Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Φαρμακάς- Farmakas. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς, περί τα 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας.

 

Ο Φαρμακάς είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 970 μέτρων με τα νότιά του σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας -Λάρνακας. Το τοπίο του χωριού είναι τραχύ και βουνίσιο με στενές βαθιές κοιλάδες που οι πλευρές τους είναι απότομες. Το υψόμετρο γενικά αυξάνεται από τα βόρεια προς τα νότια, κυμαίνεται δε μεταξύ 600 και 1.400 μέτρων. Απ' όλες τις πλευρές ξεπροβάλλουν ψηλές βουνοκορφές, που μερικές ξεπερνούν τα 1.300 μέτρα. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Φαρμακά, παραπόταμου του ποταμού του Ακακίου. Ο Φαρμακάς συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 20 ψηλότερα χωριά της Κύπρου.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι λάβες και οι διαβάσες του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν φαιοχώματα και πυριτιούχα εδάφη.

 

Ο Φαρμακάς δέχεται μια πολύ ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, που κυμαίνεται περί τα 800 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται۠ τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, τα λαχανικά (κυρίως ντομάτες, φασολάκια και πατάτες), οι αμυγδαλιές, οι καρυδιές, οι ελιές, τα όσπρια (κυρίως κουκιά και φασόλια), τα νομευτικά φυτά και διάφορα είδη φρουτόδεντρων (κυρίως μηλιές, κερασιές, ροδακινιές, αχλαδιές και συκιές).

 

Το χωριό περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς και έχει ωφεληθεί από αυτό με την κατασκευή δυο υδατοδεξαμενών συνολικής χωρητικότητας 82.000 μ³ για άρδευση έκτασης γης του χωριού, την κατασκευή αναβαθμίδων και τη βελτίωση αγροτικών δρόμων.

 

Η οδική σύνδεση του Φαρμακά με τα γύρω χωριά γίνεται με ελικοειδείς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με το χωριό Γούρρι (περί τα 7 χμ.), και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Οδού της επαρχίας Λάρνακας (περί τα 5 χμ.).

 

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	274
1891	305
1901	331
1911	384
1921	342
1931	398
1946	501
1960	479
1973	504
1976	526
1982	532
1992	541
2001	507
2011	480
2021	442

 

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, κι ούτε βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες. Είναι όμως πιθανό ότι υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, κι ένας από τους λόγους που δεν αναφέρεται στις πηγές είναι η σχετική απομόνωσή του.

 

Η ονομασία του χωριού προήλθε, σύμφωνα προς μια άποψη, από το επώνυμο ή το επάγγελμα κάποιου πρώτου οικιστή ο οποίος παρασκεύαζε Φαρμακά από τα άφθονα βότανα που αυτοφύονται στην περιοχή. Εάν συνέβη κάτι τέτοιο, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι συνέβη κατά τα Βυζαντινά χρόνια, δηλαδή πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Κι’ αυτό επειδή το χωριό, εάν είχε ιδρυθεί κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ή ακόμη της Βενετοκρατίας, θα είχε μάλλον ξενικής προέλευσης ονομασία κι όχι ελληνικής.

 

Βλέπε λήμμα: Βοτάνιν

 

Εάν λάβουμε υπόψιν ότι το χωριό βρίσκεται κοντά στο μοναστήρι του Μαχαιρά στο οποίο οι μοναχοί σε παλαιότερες εποχές κατασκεύαζαν Φαρμακά από βότανα (πρβλ. και το γνωστό Ἰατροσοφικόν του μοναχού Μητροφάνους), κι αν υποθέσουμε ότι τέτοια βότανα οι μοναχοί μάζευαν από την περιοχή του Φαρμακά, τότε η ονομασία Φαρμακάς απλώς υποδήλωνε περιοχή όπου αυτοφύονταν διάφορα βότανα.

 

Βλέπε λήμμα: Μητροφάνης σκευοφύλαξ

 

Πάντως μερικοί κάτοικοι του χωριού θεωρούν ότι η ονομασία του προήλθε από το φαρμάτζ'ιν (=φαρμάκι), χαρακτηρισμό του τσουκτερού κρύου που επικρατεί κατά τους χειμερινούς μήνες.

 

Λαϊκή και εκκλησιαστική αρχιτεκτονική

Το χωριό είναι πολύ γραφικό και διατηρεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό διάφορα στοιχεία της ορεινής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Ωστόσο κοντά στα παλαιά σπίτια έχουν κτιστεί και αρκετά καινούργια, μάλιστα μερικά πολυτελή.

 

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην αγία Ειρήνη που γιορτάζει στις 5 Μαΐου, οπότε γίνεται στο χωριό μεγάλο πανηγύρι. Η εκκλησία κτίστηκε κατά τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο G. Jeffery (1918), θεωρεί ότι υφίστατο κάποτε στον χώρο της ομώνυμο μοναστήρι.

 

Στα νότια του χωριού υπάρχει μεγάλη πηγή που αναβλύζει άφθονο νερό χειμώνα και καλοκαίρι. Το νερό αυτό διοχετεύεται στο χωριό και στους κήπους του, τους οποίους κι αρδεύει.

 

Μεταξύ των εθίμων, που επιβιώνουν ακόμη στον Φαρμακά, είναι κι ένα πασχαλινό έθιμο που δεν απαντάται πουθενά αλλού στην Κύπρο. Λέγεται Πουλλάκι κι αποτελείται από καθορισμένο κείμενο που θυμίζει το μεσαιωνικό ποίημα Τά Εκατόν Λόγια.

 

Βλέπε λήμμα: Εκατόλογια

 

Η αρίθμηση όμως στο Πουλλάκι φθάνει μέχρι το 13, το δε κείμενο είναι θρησκευτικού περιεχομένου. Απαγγέλλεται ομαδικά από τους κατοίκους του χωριού στο προαύλιο της εκκλησίας την Κυριακή ή τη Δευτέρα του Πάσχα. Κατά τη διάρκεια της απαγγελίας γίνονται κινήσεις που θυμίζουν χορό αρχαίας τραγωδίας. Άλλο μοναδικό πασχαλινό έθιμο του Φαρμακά είναι ο λεγόμενος Βασίλης. Πρόκειται για αυτοσχέδιο διάλογο διαφόρων προσώπων, με πολλά θεατρικά στοιχεία.

 

Σύμφωνα προς πληροφορίες του Λοΐζου Φιλίππου, πριν από την αγγλική κατοχή (1878) δεν είχε λειτουργήσει σχολείο στο χωριό. Ωστόσο ιερείς και άλλοι κάτοικοι του Φαρμακά δίδαξαν κατά καιρούς τα «κοινά εκκλησιαστικά γράμματα» στα παιδιά, άλλοτε στους αγρούς κι άλλοτε στα σπίτια τους. Διδασκόταν όμως μόνο ανάγνωση κι όχι γραφή.

 

Φαρμακά υδατοδεξαμενές: Πρόκειται για δυο χωμάτινες υδατοδεξαμενές χωρητικότητας 61.000 μ³ και 21.000 μ³, κοντά στο χωριό Φαρμακάς, που κατασκευάστηκαν το 1984 στα πλαίσια του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς. Σκοπός των δυο υδατοδεξαμενών είναι η άρδευση έκτασης γης του χωριού Φαρμακάς.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια