Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην τοποθεσία Οπτομύλια του χωριού Αγία Τριάδα της Γιαλούσας στην Καρπασία ανασκάφηκε μια μικρή βασιλική που εξυπηρετούσε μια μικρή αγροτική κοινότητα. Η βασιλική αυτή είναι τρίκλιτη και μικρών διαστάσεων. Ο κυρίως ναός έχει μήκος 17,50 μ. και πλάτος 14 μ. Το βόρειο και το νότιο κλίτος της βασιλικής έχουν πλάτος μόλις 3 μ. ενώ το πλάτος του μέσου κλίτους είναι 6 μ. Τα κλίτη χωρίζονται από δυο κιονοστοιχίες από πέντε κολόνες η κάθε μια, που στηρίζονται σε χαμηλούς στυλοβάτες. Οι κολόνες είναι από πωρόλιθο. Από πωρόλιθο είναι και οι απλουστευμένες ιωνικές βάσεις των κολονών. Οι κιονοστοιχίες καταλήγουν στα δυτικά σε ημικίονες. Το δυτικό μετακιόνιο διάστημα καλυπτόταν με ψηφιδωτό. Με ψηφιδωτό ήσαν καλυμμένα και τα δάπεδα των κλιτών.

Τα κλίτη κατέληγαν στ' ανατολικά σε ημικυκλικές αψίδες, όπως οι βασιλικές του Αγίου Φίλωνος, της Παναγίας και των Ασωμάτων της Αφέντρικας και της Παναγίας της Συκάδας κοντά στο Ριζοκάρπασο, και η βασιλική της Λύσης. Το βήμα της βασιλικής κατελάμβανε την κεντρική αψίδα και εκτεινόταν στο μέσο κλίτος, δυτικότερα από τις πρώτες, από τ' ανατολικά, κολόνες των στυλοβατών. Το δάπεδο του βήματος ήταν ψηλότερο του δαπέδου των κλιτών κατά δυο βαθμίδες. Αρχικά το πλάτος του ήταν στενότερο από το πλάτος του μέσου κλίτους. Αργότερα επεκτάθηκε σ' όλο το πλάτος του μέσου κλίτους και δυτικότερα μέχρι τη δεύτερη από τ' ανατολικά κολόνα των κιονοστοιχιών. Η καταστροφή του δαπέδου του βήματος από την αροτρίαση εξαφάνισε και τα ίχνη της θέσης της Αγίας Τράπεζας και τυχόν συνθρόνου. Ο άμβωνας της βασιλικής ήταν τοποθετημένος στον κύριο άξονα της βασιλικής, όπως και σε άλλες βασιλικές της Κύπρου (π.χ. Κουρίου, Α' Πέγειας, Αγίου Ηρακλειδίου, Αγίου Σπυρίδωνος) από επίδραση της Κωνσταντινουπόλεως.

Βλέπε λήμμα: Βασιλική

Στα δυτικά του κυρίως ναού υπήρχε νάρθηκας πλάτους όσο το πλάτος του ναού και μήκους 4 μ. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε, με τρίβηλο, με αίθουσα στα νότια. Η αίθουσα αυτή είχε μια αψίδα εγγεγραμμένη στον νότιο τοίχο. Πιθανότατα η αίθουσα αυτή χρησίμευε σαν διακονικό όπου ο διάκονος κατέγραφε τις προσφορές των πιστών. Το δάπεδο της αίθουσας αυτής, όπως και το δάπεδο του νάρθηκα, ήταν καλυμμένο με ψηφιδωτό. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό με τρεις εισόδους που βρίσκονται στο μέσο του δυτικού τοίχου των τριών κλιτών.

Στα δυτικά του νάρθηκα υπήρχε αίθριο σχήματος πλαγιαστού ορθογωνίου, όπως στις βασιλικές της Ελλάδας και του Αιγαίου. Το αίθριο είχε τρεις στοές που στηρίζονταν σε δυο κολόνες και ένα Ταυόσχημο πεσσό η κάθε μια. Στη δυτική και τη νότια στοά του αιθρίου υπήρχαν προσαρτημένα δωμάτια. Στο μέσο της δυτικής στοάς υπήρχε μικρός διάδρομος που οδηγούσε στην είσοδο, μπροστά από την οποία υπήρχε πρόπυλο που στηριζόταν σε δυο λίθινες κολόνες.  Άλλη είσοδος της βασιλικής υπήρχε στο ανατολικό άκρο της νότιας στοάς. Εδώ ένας μακρύς διάδρομος μήκους 5 μ. και πλάτους 2,30 μ., δυτικά του διακονικού, οδηγούσε προς τη νότια είσοδο. Στα ανατολικά του διαδρόμου αυτού, και νοτίως του διακονικού, υπήρχε το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε προς τα υπερώα της βασιλικής. Η είσοδος στο δωμάτιο του κλιμακοστασίου βρισκόταν στον ανατολικό τοίχο του διαδρόμου που οδηγούσε στη νότια είσοδο. Άλλο κλιμακοστάσιο υπήρχε σε δωμάτιο στα βόρεια του νάρθηκα.

Από το διακονικό ένας μακρύς διάδρομος κατά μήκος του νότιου τοίχου της βασιλικής οδηγούσε στο βαπτιστήριο που βρισκόταν στα νοτιοανατολικά της βασιλικής. Όπως και τα άλλα βαπτιστήρια της Κύπρου, το βαπτιστήριο της βασιλικής της Αγίας Τριάδος είναι ιδιαίτερο κτίριο με πολλές αίθουσες. Έτσι, εκτός από μια υπόστυλη τετράγωνη αίθουσα, το βαπτιστήριο περιλαμβάνει αίθουσα αποδυτηρίου, στ' ανατολικά της οποίας είναι το «φωτιστήριο» με τη σταυρόσχημη κολυμβήθρα με σκαλοπάτια στο δυτικό και το ανατολικό σκέλος του σταυρού και στ' ανατολικά το «χρισμάριο», μια ορθογώνια αίθουσα με αψίδα, όπου οι βαπτιζόμενοι χρίζονταν με το Άγιο Μύρο. Το «χρισμάριο» επικοινωνούσε στα βόρεια με ορθογώνια αίθουσα μέσω της οποίας οι νεοφώτιστοι έφθαναν στη βόρεια στοά της υπόστυλης αίθουσας του βαπτιστηρίου και απ' εκεί, μέσω του διαδρόμου, του διακονικού και του νάρθηκα, έμπαιναν στην εκκλησία όπου παρακολουθούσαν τη θεία λειτουργία και κοινωνούσαν των Αχράντων Μυστηρίων. Στον βόρειο τοίχο της βασιλικής υπήρχε προσαρτημένο παρεκκλήσιο με μικρή ημικυκλική αψίδα. Το παρεκκλήσιο αυτό επικοινωνούσε με άλλη ορθογώνια αίθουσα στ' ανατολικά, με μια μικρή θύρα στον ανατολικό τοίχο, στα νότια της αψίδας.

Η βασιλική της Αγίας Τριάδος, αν και μικρή στο μέγεθος, είναι πολύ σημαντική γιατί διασώζει όλα τα μέρη μιας βασιλικής και σημαντικά ψηφιδωτά δάπεδα, στον κυρίως ναό, τον νάρθηκα, το διακονικό και τον διάδρομο που οδηγεί στη νότια είσοδο. Τα ψηφιδωτά δάπεδα έγιναν τον 5ο αιώνα. Στο μέσο κλίτος διασώθηκαν δυο επιγραφές, από τις οποίες η μια, μπροστά από την είσοδο στο μέσο κλίτος, αναφέρει τους δωρητές και η άλλη, μπροστά στο βήμα, αναφέρει τον ψηφοθέτη του δαπέδου του μέσου κλίτους. Οι ψηφοθέτες των δαπέδων των πλάγιων κλιτών φαίνεται ότι ήσαν άλλοι, όπως φανερώνει και η τεχνική και η τεχνοτροπία των ψηφιδωτών των πλάγιων κλιτών.

Η βασιλική καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών του 7ου και 8ου αιώνα. Μετά την καταστροφή προστέθηκε αψίδα στο ανατολικό άκρο του διαδρόμου που οδηγούσε στο βαπτιστήριο κι έτσι ο διάδρομος μετατράπηκε σε παρεκκλήσιο. Για το τέμπλο χρησιμοποιήθηκαν πεσσίσκοι και θωράκια του τέμπλου της κατεστραμμένης βασιλικής.  Ένας πεσσίσκος, με το κάτω άκρο κατεστραμμένο, βρέθηκε στη θέση όπου είχε τοποθετηθεί. Βρέθηκε ακόμη μικρό τμήμα θωρακίου. Σαν Αγία Τράπεζα χρησιμοποιήθηκε κομμάτι λίθινης κολόνας πάνω στην οποία τοποθετήθηκε ανεστραμμένη βάση κολόνας. Το παρεκκλήσιο αυτό, όπως και η βασιλική, ήταν ξυλόστεγο. Αργότερα μετατράπηκε σε καμαροσκέπαστο, όπως φανερώνει η ενίσχυση των μακρών τοίχων του. Όμως τόσο το παρεκκλήσιο, όσο και ο συνοικισμός που εξυπηρετούσε, δεν φαίνεται να επέζησαν των αραβικών επιδρομών του 9ου αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια