Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 10 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Τσάδα είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 600 μέτρων. Από μορφολογικής απόψεως, το τοπίο του χωριού χαρακτηρίζεται από αποστρογγυλωμένους κιμωλιούχους λόφους που είναι καλυμμένοι με αμπέλια ή με φυσική βλάστηση όπου κυριαρχεί το θυμάρι, ο κόνιζος, η μοσφιλιά και η σπαλαδκιά. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από μικρά ρυάκια που πηγάζουν από τους λόφους της περιοχής και χύνονται στη δυτική θαλάσσια περιοχή της Πάφου.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών) και οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Η Τσάδα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 610 χιλιοστόμετρα. Η αμπελοκαλλιέργεια υπήρξε από τα παλαιά χρόνια η κύρια απασχόληση και η βασική πηγή εισοδήματος για τους περισσότερους κατοίκους της κοινότητας. Στην Τσάδα καλλιεργούνται αμπέλια, οινοποιησίμων κυρίως ποικιλιών. Εκτός από τα αμπέλια, καλλιεργούνται τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι χαρουπιές, οι ελιές, οι καρυδιές, οι αμυγδαλιές, λίγα φρουτόδεντρα (μηλιές, αχλαδιές και πορτοκαλιές) και ελάχιστα λαχανικά και όσπρια.

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Τσάδα συνδέεται στα βορειοανατολικά με τα χωριά Καλλέπεια (περί τα 3,5 χμ.), Λετύμπου (περί τα 6 χμ.) και Πολέμι (περί τα 8 χμ.). Συνδέεται επίσης στα δυτικά με τον κύριο δρόμο Πάφου-Πόλης από τον οποίο απέχει μόλις 1 χιλιόμετρο. Στα νότια συνδέεται με το χωριό Άρμου (περί τα 6 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ονομασία

Η ονομασία του χωριού θεωρείται ότι είναι φυτώνυμη, από το φυτό αβρόσσιλλα (είδος ασφόδελου) που έχει ψηλό και λεπτό ανθοφόρο καυλό που λέγεται βίτσα (=λεπτό κι ευλύγιστο ραβδί), απ' όπου τελικά η ονομασία του χωριού Βιτσάδα, όπως, κατ' αποκοπή, και του χωριού Τσάδα. Ωστόσο η ερμηνεία αυτή φαίνεται να είναι αρκετά παρατραβηγμένη χωρίς όμως και να υπάρχει άλλη καλύτερη. Ίσως προήλθε από το όνομα κάποιου πρώτου οικιστή, ίσως ακόμη η ονομασία να είναι αλλοιωμένη, χωρίς να γνωρίζουμε την αρχική. Κορφή στα δυτικά του χωριού ονομάζεται Τσιάρτα και ίσως ετυμολογικά να συνδέεται με την ονομασία του χωριού. Πάντως, τοπική παράδοση αναφέρει ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό βρισκόταν στον «δρόμο» Πάφου-Πόλης, οπότε οι διερχόμενοι Τούρκοι παρενοχλούσαν τους κατοίκους۠ τότε οι κάτοικοι του χωριού το μετατόπισαν ιτσάδα (=λίγο πιο εδώ), απ' όπου και η ονομασία του.

Ιστορικά στοιχεία

Ο Hogarth (Devia Cypria, p. 20), γράφει ότι στην περιοχή του χωριού βρέθηκαν (τον 19ο αιώνα), ύστερα από καθίζηση, αρχαίοι φτωχικοί τάφοι.

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, τουλάχιστον με τη σημερινή του ονομασία. Κάπου στην περιοχή του, παλαιοί χάρτες σημειώνουν οικισμό με την ονομασία Coria (Κουρία;) που υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ίχνη παλαιού μικρού οικισμού βρίσκονται σε τοποθεσία μεταξύ της Τσάδας και του μοναστηριού του Αγίου Νεοφύτου, δεν είναι όμως γνωστό σε ποιο οικισμό ανήκαν.

Το μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου βρίσκεται στα δυτικά του χωριού, ενώ στα νοτιοανατολικά του βρίσκεται το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού της Μίθθας (Μίνθης). Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία και κτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, αντικαθιστώντας άλλη παλαιότερη.

Από την Τσάδα καταγόταν ο ήρωας του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59 Ευαγόρας Παλληκαρίδης.

Κατά τον Ιερώνυμο Κ. Περιστιάνη, πρώτος δάσκαλος στο χωριό, πριν από το 1878, ήταν ο Παπαγιαννίτης, γέροντας που δίδασκε στα παιδιά τα «κοινά γράμματα». Η πληρωμή ήταν μια ή μιάμιση τουρκική λίρα κατ' αποκοπήν από κάθε παιδί και το «σαββατιάτικο», δυο ψωμιά από κάθε παιδί. Τον Παπαγιαννίτη διαδέχθηκε ο παπά Ιωάννης, με τους ίδιους όρους. Τα πλουσιότερα παιδιά φοιτούσαν στο μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου όπου διδάσκονταν από μοναχούς επί πληρωμή.

Η Τσάδα απέκτησε, πάντως, περιφερειακό αστυνομικό σταθμό από τις αρχές του 20ού αιώνα.

Ο δρόμος από την Πάφο στην Τσάδα ήταν πολύ ανηφορικός και δύσκολος. Λέγεται, μάλιστα, ότι όταν το πρώτο αυτοκίνητο ανέβηκε μέχρι την Τσάδα με πολύ κόπο, βγάζοντας ατμούς, οι κάτοικοι του έφεραν χόρτα να φάει!

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια