Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Με το όνομα Φιλάρετος είναι γνωστοί δυο ζωγράφοι του 18ου αιώνα. Και οι δυο ήταν μοναχοί στο μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου κοντά στο Πολιτικό. Ο πρώτος είναι παλαιότερος και πιο σημαντικός από τον δεύτερο.

Φιλάρετος: Ο πρεσβύτερος από τους δυο Φιλάρετος γεννήθηκε στο χωριό Ψημολόφου. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς. Πολύ νέος φαίνεται ότι έγινε μοναχός στο μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου όπου και διδάχθηκε τη ζωγραφική από τον Ιωαννίκιο, όπως φαίνεται από την επιγραφή του τέμπλου της εκκλησίας της Παναγίας Χρυσελεούσας στην Έμπα. Ήδη το 1740 ήταν διάκονος. Τότε ζωγράφισε την τοιχογραφία του αρχαγγέλου μαζί με το πορτραίτο του μητροπολίτη Κιτίου Μακαρίου στο τυφλό τόξο πάνω από την είσοδο της εκκλησίας του μοναστηριού του Αρχαγγέλου κοντά στο Μονάγρι. Τότε ζωγράφισε και την τοιχογραφία της Αποκαθήλωσης στην κόγχη της Πρόθεσης της ίδιας εκκλησίας. Το 1745 ζωγράφισε την εικόνα του Χριστού και την εικόνα του Προδρόμου, όπως φαίνεται από την τεχνοτροπία, στο τέμπλο της εκκλησίας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Τόχνη. Το 1746 ζωγράφισε την εικόνα του Χριστού στην εκκλησία της Παναγίας Χρυσογαλούσας στην Πάνω Αψιού. Το 1748, όταν ήταν ήδη ιερομόναχος, ζωγράφισε τον Σταυρό του τέμπλου και τις εικόνες των αποστόλων (Μεγάλη Δέηση) στο τέμπλο της εκκλησίας του μοναστηριού της Αγίας Θέκλας κοντά στη Μοσφιλωτή. Το 1749 ζωγράφισε τις εικόνες των εορτών και των αποστόλων και τη θύρα του κουβουκλίου του Σταυρού στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στα Πάνω Λεύκαρα. Το 1754 ζωγράφισε την εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας στην ομώνυμη εκκλησία στα Πέρα.

Ο Φιλάρετος, όπως κι άλλοι μοναχοί, δίδασκε ταυτόχρονα ζωγραφική στο μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου. Το 1753 αναφέρονται δυο μαθητές του, ο Νεκτάριος και ο Δοσίθεος, που χρύσωσαν το τέμπλο και ζωγράφισαν τις εικόνες του Δωδεκαόρτου στην εκκλησία της Παναγίας στους Καπέδες. Το 1753 ο Φιλάρετος ζωγράφισε την εικόνα του αγίου Μηνά στο μοναστήρι του Αγίου Μηνά κοντά στη Βάβλα και το 1754 την εικόνα του ένθρονου Χριστού, Μεγάλου Αρχιερέως, που σήμερα βρίσκεται στον γυναικωνίτη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στα Λύμπια. Το 1757 ζωγράφισε την τοιχογραφία του Αγίου Μηνά στον νότιο τοίχο, κοντά στο εικονοστάσιο, του καθολικού του μοναστηριού του Αγίου Μηνά κοντά στη Βάβλα. Ο ίδιος, όπως φαίνεται από την τεχνοτροπία, ζωγράφισε και την τοιχογραφία του αγίου Γεωργίου στον βόρειο τοίχο, κοντά στο εικονοστάσιο και την τοιχογραφία της Αποκαθήλωσης στην αχιβάδα της Πρόθεσης του ίδιου καθολικού. Τον ίδιο χρόνο ζωγράφισε και την εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας στο εικονοστάσιο της παλαιάς εκκλησίας του Αγίου Αναστασίου στην Περιστερώνα Αμμοχώστου. Το 1759 ζωγράφισε την τοιχογραφία με τις μορφές των αγίων Βασιλείου, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Νικολάου στον νότιο τοίχο του καθολικού του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου. Ο Φιλάρετος φαίνεται ότι ζωγράφισε και άλλες τοιχογραφίες στο καθολικό του μοναστηριού του που καταστράφηκαν. Ανάμεσα στις τοιχογραφίες αυτές είναι και οι σκηνές από τη ζωή του αγίου Ηρακλειδίου στο εσωρράχιο του ανατολικού τόξου, κοντά στο εικονοστάσιο, της τοξοστοιχίας που χωρίζει το καθολικό από το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδος. Τεμάχια από τις τοιχογραφίες της Μετάληψης των Αποστόλων και της Κοίμησης της Θεοτόκου μαζί με τεμάχια αναθηματικής επιγραφής βρέθηκαν κατά την έρευνα του καθολικού το 1964. Και οι τοιχογραφίες αυτές ζωγραφίσθηκαν το 1759. Με σημείωμα που έγραψε ο Φιλάρετος στα βημόθυρα του παρεκκλησίου της Αγίας Τριάδος καθορίζει σαν ημερομηνία θανάτου του αρχιεπισκόπου Φιλοθέου την 1ην Ιουλίου 1759. Την ημέρα αυτή συμπλήρωσε ο Φιλάρετος τη διακόσμηση του τέμπλου αυτού με εικόνες.

Ο Φιλάρετος ζωγράφισε ή μάλλον συμπλήρωσε παλαιότερη τοιχογραφία, του 15ου αιώνα, της Δευτέρας Παρουσίας στον νότιο τοίχο της εκκλησίας του χωριού του Ψημολόφου. Το 1775 ζωγράφισε την εικόνα της Θεοτόκου «Καθολικής» στο καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου. Το 1778, όταν ήταν ήδη πρωτοσύγκελλος του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου, ζωγράφισε τα βημόθυρα του εικονοστασίου της εκκλησίας του Αγίου Αναστασίου στην Περιστερώνα Αμμοχώστου και το επόμενο έτος, 1779, χρύσωσε το εικονοστάσιο και ζωγράφισε τις εικόνες του αρχαγγέλου Μιχαήλ, του προφήτη Ηλία και του Επιτάφιου Θρήνου, στην ίδια εκκλησία. Δυστυχώς οι Τούρκοι πρόσφατα έκλεψαν τις εικόνες και τα βημόθυρα και τα πώλησαν στο εξωτερικό. Εικόνες του Φιλάρετου βρίσκονται και σε άλλες εκκλησίες της Κύπρου.

Φιλάρετος ο νεότερος: Μοναχός του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου. Δεν είναι γνωστό πότε και πού γεννήθηκε.   Όπως φαίνεται από την επιγραφή στην εικόνα της Αποκαθήλωσης, στο εικονοστάσιο της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στα Λεύκαρα, το 1761 ήταν απλός μοναχός και μαζί με δυο άλλους μοναχούς του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου, τον Λεόντιο και τον Φιλόθεο, μαθήτευαν κοντά στον ζωγράφο Νεκτάριο. Το 1766 μαζί με τον Λεόντιο χρύσωσαν το εικονοστάσιο (το παλαιό) της παλαιάς εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στον Κόρνο και ζωγράφισαν τις εικόνες των αποστόλων, το Δωδεκάορτον και την Σταύρωση, στην κορυφή του εικονοστασίου. Το 1773, μαζί πάλι με τον Λεόντιο, αφού είχαν εν τω μεταξύ χειροτονηθεί ιερομόναχοι, επιχρύσωσαν το εικονοστάσιο και ζωγράφισαν τη Σταύρωση, τα βημόθυρα, τις εικόνες των αποστόλων και τις μεγάλες εικόνες του αρχαγγέλου Μιχαήλ και του αγίου Νικολάου, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στη βόρεια θύρα του εικονοστασίου της εκκλησίας της Παναγίας Οδηγήτριας στα Πέρα. Ο Φιλάρετος συνέχισε τη συνεργασία του με τον Λεόντιο, που έγινε εν τω μεταξύ αρχιμανδρίτης, ενώ ο ίδιος έγινε πρωτοσύγκελλος του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου. Οι δυο τους το 1781 επιχρύσωσαν το εικονοστάσιο του καθολικού του μοναστηριού της Παναγίας Αυγασίδας και ζωγράφισαν τη Σταύρωση, τα βημόθυρα, το Δωδεκάορτον και τις εικόνες των αποστόλων, της Μεγάλης Δέησης, και τις μεγάλες προσκυνηματικές εικόνες της Θεοτόκου, του Προδρόμου, των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και του αγίου Γεωργίου, και τις εικόνες των ευαγγελιστών στον άμβωνα σύμφωνα με τη σχετική επιγραφή που σωζόταν στο εικονοστάσιο.