Αθηνά Αθήνη
Η θεά των διανοουμένων, της τέχνης και του πολέμου. Αναφέρεται επίσης ως Αθάνα (στην κυπριακή διάλεκτο) ή ως Ανάτ, αντίστοιχη θεότητα των Φοινίκων (στις φοινικικές επιγραφές).
Στην Κύπρο η Αθηνά ήταν γνωστή επίσης με τις ονομασίες: Αθηνά Σώτειρα Νίκη (από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.), Αθηνά Σωτείρα (περίπου από τον 3ο αιώνα π.Χ.), και Αθηνά Νικηφόρος (από τον 2ο/1ο αιώνα π.Χ.). Η αρχαιότερη λατρεία της στην Κύπρο απαντάται στο τέλος της δεύτερης χιλιετηρίδας π.Χ. και μαρτυρείται ακόμα από επιγραφές της Ρωμαϊκής εποχής.
Όπως αποδεικνύεται, στην Κύπρο η Αθηνά λατρεύτηκε εκεί όπου υπήρχε Αχαϊκό - Αθηναϊκό στοιχείο στον πληθυσμό του νησιού. Έτσι, βρίσκουμε τη λατρεία της στη Σαλαμίνα, όπου υπήρχε και πανάρχαιος ναός της, στους Σόλους και την περιοχή τους (Βουνί), στην Κακοπετριά και στο Ιδάλιον. Στα άλλα μέρη όπως το Κούριον, ο Λάρνακας της Λαπήθου, το Κίτιον, τα Κούκλια (Αμμοχώστου), η λατρεία της Αθηνάς αρχίζει από την Ελληνιστική εποχή, συνεχίζεται δε και κατά τη Ρωμαϊκή.
Οι πληροφορίες σχετικά με τη λατρεία της Αθηνάς στην Κύπρο είναι λίγες, αλλά υποθέτουμε ότι οι τρόποι λατρείας, οι τελετές και οι προσφορές ήταν παρόμοιες μ' αυτές που γίνονταν στα ιερά της στην Ελλάδα. Η κύρια προσφορά προς την Αθηνά ήταν ο πέπλος, τον οποίο χάριζαν κάθε χρόνο στα ιερά της. Ο ρόλος αυτής της προσφοράς ήταν πολύ σημαντικός επειδή ο πέπλος στόλιζε, σκεπάζοντας, το ιερό αντικείμενο λατρείας που, όπως υποθέτουμε, ήταν ξόανο, όπως και στην Ελλάδα. Από ευρήματα ανασκαφών στην Κύπρο αποδεικνύεται ότι στη θεά πρόσφεραν αγαλματάκια (ex-vota) που παρίσταναν είτε την ίδια την Αθηνά είτε τους πιστούς της.
Σύμφωνα με πηγές που αναφέρονται στη λατρεία της Αθηνάς στην Κύπρο, ξέρουμε ότι στους ναούς της οι ιέρειες εκτελούσαν αποτρεπτικές του κακού τελετές και θυσίες. Οι ιέρειες που εκτελούσαν τις θυσίες ονομάζονταν υπεκκαύστριες κι ο ρόλος τους ήταν ν' ανάβουν φωτιά πάνω στους βωμούς της Αθηνάς, όπου κι έκαιαν τις προσφορές. Ένα είδος θυσίας που γινόταν στα ιερά της Αθηνάς στην Κύπρο και που μαρτυρείται στις πηγές, ήταν η ανθρωποθυσία. Αυτό το είδος προσφοράς συνηθιζόταν στη Σαλαμίνα μέχρι την εποχή του βασιλιά Δίφιλου, ο οποίος και το κατάργησε. Οι ανθρωποθυσίες γίνονταν κατά τον Αφροδίσιο μήνα των Κυπρίων, στον περίβολο των ναών της Αθηνάς, της Αγραύλου και του Διομήδη. Όπως αναφέρεται στις σχετικές πηγές, ο άνθρωπος που θα θυσιαζόταν, συνήθως έφηβος, έκανε τρεις γύρους γύρω από το βωμό και μετά ο ιερέας τον χτυπούσε με λόγχη στο στομάχι. Έπειτα τον έκαιγε ολότελα στη φωτιά που ήταν ήδη αναμμένη στο βωμό. Λέγεται ότι πρώτη η Άγραυλος, κόρη του βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, θυσιάστηκε μ' αυτό τον τρόπο. Οι ανθρωποθυσίες στην αρχαία Σαλαμίνα είναι χαρακτηριστικές για το αχαϊκό στοιχείο στον πολιτισμό της Κύπρου. Παρόμοιες θυσίες, προς τιμήν της Αγραύλου, γίνονταν και στην Αθήνα.