αμβροσίου, εξελέγη νέος επίσκοπος Δημητσάνης ο κυρ Φιλόθεος, ὡς ἄξιος καί τίμιος καί δόκιμος ἀναφανείς καί τῇ   Ἐκκλησίᾳ κατά διαφόρους καιρούς πιστῶς ἐκδουλεύσας καί παρά τῇ  ἡμῶν μετριότητι χρόνους ἱκανούς διατρίψας...

Αναφέρεται, συνεπώς, ότι πριν από την εκλογή του ως επισκόπου, ο Φιλόθεος είχε υπηρετήσει για σειρά ετών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως διάκονος.

Ως επίσκοπος Δημητσάνης, ο Φιλόθεος έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην προώθηση της ελληνικής εκπαίδευσης και στην ενίσχυση των γνωστών σχολών της Δημητσάνας, της Στεμνίτσας, της Βυτίνας κ.α. Ίδρυσε επίσης επισκοπικό μέγαρο στη Δημητσάνα κι επιτέλεσε σημαντικό έργο στην εκκλησιαστική του περιφέρεια στην κεντρική Πελοπόννησο, όπου υπηρέτησε για 25 ολόκληρα χρόνια.

Εκεί όμως που είχε ιδιαίτερα σημαντική συμβολή ήταν στην προετοιμασία της επανάστασης του 1821. Στη Φιλική Εταιρεία φαίνεται ότι είχε μυηθεί από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό (που κατά μερικούς είχε επίσης κυπριακή καταγωγή). Από τη στιγμή που μυήθηκε, ο επίσκοπος Φιλόθεος δόθηκε ολοκληρωτικά στον αγώνα. Μάλιστα στην επαρχία του κατορθώθηκε ένα μοναδικό φαινόμενο, η μύηση στη Φιλική Εταιρεία ολόκληρου του πληθυσμού της Δημητσάνας. Τούτο εξυπηρέτησε ιδιαίτερα τον ετοιμαζόμενο αγώνα, γιατί στη Δημητσάνα έγινε κατορθωτό να λειτουργήσουν οι περίφημοι «μπαρουτόμυλοι» των αδελφών Νικολάου και Σπυρίδωνος Σπηλιωτοπούλων. Παράγονταν, δηλαδή, μεγάλες ποσότητες πυρίτιδας, αποθηκευόταν σε διάφορα μέρη για να χρησιμοποιηθεί με την έναρξη του αγώνα. Η όλη επιχείρηση κατασκευής και αποθήκευσης πυρίτιδας ήταν επικίνδυνη και γινόταν, βέβαια, με κάθε μυστικότητα και με την επίβλεψη του επισκόπου Φιλοθέου. Ο Λοΐζος Φιλίππου στο βιβλίο του «Κύπριοι Αγωνισταί», σελ. 140, αναφέρει: «Εἰς τὴν ἐπαρχία του κατορθώνει ἕνα μοναδικὸν φαινόμενον καθ’ ὅλον τὸν Ἑλληνισμό. Πρὸ τοῦ ἀγῶνος σύσσωμος ἡ Δημητσάνα ἐμυήθη εἰς τὰ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἐξυπηρέτησε κατὰ τρόπον μοναδικὸν τὸν ἀγῶνα, διότι διευκολύνθη ἡ κατασκευὴ καὶ ἀποθήκευση τῆς ἀναγκαίας πυρίτιδος ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν Νικολάου καὶ Σπυρίδωνος Σπηλιωτόπουλου».

Βλέπε αφιέρωμα 

Θεόφιλος Χατζής 

Θάνατος

Ωστόσο κατά τις αρχές του 1821 ο Φιλόθεος προσκλήθηκε από τους Τούρκους στην Τρίπολη (διοικητική πρωτεύουσα της Πελοποννήσου τότε, κοντά στη Δημητσάνα), μαζί με άλλους ιεράρχες της Πελοποννήσου, τους επισκόπους Μονεμβασίας, Χριστιανουπόλεως, Ωλένης, Ναυπλίου και Άργους και Ανδρούσης. Όλοι αυτοί, καθώς και άλλοι ακόμη πρόκριτοι, συνολικά 18 άτομα, συνελήφθησαν στην Τρίπολη και φυλακίστηκαν, με ογκώδεις αλυσίδες στον λαιμό.

Ο Κύπριος ιεράρχης, μη αντέχοντας τη σκληρότατη διαβίωση στη φυλακή, πέθανε μέσα εκεί από τις κακουχίες, στις 10 Σεπτεμβρίου του 1821. Λίγο ακόμη αν άντεχε, θα προλάβαινε την απελευθέρωση της Τρίπολης (Τριπολιτσάς) από τους Έλληνες (23 Σεπτεμβρίου του 1821).

Ο Ι. Φιλήμων (Δοκίμιον Ἱστορικόν, τόμος 4, σ. 204) γράφει ότι ο Φιλόθεος απελευθερώθηκε λίγες μέρες πριν από την απελευθέρωση της Τρίπολης, αλλά πέθανε αμέσως μετά. Ωστόσο φαίνεται ότι ο Φιλόθεος είχε πράγματι πεθάνει στη φυλακή, σύμφωνα και προς τον επίσκοπο Τριπόλεως Δανιήλ που λέγει ότι από τους 18 φυλακισμένους μόνο 6 βγήκαν ζωντανοί (εκ των οποίων ένας ήταν ο ίδιος ο Δανιήλ, ενώ γνωστά είναι και τα ονόματα των άλλων 5). Ο Φιλόθεος εξυμνείται με στίχους του συγκρατουμένου του επισκόπου Δανιήλ, προς τον οποίο ανέθεσε, λίγο πριν πεθάνει, να εποπτεύσει ώστε να κατανεμηθεί ορθά η περιουσία του, από την οποία 5.000 γρόσια ήθελε να δοθούν προς ενίσχυση του ελληνικού σχολείου της Δημητσάνας. Δηλαδή μέχρι την τελευταία του πνοή σκεφτόταν και φρόντιζε για το σχολείο αυτό.

Το 2010, με πρωτοβουλία του ΕΠΟΚ (Ελληνικός Πνευματικός Όμιλος Κυπρίων Ελλάδος) στήθηκε σε πλατεία της Δημητσάνας τιμητική-αναμνηστική στήλη για τον μαρτυρικό ιεράρχη Φιλόθεο Χατζή.

Πηγές 

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Ερευνα Δρ. Ηρακλής Ζαχαριάδης. Πρόεδρος του Ελληνικού Πολιτιστικού Ομίλου Κυπρίων (Ε.Π.Ο.Κ.), Εκδότης της Εφημερίδας "Κυπριακός Ελληνισμός" και Μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου "Παρνασσός"