Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Τρυπιώτη στη Λευκωσία είναι ίσως η πιο σημαντική εκκλησία των χρόνων της Τουρκοκρατίας.

Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλλο που έχει εσωτερικές διαστάσεις 16,30X15,40 μ. Το μέσο κλίτος καταλήγει σε μια πεντάπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά αψίδα, που έχει χορδή 5 μ. και βέλος 2,45 μ. Η εκκλησία του Αρχαγγέλου του Τρυπιώτη ακολουθεί πρότυπα του 16ου αιώνα, όπως η εκκλησία του Αγίου Μάμα στη Μόρφου και το καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Νεοφύτου. Διαφέρει όμως σημαντικά στις αναλογίες. Η εκκλησία του Αγίου Μάμα και το καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Νεοφύτου είναι επιμήκη. Σ' αυτές τονίζεται ο κατά μήκος άξονας, σ' αντίθεση με την εκκλησία του Τρυπιώτη που παρουσιάζεται σε κάτοψη σχεδόν τετράγωνη. Ακόμη το ύψος είναι χαμηλό σε σχέση προς το μήκος και το πλάτος. Μια τρίτη διαφορά είναι η ανισότητα των μετακιόνιων διαστημάτων στην εκκλησία του Τρυπιώτη. Η εκκλησία του Τρυπιώτη χωρίζεται σε τρία κλίτη με δυο τοξοστοιχίες που αποτελούνται από πέντε τόξα τα οποία στηρίζονται σε τέσσερις κολόνες και δυο εντοιχισμένους στον δυτικό τοίχο ημικίονες. Τα τρία ανατολικά τόξα κάθε τοξοστοιχίας έχουν άνοιγμα 2,54 μ., ενώ τα δυο δυτικά 3,27 μ. Όλα τα τόξα έχουν το ίδιο ύψος. Η εκκλησία του Τρυπιώτη δεν έχει παράθυρα, εκτός από δυο μικρά, ένα στην αψίδα και ένα ψηλά στον δυτικό τοίχο. Η τοιχοδομία όμως της εκκλησίας του Τρυπιώτη είναι πολύ προσεγμένη και ακολουθεί πρότυπα της εποχής της Βενετοκρατίας.

Βλέπε λήμματα: Άγιος Μάμας Μόρφου και Άγιος Νεόφυτος Εγκλείστρα

 Σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή που βρίσκεται στα ανατολικά της νότιας εισόδου, η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Τρυπιώτη κτίσθηκε με δωρεές των Χριστιανών ενοριτών και του ιερέως και «σακελλαρίου» Ιακώβου το 1695. Τον θεμέλιο λίθο φαίνεται ότι έθεσε ο αρχιεπίσκοπος Γερμανός στις 3 Μαϊου 1695. Αν γίνει πιστευτή η κτιτορική επιγραφή, η εκκλησία συμπληρώθηκε σε καταπληκτικά σύντομο χρόνο: στις 25 του Νοεμβρίου του ιδίου έτους. Τη κτιτορική επιγραφή έγραψε και σκάλισε στη μαρμάρινη πλάκα κάποιος Παγκράτιος ιεροδιάκονος και «μελοδώς» (=μελωδός, δηλ. μουσικός και ψάλτης). Πάνω από τη δυτική είσοδο, στο μέσο του δυτικού τοίχου, έχουν εντοιχισθεί παλαιότερα οικόσημα σκαλισμένα σε μάρμαρο.

Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός θεωρεί ότι η εκκλησία του Τρυπιώτη ήταν άλλοτε ορθόδοξο μοναστήρι είτε των Ανδρείων είτε του Σεργίου-Φλάτρου (Σερεηπλάτρου κατά τον Κυπριανό). Τα μοναστήρια αυτά αναφέρονται κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας και Βενετοκρατίας. Την άποψη του Κυπριανού δέχονται και οι Χάκκετ - Παπαϊωάννου.

Το εικονοστάσιο της εκκλησίας του Τρυπιώτη είναι έργο του Χατζησάββα Ταλλιαδώρου, σύμφωνα με την επιγραφή κάτω από την εικόνα της Θεοτόκου, και τέλειωσε το 1812. Το 1816 εχρυσώθη το εικονοστάσιο.

Παλαιότερη από το εικονοστάσιο είναι η Αγία Τράπεζα που κατασκευάσθηκε με δωρεά του πρωτοσυγκέλλου Νεκταρίου το 1771.

Στην εκκλησία του Τρυπιώτη σώζονται μερικές πολύ σημαντικές εικόνες. Η πιο παλαιά είναι η εικόνα της Θεοτόκου βρεφοκρατούσας ανάμεσα στον Ιωακείμ και την Άννα, πολύ έντονα επηρεασμένη από την ιταλική τέχνη, του 15ου αιώνα. Η εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ του Τρυπιώτη είναι έργο του γνωστού ζωγράφου του 17ου αιώνα Παύλου και χρονολογείται στα 1634. Η εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος είναι έργο του ιερομόναχου Ιωαννικίου και χρονολογείται στα 1755. Δυο άλλες εικόνες, εκείνες του αγίου Νικολάου και του αγίου Γεωργίου, μπορούν να αποδοθούν στον Ιωαννίκιο. Η άλλη εικόνα του αρχαγγέλου ανήκει επίσης στον 17ο αιώνα. Οι άλλες εικόνες είναι του 19ου αιώνα.

Βλέπε λήμμα: Ιωαννίκιος

Κατά περίεργο τρόπο καμιά εικόνα του «εν Χώναις θαύματος» του αρχαγγέλου Μιχαήλ που έδωσε και την προσωνυμία στην εκκλησία, εκείνη του «Τρυπιώτη», δεν σώζεται. Πάντως η εκκλησία γιορτάζει στις 6 Σεπτεμβρίου, ημέρα που καθορίσθηκε για το θαύμα στις Χώναις κατά το οποίο ο αρχάγγελος Μιχαήλ άνοιξε μεγάλη τρύπα στην οποία παροχέτευσε τον ποταμό που απειλούσε να παρασύρει την εκκλησία του.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια