Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μια από τις πρώτες επισκοπικές έδρες στην Κύπρο, με πιο περίφημο των επισκόπων της τον άγιο Σπυρίδωνα*.

Ο άγιος Σπυρίδων είναι και ο πρώτος γνωστός κάτοχος του επισκοπικού θρόνου της Τρεμιθούντος, κατά τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα. Δεν είναι απόλυτα σαφές εάν η επισκοπική έδρα είχε τότε μόλις ιδρυθεί ή είχε ιδρυθεί λίγο πιο πριν. Οι πρώτες, πάντως, αναφορές για ύπαρξη της επισκοπής ανευρίσκονται σε εκκλησιαστικά κείμενα περί του αγίου Σπυρίδωνος, που τον κατονομάζουν ως επίσκοπο της έδρας της Τρεμιθούντος. Ο άγιος Σπυρίδων, ως επίσκοπος Τρεμιθούντος, είχε πάρει μέρος στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια το 325, ενώ η υπογραφή του βρίσκεται και στα πρακτικά της Συνόδου της Σαρδικής, του 344 μ.Χ. Μόνο σε μια πηγή, στον Βίο του αγίου Σπυρίδωνος, αναφέρεται σαφώς ότι ο άγιος, λόγω του ενάρετου βίου του κι αν και νυμφευμένος και με παιδιά, ανήλθε πρῶτος τῆς Τριμιθουσιέων πόλεως ἁγίας ἐκκλησίας... Τούτο σημαίνει ότι μόλις επί των ημερών του είχε ιδρυθεί η επισκοπική έδρα την οποία κατέλαβε. Ωστόσο η λέξη πρώτος είναι δυνατό να προσετέθη ώστε να προσδίδει περισσότερη αίγλη στον άγιο, αν και δεν είναι καθόλου παράξενο ο Σπυρίδων να υπήρξε πράγματι ο πρώτος κάτοχος του θρόνου.

Κατά τα Βυζαντινά χρόνια γνωρίζουμε από τις πηγές μερικούς άλλους επισκόπους της έδρας Τρεμιθούντος, μέχρι και τον 8ο αιώνα.  Όμως θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι η επισκοπή έζησε αδιάλειπτα μέχρι και τις αρχές του 13ου αιώνα (περίοδος Φραγκοκρατίας) και ήταν μια από τις 14 συνολικά επισκοπές της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου, τις οποίες οι Λατίνοι μείωσαν τελικά σε 4. Μεταξύ των 10 επισκοπών που καταργήθηκαν σταδιακά κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα ήταν και η επισκοπή Τρεμιθούντος.

Συγκεκριμένα, καθ' όλο αυτό το διάστημα, μας είναι γνωστοί οι ακόλουθοι επίσκοποι Τρεμιθούντος:

1. Σπυρίδων: Πρώτο μισό του 4ου αιώνα. Ο θάνατός του, στην Τρεμιθούντα, τοποθετείται περί το 348.

2. Θεόπομπος (ή Θεόπεμπτος): Όχι κατ' ανάγκην άμεσος διάδοχος του αγίου Σπυρίδωνος. Μαρτυρείται ότι κατείχε τον θρόνο κατά και περί το 381. Τον χρόνο αυτό μετείχε της Οικουμενικής Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως.

3. Αρκάδιος:  Αγνώστου χρόνου, μνημονεύεται στο Συναξάριον της Κωνσταντινουπόλεως, μαζί με τον επόμενο (διάδοχό του;) που ήταν ο

4. Νέστωρ: Συνεορτάζεται μαζί με τον Αρκάδιο στις 7 του Ματίου. Και οι δύο, άγνωστου χρόνου, αναφέρονται και στον Λαυρεωτικό Κώδικα ως διατελέσαντες επίσκοποι Τρεμιθούντος.

5. Θεόδωρος Α' (;): Περί το 614. Γνωστός από δυο σφραγίδες του που βρέθηκαν στη Σαλαμίνα. Πιθανόν να ήταν Τρεμιθούντος ή Αμαθούντος.

6. Θεόδωρος (Β’;): Κατά και περί το 680/81. Γνωστός από τη συμμετοχή του στην έκτη Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, οπότε η προσωπικότητά του είχε διακριθεί. Πιθανώς ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Κύπρου Θεόδωρος*. Αναφέρεται κι ως συγγραφέας βίου του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.

7. Γεώργιος: Κατά και περί το 787 οπότε παρέστη στην έβδομη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας, της οποίας προσυπέγραψε τα πρακτικά. Συγκαταλέγεται μεταξύ των Κυπρίων αγίων.

(ΣΗΜ: Για τους πιο πάνω επισκόπους βλέπε και χωριστά για τον καθένα λήμματα).

Μετά τον Γεώργιο δεν σώζεται το όνομα άλλου επισκόπου Τρεμιθούντος. Υπό τις νέες συνθήκες στις οποίες είχε στο εξής περιέλθει η Κύπρος ολόκληρη, ιδίως με τις αραβικές επιδρομές του 7ου-10ου αιώνα και τις θεομηνίες, πιθανότατα η επισκοπή Τρεμιθούντος είχε περιπέσει σε παρακμή, όπως και η ίδια η πόλη. Αργότερα, οι διωγμοί τους οποίους υπέστη από τους Λατίνους η Κυπριακή Ορθόδοξη Εκκλησία περιελάμβαναν και την κατάργηση της επισκοπής αυτής.

Η επισκοπή αναβίωσε για πολύ σύντομο διάστημα κατά το 1678-1679 (περίοδος Τουρκοκρατίας), ειδικά για να διευθετηθεί το ζήτημα ενός επισκόπου, του Νεκταρίου, που είχε εκλεγεί επίσκοπος Πάφου αλλά δεν είχε αποδεχθεί την εκλογή του. Τοποθετήθηκε τότε ως επίσκοπος Τρεμιθούντος, με αναβίωση της επισκοπής, αλλ' έφερε και τον τίτλο του προέδρου της μητροπόλεως Πάφου.

Αναβίωση του τίτλου έχουμε και κατά το 1802, οπότε προκειμένου να βοηθείται στο έργο του ο γηραιός ήδη τότε αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρύσανθος*, εξελέγη ως βοηθός του ο ιερομόναχος Σπυρίδων (καταγόμενος από τη Γιόλου της Πάφου) με τον τίτλο του επισκόπου Τρεμιθούντος. Ωστόσο η αναβίωση αφορούσε μόνο τον τίτλο κι όχι την ίδια την επισκοπική έδρα. Παρόμοια περίπτωση απαντάται και αργότερα, προ του 1859, οπότε ως επίσκοπος Τρεμιθούντος αναφέρεται ιεράρχης με το όνομα Χρύσανθος. Επίσης αναβίωσε ως χωρεπισκοπή Τριμιθούντος στα εντελώς πρόσφατα χρόνια, το 1961, όταν ο Ελλαδίτης Γεώργιος Παυλίδης διορίστηκε ως βοηθός του αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' υπό τον τίτλο του χωρεπισκόπου Τριμιθούντος. Ο χωρεπίσκοπος Γεώργιος είχε κληθεί στην Κύπρο από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, για να αναλάβει το Γραφείο Θρησκευτικής Διαφωτίσεως.