Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στο λεκανοπέδιο Μόρφου, περί τα 26 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Λευκωσίας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Η Φιλιά είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 130 μέτρων. Το καμπίσιο τοπίο της είναι διαμελισμένο από τον ποταμό Οβγό, που ρέει στα βόρεια του οικισμού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, ο φλύσχης της Κυθρέας και οι αποθέσεις του σχηματισμού Λαπήθου (σειρά πελαγικών κιμωλιών, μαργών και ασβεστόλιθων). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, καφκάλλες, ξερορεντζίνες και ασβεστούχα εδάφη.

Η Φιλιά δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 310 χιλιοστόμετρα. Όμως το χωριό βρίσκεται στην περιοχή του μεγαλύτερου και σημαντικότερου υδροφόρου στρώματος της Κύπρου, εκείνου της δυτικής Μεσαορίας ή Μόρφου. Στην περιοχή του είχαν ανορυχθεί, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, αρκετές διατρήσεις που συνέβαλαν στην άρδευση αρκετών εκτάσεων γης. Πάνω στα εύφορα εδάφη του χωριού καλλιεργούνταν κυρίως τα εσπεριδοειδή, τα λαχανικά και τα σιτηρά.

Αρκετά ανεπτυγμένη πριν από την εισβολή ήταν και η κτηνοτροφία του χωριού. Το 1973 εκτρέφονταν 1.362 πρόβατα, 1.429 κατσίκες, 71 αγελάδες και 10.735 πουλερικά.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Φιλιά συνδέεται στα ανατολικά με το χωριό Γερόλακκος (περί τα 15 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Λευκωσίας και στα δυτικά με το χωριό Μάσαρη (περί το 1,5 χμ.) και μέσω του με την κωμόπολη της Μόρφου (περί τα 10 χμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο δρόμο στα βορειοδυτικά με το χωριό Κυρά (περί τα 3,5 χμ.).

Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η περιοχή του χωριού είχε κατοικηθεί κατά τα αρχαιότατα Προϊστορικά χρόνια και υφίσταται εκεί αξιόλογος αρχαιολογικός χώρος. Μάλιστα τα σημαντικά κινητά ευρήματα που έχουν έλθει στο φως (ιδίως αγγειοπλαστική) έχουν κάνει μερικούς αρχαιολόγους να χαρακτηρίζουν μια περίοδο των Προϊστορικών χρόνων ως περίοδο του «πολιτισμού της Φιλίας».

Βλέπε λήμμα: Φιλιά αρχαιολογικος χώρος

Η Φιλιά δεν απαντάται σε μεσαιωνικές πηγές. Ένα χωριό με την ίδια ακριβώς ονομασία (Filia) βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες αλλά αρκετά μακριά από τη Φιλιά της Μόρφου, στην περιοχή ανατολικά της Κυθρέας, συνεπώς ήταν μάλλον άλλος οικισμός με την ίδια ονομασία. Τούτο όμως φανερώνει ότι η ονομασία υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια και μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η Φιλιά μάλλον θα πρέπει να είχε ιδρυθεί κατά τη Βυζαντινή περίοδο.

Βλέπε λήμμα: Φιλιά

Η ονομασία Φιλιά δεν είναι γνωστό από πού προήλθε. Μερικοί θεωρούν ότι προήλθε από τη λέξη φίλος, φιλία και υποδήλωνε χωριό όπου οι κάτοικοι ήταν όλοι φιλιωμένοι κι αδελφωμένοι μεταξύ τους, τούτο όμως στηρίζεται απλώς στη γλωσσολογική σχέση της λέξης με την ονομασία. Πάντως χωριά με την ίδια ονομασία υπάρχουν και στην Ελλάδα. Η ονομασία έχει, μάλλον, αρχαία ελληνική προέλευση. Ωστόσο, κατά τον Κυριάκο Χατζηιωάννου, η ονομασία του χωριού είναι φυτώνυμη και αρχαία ελληνική, από τη λέξη φυλία (η). Η φυλία ήταν ονομασία δέντρου, αναφερόμενη ήδη από τον Όμηρο, ένα είδος άγριας ελιάς. Στην περίπτωση αυτή, κατά τον ίδιο μελετητή, η ορθή γραφή της ονομασίας του χωριού είναι Φυλιά.

Όλοι οι κάτοικοι της Φιλιάς προσφυγοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 1974, εξαιτίας της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής και κατοχής. Από το 1975 το χωριό κατοικήθηκε από Τουρκοκυπρίους που μεταφέρθηκαν στο τουρκοκρατούμενο τμήμα της Κύπρου από τις ελεύθερες περιοχές του νησιού. Αργότερα κατοίκησαν στη Φιλιά και Τούρκοι έποικοι που μεταφέρθηκαν από τη Μικρά Ασία.

Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να τουρκοποιήσουν όλα τα τοπωνύμια των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου, μετονόμασαν το χωριό σε Serhatköy, που ερμηνεύεται ως «χωριό των συνόρων», αφού βρίσκεται κοντά στη διαχωριστική γραμμή Αττίλα.

Οι Τούρκοι κατασκεύασαν νέο αυτοκινητόδρομο που συνδέει τη Λευκωσία (τουρκοκρατούμενο τμήμα) με τη Μόρφου, διερχόμενος από τη Φιλιά.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια