Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Αθήνα, η πιο φημισμένη και ιστορική πόλη του Ελληνισμού και μια από τις σπουδαιότερες του αρχαίου κόσμου, είναι σήμερα μια από τις πιο πλούσιες σε ιστορικό παρελθόν πόλεις της γης. Έγινε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους αμέσως μετά την επανάσταση του 1821, με διάταγμα της αντιβασιλείας του Όθωνα που εκδόθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1834. Κατά την Αρχαιότητα η Αθήνα αποτελούσε αυτόνομη και ισχυρότατη πόλη- κράτος. 

 

Σχέσεις Κύπρου- Αθήνας: Οι σχέσεις Αθήνας και Κύπρου κατά την Αρχαιότητα άρχισαν από πολύ νωρίς, όπως φαίνεται από την πληθώρα των αττικών αγγείων, ιδιαίτερα μελανόμορφων, ερυθρόμορφων και μελανοβαφών, που βρέθηκαν στο νησί. Από τα σχήματα των αγγείων αυτών φαίνεται πως μια κατηγορία χρησίμευε ως μέσο μεταφοράς προϊόντων (π.χ. αμφορείς τύπου SOS για τη μεταφορά λαδιού), ενώ μια άλλη (κυρίως αγγεία με ευρύ στόμιο όπως κύλικες, σκύφοι, κάνθαροι, πυξίδες κλπ), ήταν η ίδια αντικείμενο για πώληση αφού, όπως γνωρίζουμε, τα αττικά αγγεία ήσαν περιζήτητα εξαιτίας της ποιότητάς τους. Επομένως μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι οι πρώτες επαφές Αθήνας και Κύπρου ήσαν εμπορικές και από το τέλος του 8ου π.Χ. αιώνα βρίσκονταν σε αρκετά ψηλό επίπεδο.

 

Το ενδιαφέρον, ωστόσο, της Αθήνας για την Κύπρο στο πολιτικό επίπεδο άρχισε κυρίως μετά τους Μηδικούς πολέμους και ύστερα από την αποτυχία της πανελλήνιας εκστρατείας του 478 π.Χ. (Παυσανίας, Αριστείδης) να απελευθερώσει την Κύπρο από την περσική κατοχή. Τον ίδιο στόχο, άλλωστε, είχε θέσει και η Αθήνα με την ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου το 478 π.Χ.

 

Επομένως η πολιτική της Αθήνας στην Κύπρο μπορεί να τοποθετηθεί στα πλαίσια του αγώνα αυτού, όταν μάλιστα οι Πέρσες, ύστερα από ένα σύντομο διάστημα αδράνειας, αποτέλεσμα των Μηδικών πολέμων, άρχισαν και πάλι, ανάμεσα στο 469/466, να απειλούν την Ελλάδα. Το κατά πόσο η Κύπρος αποτέλεσε μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας είναι πρόβλημα που ακόμη συζητιέται. Πρόσφατα μάλιστα ο Άγγλος ιστορικός R. Meiggs υποστήριξε την άποψη ότι και η Κύπρος υπήρξε μέλος της Συμμαχίας αυτής, σ' αντίθεση με τους εκδότες των καταλόγων φορολογίας των πόλεων που ανήκαν στη Συμμαχία, οι οποίοι απορρίπτουν κατηγορηματικά μια τέτοια πιθανότητα (The Athenian Tribute Lists, vol. Ill, pp. 207-209).

 

Η εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Περσών εγκαινιάζεται με τη ναυμαχία του Ευρυμέδοντα ποταμού (469 π.Χ.), όταν ο Κίμωνας νίκησε τον περσικό στόλο και κατέστρεψε, στις ακτές της Κιλικίας, 80 κυπριακά ή φοινικικά πλοία που είχαν φτάσει από την Κύπρο για να συνενωθούν με τις περσικές δυνάμεις. Η νίκη στον Ευρυμέδοντα είχε σοβαρές συνέπειες για την περσική αυτοκρατορία: οι Πέρσες έχασαν οριστικά την επιρροή τους στο Αιγαίο πέλαγος, ενώ οι Αθηναίοι αύξησαν το πολιτικό τους γόητρο ανάμεσα στους συμμάχους τους.

 

Λογική συνέπεια της ναυμαχίας του Ευρυμέδοντα μπορεί να θεωρηθεί η προσπάθεια των Αθηναίων να ελευθερώσουν την Κύπρο που αποτελούσε τη σπουδαιότερη περσική βάση. Πραγματικά, το 461 π.Χ. έστειλαν στην Κύπρο 200 πλοία, με αρχηγό τον Χαριτιμήδη.  Αν και δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για την εκστρατεία αυτή, θα πρέπει να έγιναν σοβαρές συγκρούσεις όπως μαρτυρεί μια επιγραφή- κατάλογος των πεσόντων στην Κύπρο (και αλλού) Αθηναίων που ανήκαν στην Ερεχθηίδα φυλή (IGP, 929). Δεν γνωρίζουμε για πόσο χρονικό διάστημα κράτησαν οι επιχειρήσεις στην Κύπρο. Φαίνεται όμως ότι δεν μπόρεσαν οι Αθηναίοι να πετύχουν τον αντικειμενικό τους στόχο, γι’ αυτό και απέπλευσαν για την Αίγυπτο προκειμένου να βοηθήσουν τον Ίναρω που είχε επαναστατήσει εναντίον των Περσών, που επίσης κρατούσαν τότε την Αίγυπτο.

 

Μια δεύτερη προσπάθεια των Αθηναίων είχε αναληφθεί από το στρατηγό Κίμωνα, γιο του Μιλτιάδη, νικητή της μάχης του Μαραθώνα. Την άνοιξη του 449 π.Χ. στόλος 200 πλοίων ξεκίνησε για την Κύπρο κάτω από την προσωπική αρχηγία του ίδιου του Κίμωνα και με υπαρχηγό τον Αναξικράτη. Από τα πλοία αυτά 60 αποσπάστηκαν από το κύριο σώμα του στόλου με προορισμό την Αίγυπτο, προκειμένου να υποστηρίξουν την ανταρσία του Αμυρταίου στο Δέλτα. Δεν γνωρίζουμε τίποτε θετικό για το τι απέγιναν. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι συνέτειναν στην αποδυνάμωση των πλοίων που έμειναν στην ίδια την Κύπρο, με αποτέλεσμα ν' αποτύχει και η δεύτερη αθηναϊκή προσπάθεια απελευθέρωσης του νησιού.

 

Όταν ο Κίμωνας έφτασε στην Κύπρο, το κύριο σώμα του περσικού στρατού στάθμευε στην Κιλικία με αρχηγό τον Μεγάβυζο, ενώ στη Σαλαμίνα υπήρχε ισχυρή περσική φρουρά. Ανάλογες φρουρές θα πρέπει να υπήρχαν και σε άλλες κυπριακές πόλεις. Οι φρουρές αυτές θα είχαν εγκατασταθεί από τους Πέρσες μετά την αποτυχία της κυπριακής επανάστασης του Ονήσιλου, όταν αντικατέστησαν τους φιλέλληνες ηγεμόνες με περσόφιλους. Αν κρίνουμε από τις επιχειρήσεις του Κίμωνα, οι πιο σημαντικές περσικές φρουρές θα έπρεπε να βρίσκονταν, εκτός από τη Σαλαμίνα, στο Μάριον και στο Κίτιον.

 

Οι επιχειρήσεις του Κίμωνα άρχισαν από το Μάριον που ήταν η πρώτη πόλη που συναντούσε, αφού βρισκόταν σε κοντινότερη απόσταση από την Ελλάδα παρά οι άλλες κυπριακές πόλεις. Το Μάριον έπεσε εύκολα και, όπως μαρτυρούν οι νομισματικές πηγές, ο Κίμων αντικατέστησε τον εγκάθετο από τους Πέρσες βασιλιά Σασμά, που ήταν Φοίνικας, με τον Στασίοικο. Στη συνέχεια ο Κίμων κατευθύνθηκε προς το Κίτιον, άλλο ισχυρό περσικό προπύργιο, και το πολιόρκησε. Στη διάρκεια όμως της πολιορκίας, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη (Ι, 112,4), οι Αθηναίοι υπέφεραν από την πείνα επειδή τους έλειψαν οι αναγκαίες προμήθειες. Άλλες πάλι πηγές αναφέρουν ότι έπεσε λοιμός ανάμεσά τους. Πάντως κι ο ίδιος ο Κίμων πέθανε αιφνίδια, πράγμα που φανερώνει πως η εκδοχή του λοιμού είναι η πιθανότερη.

 

Η απώλεια του Κίμωνα, όπως ήταν φυσικό, ανάγκασε τους Αθηναίους να εγκαταλείψουν την πολιορκία. Προτού, ωστόσο, επιστρέψουν στην Αθήνα, δοκίμασαν μια τελευταία επίθεση εναντίον της Σαλαμίνος, ενώ παράλληλα ο στόλος τους νίκησε στ' ανοιχτά της ίδιας πόλης τον περσικό. Στη ναυμαχία αυτή χάθηκε και ο Αναξικράτης που αντικαθιστούσε τον Κίμωνα (Θουκυδίδης, Ι, 112,4). Οι αθηναϊκές δυνάμεις μετά την απώλεια των δυο αρχηγών τους, και συνειδητοποιώντας το μάταιο συνέχισης της προσπάθειάς τους, αλλά και μετά τις τεράστιες απώλειές τους (Ισοκράτης, Περί Ειρήνης, 86), επέστρεψαν στην Αθήνα. Τα θύματα της άτυχης αυτής εκστρατείας τάφηκαν μαζί με τους πιο διάσημους Αθηναίους (Παυσανίας, 1,29,13). Με τον τρόπο αυτό τέλειωσε χωρίς επιτυχία και η δεύτερη αθηναϊκή προσπάθεια για απελευθέρωση της Κύπρου.

 

Η αποτυχία αυτή σήμανε και αλλαγή της αθηναϊκής εξωτερικής πολιτικής. Συνειδητοποιήθηκε δηλαδή πως έπρεπε ν' αποφεύγονται στο εξής οι μακρινές στρατιωτικές επιχειρήσεις έξω από τη ζώνη επιρροής τους. Φορέας της νέας αυτής πολιτικής ήταν ο Περικλής που πιστεύεται ότι συνήψε με τους Πέρσες την Ειρήνη του Καλλία (449/448 π.Χ.), που ονομάστηκε έτσι από το όνομα του Αθηναίου διαπραγματευτή. Η Ειρήνη αυτή έθεσε οριστικό τέρμα στις εχθροπραξίες Αθηναίων και Περσών. Ένας από τους όρους της δήλωνε κατηγορηματικά ότι οι ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν ανατολικά της Φασήλιδος θα έμεναν κάτω από περσικό έλεγχο και οι Αθηναίοι δεσμεύονταν να μη ξαναεπέμβουν πέρα από τη «γραμμή» αυτή (Διόδωρος, XII, 4,4-5). Ως εκ τούτου η Κύπρος παρέμεινε και πάλι κάτω από την περσική κυριαρχία.

 

Η νέα κατάσταση πραγμάτων δεν επηρέασε, όπως ίσως θ' αναμενόταν, τις εμπορικές σχέσεις Αθήνας και Κύπρου. Όπως φαίνεται από τα ευρήματα ανασκαφών, και αντίθετα προς τις κατηγορηματικές αναφορές του Ισοκράτη (Ευαγόρας, 19-20, 47), σ' όλη τη διάρκεια του 5ουαιώνα π.Χ., συνεχίζεται ασταμάτητα η εισαγωγή αττικών ερυθρόμορφων αγγείων στην Κύπρο. Το φαινόμενο τούτο, άλλωστε, δεν είναι παράδοξο. Το αθηναϊκό εμπόριο με την Ανατολή συνεχίζεται αδιάκοπα κι όταν οι Αθηναίοι βρίσκονται σε διαρκείς προστριβές με τους Πέρσες. Φαίνεται πως η Ειρήνη του Καλλία διεύρυνε ακόμη περισσότερο τις αγορές της Ανατολής στους Αθηναίους.

 

Νέο κεφάλαιο στις σχέσεις Αθήνας και Κύπρου εγκαινιάζεται με την άνοδο του Ευαγόρα (411-374 π.Χ.) στο θρόνο της Σαλαμίνας. Άλλωστε ανάμεσα στους οπαδούς που τον βοήθησαν να πάρει τον θρόνο ήσαν και Αθηναίοι εθελοντές (Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσαι, 445-448).

 

Ο Ευαγόρας Α΄ ήταν ο πρόμαχος του Ελληνισμού στην Κύπρο και την Ανατολή γενικότερα. Στράφηκε προς την Αθήνα σε μια εποχή κατά την οποία η πόλη αυτή περνούσε σοβαρή πολιτική και οικονομική κρίση που ήταν αποτέλεσμα της καταστροφής της εκστρατείας της στη Σικελία. Όπως είναι γνωστό η ήττα αυτή συνέτεινε στη στάση των 400 ολιγαρχικών το 411 π.Χ., με κύριο στόχο την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας. Ήταν λοιπόν επόμενο πως η Αθήνα θα τηρούσε θετική στάση απέναντι στη χειρονομία του Ευαγόρα, αφού περισσότερο από κάθε άλλη φορά είχε ανάγκη από βοήθεια, ιδιαίτερα σε τρόφιμα. Πραγματικά, ο Ευαγόρας πρόσφερε ένα φορτίο σιταριού, όπως αναφέρει ο ρήτορας Ανδοκίδης («Περί τῆς ἑαυτοῦ καθόδου», 21). Τούτο, εξάλλου, επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι ο αθηναϊκός λαός (Εκκλησία του Δήμου) τίμησε τον Ευαγόρα με ειδικό ψήφισμα που δυστυχώς μας σώθηκε πολύ κατεστραμμένο (IG Ι2, 113). Την ύπαρξη του ψηφίσματος αυτού επιβεβαιώνουν οι ρήτορες Ισοκράτης (Ευαγόρας, 54) και Δημοσθένης (XII, 10). Πέρα από τις συνηθισμένες τιμές, αναφέρεται σε αυτό και η λέξη σ]υμβολάς, πράγμα που μας οδηγεί στην υπόθεση για πιθανή σύναψη συνθήκης μεταξύ Αθήνας και Ευαγόρα. Αν μάλιστα παραβάλουμε το κείμενο τούτο με μια μαρτυρία του Ξενοφώντα (Ἑλληνικά, IV, 8,24), που αναφέρει ότι το 390 π.Χ. οι Αθηναίοι έστειλαν στον Ευαγόρα 10 πλοία με αρχηγό τον Φιλοκράτη για να τον βοηθήσουν στον πόλεμο που διεξήγε εναντίον των Περσών, τότε η υπόθεση μπορεί να αγγίζει την πραγματικότητα. Στο ψήφισμα αναφέρεται και το όνομα του Τισσαφέρνη, πράγμα που σημαίνει ότι ο Ευαγόρας θα έπαιξε ρόλο μεσολαβητή για την προσέγγιση Αθήνας και περσικής αυτοκρατορίας. Αν και οι προσπάθειές του απέτυχαν, ωστόσο άξιζε ν' αναφερθούν σ' ένα επίσημο κείμενο.

 

Οι σχέσεις της Αθήνας με τον Ευαγόρα συσφίχθηκαν ακόμη περισσότερο όταν, με δική του μεσολάβηση, ο στρατηγός Κόνων (που μετά την ήττα στους Αιγός Ποταμούς κατέφυγε στη Σαλαμίνα της Κύπρου) ανέλαβε την αρχηγία του περσικού στόλου (Διόδ., XIV, 39,1). Το 394 π.Χ. ο Κόνων επέστρεψε θριαμβευτής στην Αθήνα αφού συνέτριψε το σπαρτιατικό στόλο, και με τα χρήματα που έφερε μαζί του χτίστηκαν ξανά τα μακρά τείχη (Ξενοφών, Ἑλληνικά, IV, 8-9, Διόδ. XIV, 85,2-4), επιτρέποντας έτσι στην Αθήνα να ξαναβρεί την ανεξαρτησία της. Ήταν επόμενο ότι οι δυο πρωταγωνιστές της νέας αυτής κατάστασης πραγμάτων θα απολάμβαναν τις μέγιστες τιμές από τους Αθηναίους. Πραγματικά, για πρώτη φορά από την εποχή των Τυραννοκτόνων, στήθηκαν στην Αγορά τα αγάλματα του Κόνωνα και του Ευαγόρα (Ισοκράτης, Ευαγόρας, 57, Παυσανίας, 1,3,2). Για δεύτερη φορά, επίσης, ο Ευαγόρας τιμήθηκε από τους Αθηναίους (393/392 π.Χ.) με νέο τιμητικό ψήφισμα (IG 112, 20).

 

Οι υπηρεσίες που πρόσφερε ο Ευαγόρας δεν άργησαν να βρουν ανταπόδοση. Όταν ξεκίνησε τον πόλεμο εναντίον των Περσών, και παρ' όλες τις οικονομικές δυσκολίες και καλές σχέσεις που τώρα διατηρούσαν με τους Πέρσες, οι Αθηναίοι του έστειλαν 10 τριήρεις που τις επάνδρωσε ένας πλούσιος Αθηναίος, ο Αριστοφάνης Νικοφήμου, μαζί με άλλους φίλους του (Λυσίας, XIX, 21-22, 43). Με αρχηγό τον ναύαρχο Φιλοκράτη οι τριήρεις απέπλευσαν για την Κύπρο, τελικά όμως δεν κατάφεραν να φτάσουν στον προορισμό τους γιατί πιάστηκαν, το 390 π.Χ., κοντά στη Ρόδο από τον Σπαρτιάτη ναύαρχο Τελευτία (Ξενοφών, Ἑλληνικά, IV, 8,24). Αλλά τον ίδιο χρόνο και πάλι οι Αθηναίοι πρόσταξαν το στρατηγό Χαβρία να συνδράμει τον Ευαγόρα, διακόπτοντας μάλιστα τις νικηφόρες επιχειρήσεις τους εναντίον των Σπαρτιατών και των Αιγινητών κοντά στην Αίγινα. Ο Χαβρίας ξεκίνησε για την Κύπρο με 800 πελταστές και 10 τριήρεις, στις οποίες προστέθηκαν και από την Αθήνα άλλα καράβια και οπλίτες (Ξενοφών, Ἑλληνικά, V, 1,10).

 

Πραγματικά, με την αθηναϊκή συνδρομή, ο Ευαγόρας κατάφερε να καταλάβει σχεδόν ολόκληρο το νησί (Δημοσθένης, XX, 76, Διόδωρος, XIV, 110,5). Ωστόσο καίριο πλήγμα στις σχέσεις του με την Αθήνα στάθηκε η σύναψη της Ανταλκιδείου Ειρήνης* το 386 π.Χ. Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης αυτής οι πόλεις της Μικρός Ασίας καθώς και τα νησιά Κλαζομενές και Κύπρος θα ανήκαν στην περσική αυτοκρατορία. Ως εκ τούτου οι Αθηναίοι απέσυραν το απόσπασμά τους από την Κύπρο κι ο Ευαγόρας μετά από σύντομο χρονικό διάστημα (380/379) αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει με τους Πέρσες, θέτοντας τέρμα στις προσπάθειές του για ενοποίηση της Κύπρου και ανεξαρτητοποίησή της από τους Πέρσες.

 

Οι σχέσεις Αθήνας και Κύπρου συνεχίζονται και αργότερα, χωρίς όμως να έχουν τον χαρακτήρα αυτών που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Και τούτο γιατί άλλαξαν οι πολιτικοκοινωνικές συνθήκες τόσο στην ίδια την Αθήνα όσο και στην Κύπρο. Η Αθήνα έπαψε να είναι η ηγέτιδα δύναμη και από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. άρχισε να παρακμάζει. Το καίριο πλήγμα το υπέστη το 338 π.Χ. στη Χαιρώνεια, όπου ο Φίλιππος της Μακεδονίας νίκησε τους συνασπισμένους Αθηναίους και Θηβαίους μαζί με τους συμμάχους τους Αχαιούς, Κορινθίους και Ευβοείς. Λόγο για τα ελληνικά πράγματα είχε πια η Μακεδονία. Οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, επίσης, επέφεραν ριζικές αλλαγές στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Οι διάδοχοί του, πάλι, επέβαλαν θεσμούς που ήσαν αντίθετοι μ' εκείνους της πόλης-κράτους και σύμφωνοι με τον χαρακτήρα των τεράστιων οικουμενικών κρατών που δημιουργήθηκαν μετά τον κατατεμαχισμό της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου. Αλλά και σ' αυτά θα τεθεί τέρμα με τις κατακτήσεις των Ρωμαίων, οπότε η Ελλάδα θ' αποτελέσει πλέον τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

 

Στην Κύπρο, πάλι, τα μικρά γραφειοκρατικά βασίλεια θα επιζήσουν μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Αργότερα το νησί θα καταστεί μήλο της έριδας ανάμεσα στους διαδόχους Αντίγονο και Πτολεμαίο μέχρι που να υπαχθεί οριστικά στην εξουσία του Πτολεμαίου και να ενταχθεί στο βασίλειό του. Από τότε θ' αποτελεί οργανικό μέλος του ελληνιστικού κόσμου ακολουθώντας, όπως είναι φυσικό, και τις τύχες του.

 

Πνευματικές επαφές: Οι επαφές αυτές μεταξύ Αθήνας και Κύπρου δημιουργήθηκαν, κατά κύριο λόγο, με τις εμπορικές ανταλλαγές και τις άλλες πολιτικές σχέσεις ανάμεσά τους. Άλλωστε η κλασσική Αθήνα, όπως είναι γνωστό, στάθηκε το πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού, το «σχολείο της Ελλάδος» όπως δίκαια αποκλήθηκε.

 

Σε αυτό λοιπόν το πνευματικό κέντρο συναντούμε πολλούς Κυπρίους από τα διάφορα κυπριακά βασίλεια, που είναι είτε έμποροι είτε μαθητές μεγάλων φιλοσόφων και ρητόρων. Κύρια πηγή για την παρουσία τους στην Αθήνα και την Αττική είναι οι επιγραφές που σώθηκαν, αλλά και οι αρχαίοι συγγραφείς.

 

Ο μεγαλύτερος αριθμός επιγραφών που αναφέρονται σε Κυπρίους στην Ελλάδα, προέρχεται από την Αττική, κυρίως από τον Πειραιά, πράγμα που δείχνει καθαρά πως οι πιο πολλοί ήσαν έμποροι και είχαν εγκατασταθεί εκεί εξαιτίας της παρουσίας του λιμανιού και της σπουδαιότητάς του σ' ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη. Η κοινωνική τους κατάσταση (status) ήταν εκείνη του μετοίκου, όπως άλλωστε συνέβαινε μ' όλους τους άλλους ξένους που διέμεναν στην Αττική. Δεν είχαν δηλαδή πολιτικά δικαιώματα (όπως εκείνα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι), ούτε δικαίωμα κατοχής ακίνητης περιουσίας. Τέτοιο δικαίωμα αποκτούσαν μόνο εκείνοι που είχαν προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στον αθηναϊκό λαό. Οι Κύπριοι μέτοικοι, επίσης, δεν τύγχαναν ιδιαίτερης μεταχείρισης όπως, ίσως, θ' ανέμενε κάποιος. Όπως θα φανεί αργότερα, κι αυτοί απολάμβαναν τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με τις άλλες «κοινότητες» μετοίκων που διέμεναν εκεί και ιδιαίτερα το δικαίωμα λατρείας των δικών τους θεοτήτων. Πράγματι η αθηναϊκή πολιτεία ήταν ανεκτική σ' ό,τι αφορούσε τις ξένες λατρείες, ιδιαίτερα μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (Στράβων, Χ, III, 18).

 

Η πάγια αυτή πολιτική μεταχείρισης των Κυπρίων μετοίκων όπως τους άλλους, άλλαξε κατά την περίοδο της βασιλείας του Ευαγόρα Α' όταν, σύμφωνα με τη μαρτυρία του ρήτορα Ισοκράτη (Ευαγόρας. 50), τα μέλη της κοινότητας των Σαλαμινίων απέκτησαν το δικαίωμα της επιγαμίας, δηλαδή μπορούσαν να συνάψουν γάμο με Αθηναίες. Το ίδιο δικαίωμα είχαν και οι Αθηναίοι που ήσαν εγκατεστημένοι στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αθηναίου στρατηγού Κόνωνα που, φτάνοντας στην Κύπρο μετά την καταστροφή στους Αιγός Ποταμούς, είχε εγκατασταθεί στη Σαλαμίνα, νυμφεύθηκε εκεί και απέκτησε κι ένα γιο (Λυσίας, Περί τῶν Ἀριστοφάνους χρημάτων, 36). Δικαίωμα εγκατάστασης στη Σαλαμίνα είχαν και οι Αθηναίοι. Μάλιστα ο βασιλιάς τους παραχωρούσε ακίνητη περιουσία για εκμετάλλευση με βάση το σύστημα των δωρεών. Τους παραχωρούσαν δηλαδή γη για καλλιέργεια ως δώρο. Τέτοια ήταν η περίπτωση του Κόνωνα, ενός ανεψιού του (Λυσίας, αυτόθι, 40), κάποιου Νικόφημου (αυτόθι, 36) και του ρήτορα Ανδοκίδη (Περί τῶν Μυστηρίων, 4).

 

Ας δούμε τώρα μερικούς Κυπρίους που ήσαν εγκατεστημένοι στην Αττική, μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ., όπως τους γνωρίζουμε, κατά κύριο λόγο, από τις επιγραφές. Για ευκολία τους ταξινομούμε σύμφωνα με τον τόπο καταγωγής τους:

 

Α. ΣΑΛΑΜΙΝΙΟΙ

01. IG II², 1076. Επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά και σήμερα βρίσκεται στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 9184):

Ἀριστογείτων

Ἀρίστου

Σαλαμίνιος

 

02. IG IΙ², 10178: D.W. BRADEEN, The Funerary Monuments (The Athenian Agora XVII), New Jersey, 1974, no. 521. Επιτύμβια στήλη του τέλους του 5ουαι. π.Χ. και των αρχών του 4ου αι. π.Χ. Βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας:

Ἀρισ[το]κλῆς Ε [....]

Σαλαμίνι[ος]

 

03. IG ΙΙ², 10179. Επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι. π.Χ. Σήμερα στο Μουσείο Vindobonae:

[Αρισ]τοκράτης Πασικράτους Σαλα[μίνιος]

 

04. IG IΙ², 10180. Επιτύμβια στήλη που βρέθηκε στην Αθήνα:

Ἀριστόνικος

Κλεάνδρου

Σαλαμίνιος

 

05. D.W. BRADEEN, The Funerary Monuments, no. 731. Επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας:

Ἀρίσ[τ]ων Ἀριστόκλεια

 

Επειδή δεν αναφέρεται ούτε πατρώνυμο ούτε τόπος καταγωγής, πιθανό να πρόκειται για δούλους.

 

06. D.W. BRADEEN, The Funerary Monuments, no. 726.

Επιτύμβια στήλη του 4ουαι. π.Χ. που βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας:

Αριστο[...........]

Αρι [σ..............]

[......................]

 

07. IG II², 10217/18. Επιτύμβια επιγραφή που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 9291):

Ἐλλομένης

Ἐλλαγόρου

Σαλ[α]μίνιος

ἀπ[ό Κύ]πρου

 

08. IG II², 360, Sylloge³, 304. Τιμητικά ψηφίσματα για τον έμπορο Ηρακλείδη Χαρικλείδου. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 7219):

 

Θεo[ί]

325/24     Έπ’ Άντικλέους ἂρχοντος, ἐπί τῆς Αἱγεῖδος πέμπτης

               πρυτανείας, ἧι Ἀντιφῶν Κορίβου Έλευσί[νιος]ἐγρα

               μμάτευεν, ἑνδεκάτηι τετάρτηι καί τριακοστῆι τῆς

05           πρυτανείας∙ τῶν προέδρων ἐπεψήφιζεν Φίλιλλος Ἐλευσίν[ιος]. Δημοσθένης Δημοκλέους  

               Λαμπτρεύς εἶπεν∙ ἐπειδ-

              ή Ἡρακλείδης Σαλαμίνιος διατελεῖ φιλοτιμούμ-

             ενος πρός τόν δήμον τόν Ἀθηναίων καί ποιῶν ὃτι δ-

              ύναται ἀγαθόν, καί πρότερόν τε ἐπέδωκεν ἐν τῆι σ-

10          πανοσιτίαι: XXX: μεδίμνους πυρῶν: Π: δράχμου

              ς πρῶτος τῶν καταπλευσάντων ἐνπόρων∙ καί πάλιν,

              ὃτε αἱ  ἐπιδόσεις ἦσαν, ἐπέδωκε: XXX: δραχμάς εἰ-

              ς σιτωνίαν, καί τά ἂλλα διατελεῖ εὒνους ὢν καί φι-

              λοτιμούμενος πρός τόν δῆμον, δεδόχθαι τῳι δήμ

15          ι, ἐπανέσαι, ἩρακλεΙδην Χαρικλείδου Σαλαμίνι

              ον καί στεφανῶσαι χρυσῶι στεφάνωι εὐνοίας ἓνεκ-

              α καί φιλοτιμίας τῆς πρός τόν δῆμον τόν Ἀθηναίων.

              εἶναι δέ αὐτόν πρόξενον καί εὐεργέτην τοῦ δήμου

              τοῦ  Ἀθηναίων αὐτόν καί ἐκγόνους, εἶναι δέ αὐτοῖς

20         καί γῆς καί οἰκίας ἒγκτησιν κατά τον νόμον∙ καί σ-

             τρατεύεσθαι αὐτούς τάς στρατείας καί εἰσφέ

             ιν τάς εἰσφοράς μετά Ἀθηναίων∙ άναγράψαι δέ τόδ-

             ε τό ψήφισμα τόν γραμματέα τόν κατά πρυτανείαν

             καί τούς ἂλλους ἐπαίνους τούς γεγενημένους αὐ-

25          ῶι ἐν στήληι λιθίνει καί στῆσαι ἐν ἀκροπόλει∙ ε

             ἰς δέ τήν ἀναγραφήν τῆς στήλης δοῦναι τόν ταμία-

             ν ΔΔΔ δραχμάς ἐκ τῶν εἰς τά κατά ψηφίσματ' ἀναλισ-

             κομένων τῶι δήμωι.

 

IC        Τηλέμαχος Θεαγγέλου Ἀχαρνεύς εἶπεν ∙ ἐπειδή Ἡρ

30        ακλείδης Σαλαμίνιος ἐπέδωκεν τόν σῖτον τῶι δή-

            μωι πεντέδραχμον πρῶτος τῶν καταπλευσάντων ἐ-

330/29 μπόρων ἐπ' Ἀριστοφῶντος ἂρχοντος, ἐψηφίσθαι τῶ

             ι δήμωι, ἐπαινέσαι Ἡρακλείδην Χαρικλείδου Σαλ-

             αμίνιον, καί στεφανῶσαι αὐτόν χρυσῶι στεφάνωι

35         φιλοτιμίας ἓνεκα τῆς εἰς τόν δῆμον τόν Ἀθηναίω-

             ν∙ ἐπειδή δέ καταχθείς ὑπό Ἡρακλεωτῶν πλέων Ἀθή-

             ναζε παρειρέθη τά ἰστία ὑπ' αὐτῶν, ἑλέσθαι πρεσβ-

             ευτήν ἓνα ἂνδρα ἐξ Ἀθηναίων ἁπάντων, ὃστις ἀφικόμενος ε

             ἰς Ἡράκλειαν ὡς Διονύσιον ἀξιώσει ἀποδοῦναι τ

40          ά ἰστία τοῦ  Ἡρακλείδου καί τό λοιπόν μηδέν ἀδικε-

             ῖν τῶν Ἀθήναζε πλεόντων∙ καί ταῦτα ποιῶν τά τε δί-

             καια ποιήσει καί οὐθενός ἀτυχήσει τοῦ δήμου [το]ῦ   Ἀ-

             [θηναίων] τῶν δικαίων. Δοῦναι δέ τῶι αἱρεθέντι πρεσβευ-

             τεῖ εἰς ἐφόδια τόν ταμίαν τοῦ δήμου: : δραχμάς ἐκ τῶ

45         ν κατά ψηφίσματ' ἀναλισκομένων τῶι δήμωι εἱρέθ-

             η πρεσβευτής Θηβαγένης Ἐλευσίνιος.

 

ΙΑ          Τηλέμαχος Θεαγγέλου Ἀχαρ[νεύς] εἶπεν∙ ἐψηφίσθαι τῶι

              δήμωι, τήν βουλήν προβουλεύσασαν ἐξενεγκεῖν ε-

              ἰς τήν πρώτην ἐκκλησίαν περί Ἡρακλείδου, καθ' ὃτ-

50          ι εὑρήσεται ἂν τι δύνηται ἀγαθόν παρά τοῦ δήμου

              τοῦ  Ἀθηναίων.

 

IB          Κηφισόδοτος Εὐαρχίδου Ἀχαρνεύς εἶπεν∙ περί ὧν ὁ 

              δῆμος προσέταξεν τῆι βουλῆι προβουλεῦσαι περ-

               Ἡρακλείδου τοῦ Σαλαμινίου, δεδόχθαι τῆιι βουλ-

55           ῆι, ἐπειδή Ἡρακλείδης καταπλεύσας Ἀθήναζε σῖτ-

              ον ἃγων ἐπέδωκεν τῶι δήμωι τρισχιλίους μεδίμν-

              ους πέντε δραχμῶν ἓκαστον, τούς προέδρους οἱ  ἂν λάχωσι-

              ν προεδρεύειν εἰς τήν πρώτην ἐκκλησίαν προσαγά-

              γεῖν Ἡρακλείδην πρός τόν δῆμον καί χρηματίσαι

60          γνώμην δέ ξυμβάλλεσθαι τῆς βουλῆς εἰς τόν δῆμο-

              ν, ὃτι δοκεῖ τῆι βουλεῖ, ἐπαινέσαι Ἡρακλείδην Χα-

              ρικλείδου Σαλαμίνιον καί στεφανῶσαι χρ-

              υσῶι στεφάνωι ἀπό Π δραχμῶν∙ εἶναι δε αὐτῶι καί εὐ-

              ρέσθαι παρά τοῦ δήμου ὃτι ἀν δύνηται ἀγαθόν, ὃπως ἂ-

65          ν καί οἱ  ἂλλοι φιλοτιμῶνται εἰδότες ὃτι τιμᾶι καί στεφανοῖ

               ἡ βουλή τούς φ[ι]-

              λοτιμουμένους.

 

ΙΙΑ         Φιλεύς Παυσανίου Οἰναῖος εἶπεν∙ ἐπειδή Ηρακλείδης Σαλαμίνιος

              καταπλεύ

330/29   σας Ἀθήναζε σῖτον ἂγων ἐπ' Ἀριστοφῶντος ἂρχοντος ἐπέδωκεν τῶι δήμωι XXX με

               δίμνους π[εντε] δράχμους, καί διά ταῦτα ὁ δῆμος ἐψηφίσατο αὐτῶι

               τήν βουλήν προβου-

70           λεύσασαν ἐξενεγκεῖν εἰς τόν δῆμον, καθ' ὂτι εὑρήσεται ἂν τι δύνηται ἀγαθόν παρά

328/27    τοῦ δήμου τοῦ  Ἀθηναίων, καί πάλιν ἐπ' Εὐθυκρίτου ἂρχοντος

               ἐπέδωκεν τῶι [δήμωι]  εἰς σιτωνίαν ΧΧΧδ

               δραχμάς, δεδόχθαι τῆι βουλῆι, τούς προέδρους οἱ  ἂν λάχωσι

               προεδρεύειν εἰς τήν κυρίαν

               ἐκκλησίαν προσαγαγεῖν Ἡρακλείδην πρός τόν δῆμον καί χρημάτισαι,

               γνώμην δε ξυ

               μβάλλεσθαι τῆς βουλῆς εἰς τόν δῆμον ὃτι δοκεῖ τῆι βουλῆι ἐπαι-

               νέσαι Ἡρακλείδην

75           Χαρικλείδου Σαλαμίνιον καί στεφανῶσαι χρυσῶι στεφάνωι ἀπό:

               δραχμῶν.

                εἶναι δέ αὐτῶι καί εὑρέσθαι ἀγαθό[ν πα]ρά τοῦ δήμου, ὃτι ἂν

                δοκεῖ  ἂξιος εῖναι, ὃπως

                 ἂν καί οἱ  ἂλλοι ἐθέλωσι [ἐτοίμ]ω[ς εὐεργετεῖν τήν βου]λήν καί τόν

               δῆ[μ]ον, ὁρόντες

               τους φιλοτιμουμέ[νους ---τήν βουλήν καί τόν]δῆμον

               ---πασ[η]ς

                ἀξιοῦσθαι;---]

 

   στέφανος       στέφανος       στέφανος       στέφανος

   ὁ δῆμος          ὁ δῆμος         ἡ βουλή          ἡ βουλή

 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ

Θεοί

Όταν ο Αντικλής ήταν επώνυμος άρχων την πέμπτη πρυτανεία της Αιγείδος φυλής, κατά την οποία ο Αντιφών, γιος του Κοροίβου από την Ελευσίνα, εκτελούσε χρέη γραμματέα. Την 11η μέρα και την 34η της πρυτανείας. Ο Φίλιλλος ο Ελευσίνιος, ένας από τους προέδρους, έθεσε το θέμα σε ψηφοφορία. Ο Δημοσθένης, γιος του Δημοκλέους από τις Λαμπτρές έκανε την πρόταση: Επειδή ο Σαλαμίνιος Ηρακλείδης δείχνει διαρκώς ευεργετικό ζήλο προς το Δήμο (=λαό) των Αθηνών και κάνει ό,τι καλό μπορεί, και πρωτύτερα πρώτος, ανάμεσα στους εμπόρους που έδωσε με τη θέλησή του στη διάρκεια της έλλειψης σιταριού (σπανοσιτίας) 3 χιλιάδες μεδίμνους σιταριού αξίας 5 δραχμ. τον καθένα. Και πάλι, όταν γίνονταν οι συνεισφορές πρόσφερε θεληματικά 3 χιλιάδες δραχμ. για αγορά σιταριού, και γενικά τρέφει μόνιμα φιλικά αισθήματα και δείχνει γενναιοδωρία προς το Δήμο. Ο Δήμος έχει αποφασίσει να επαινέσει τον Ηρακλείδη γιο του Χαρικλείδη από τη Σαλαμίνα και να τον στεφανώσει με χρυσό στεφάνι για την εύνοια και τη γενναιοδωρία που δείχνει στο Δήμο των Αθηναίων. Να είναι αυτός πρόξενος του Δήμου και αυτός και τα παιδιά του και να τους επιτραπεί να κατέχουν περιουσία και σπίτι (στην Αττική) σύμφωνα με το νόμο και να λαμβάνουν μέρος στις εκστρατείες και να εισφέρουν με τους Αθηναίους στις υποχρεωτικές εισφορές. Εκείνος που θα είναι γραμματέας της πρυτανείας να γράψει αυτό το ψήφισμα όπως και τους άλλους επαίνους που του έγιναν, σε μαρμάρινη στήλη και να τη στήσει στην Ακρόπολη. Για το γράψιμο της στήλης να δώσει ο ταμίας 30 δραχμές από εκείνες που ξοδεύονται για τα ψηφίσματα του Δήμου.

 

Ο Τηλέμαχος, γιος του Θεαγγέλου από τις Αχαρνές, έκανε την πρόταση: Επειδή ο Ηρακλείδης ο Σαλαμίνιος, πρώτος από τους εμπόρους που κατέπλευσαν, έδωσε με τη θέλησή του σιτάρι αξίας 5 δραχμ. το μέδιμνο, όταν ήταν επώνυμος άρχοντας ο Αριστοφών, έχει αποφασισθεί από το Δήμο να επαινέσει τον Ηρακλείδη, γιο του Χαρικλείδη, Σαλαμίνιο και να τον στεφανώσει με χρυσό στεφάνι για τη γενναιοδωρία που έδειξε προς τον αθηναϊκό Δήμο. Επειδή καθώς ταξίδευε στην Αθήνα οι Ηρακλεώτες τον οδήγησαν στη ξηρά και του αφαίρεσαν τα πανιά του πλοίου, να εκλέξουν ένα πρεσβευτή από όλους τους Αθηναίους, που, αφού πάει στο Διονύσιο στην Ηράκλεια, θ' απαιτήσει να επιστρέψουν τα πανιά του Ηρακλείδη και στο μέλλον να μη κάνουν κακό σε κανένα απ' αυτούς που ταξιδεύουν για την Αθήνα. Και αυτά κάνοντας ο Διονύσιος και ανταπόκριση θα βρίσκει σε κάθε δίκαιο αίτημα από τον αθηναϊκό Δήμο. Και να δώσει ο ταμίας του Δήμου, σ' εκείνον που θα εκλεγεί πρεσβευτής, 5 δραχμ. για οδοιπορικά από αυτές που είναι να ξοδεύονται για τα ψηφίσματα του Δήμου. Εξελέγη πρεσβευτής ο Θεαγένης από την Ελευσίνα.

 

Ο Τηλέμαχος, γιος του Θεαγγέλου από τις Αχαρνές, πρότεινε:

Έχει αποφασιστεί από το Δήμο, αφού η Βουλή πρότεινε προκαταρκτικό ψήφισμα (=προβούλευμα) να το παρουσιάσει στην πρώτη Εκκλησία του Δήμου για τον Ηρακλείδη, προκειμένου να βρει από τον αθηναϊκό Δήμο ό,τι ευεργέτημα είναι δυνατό.

 

Ο Κηφισόδοτος, γιος του Ευαρχίδου από τις Αχαρνές, πρότεινε: Για όσα ο Δήμος πρόσταξε τη Βουλή να περάσει προβούλευμα για τον Ηρακλείδη τον Σαλαμίνιο, αποφασίστηκε από τη Βουλή· επειδή ο Ηρακλείδης, αφού κατέπλευσε στην Αθήνα με σιτάρι, έδωσε θεληματικά στο Δήμο 3 χιλιάδες μεδίμνους, αξίας 5 δραχμ. τον καθένα, οι πρόεδροι που θα τύχει να προεδρεύσουν στην πρώτη Εκκλησία του Δήμου, μετά από κλήρο, να παρουσιάσουν τον Ηρακλείδη στο Δήμο και να συζητήσουν προσεκτικά και να τονίσουν τη γνώμη της Βουλής προς το Δήμο, ότι η Βουλή θεωρεί καλό να επαινέσουν τον Ηρακλείδη, γιο του Χαρικλείδη, Σαλαμίνιο, και να τον στεφανώσουν με στεφάνι αξίας 500 δραχμ.˙ και να μπορεί να βρει από το Δήμο όποιο ευεργέτημα του είναι δυνατό, έτσι που και οι άλλοι να φιλοτιμούνται, όταν ξέρουν ότι η Βουλή τιμά και στεφανώνει αυτούς που φιλοτιμούνται.

 

Ο Φιλεύς, γιος του Παυσανία, Οιναίος πρότεινε:

 

Επειδή ο Ηρακλείδης ο Σαλαμίνιος, αφού κατέπλευσε στην Αθήνα με σιτάρι, όταν ήταν επώνυμος άρχοντας ο Αριστοφών, έδωσε με τη θέλησή του στο Δήμο 3 χιλιάδες μεδίμνους, αξίας 5 δραχμ. τον καθένα, γι' αυτό ο Δήμος αποφάσισε, αφού η Βουλή πρότεινε προβούλευμα, να τον παρουσιάσει στο Δήμο για να βρει ό,τι καλό μπορεί από τον αθηναϊκό Δήμο. Και ξανά όταν ήταν άρχοντας ο Ευθύκριτος, πρόσφερε στο Δήμο 3 χιλιάδες δραχμές για αγορά σιταριού, έχει αποφασιστεί από τη Βουλή, οι πρόεδροι που θα τύχει να προεδρεύουν στην κύρια Εκκλησία, να παρουσιάσουν τον Ηρακλείδη στο Δήμο και να συζητήσουν και να τονίσουν τη γνώμη της Βουλής προς το Δήμο, ότι η Βουλή θεωρεί καλό να επαινέσουν τον Ηρακλείδη, γιο του Χαρικλείδη από τη Σαλαμίνα και να τον στεφανώσουν με χρυσό στεφάνι αξίας 500 δραχμ. Και να μπορεί να βρει από το Δήμο ό,τι καλό φαίνεται ότι είναι άξιος, έτσι που και οι άλλοι να θέλουν να ευεργετούν με προθυμία τη Βουλή και το Δήμο βλέποντας ότι οι γενναιόδωροι............

           

Ο Δήμος Ο Δήμος   Η Βουλή Η Βουλή

 

Προς τιμήν του Ηρακλείδη είχαν εκδοθεί πέντε τιμητικά ψηφίσματα! Κατά τη διάρκεια της σπανοσιτίας του 330/329 π.Χ. πρώτος απ' όλους τους άλλους εμπόρους πρόσφερε 3.000 μεδίμνους σιταριού με χαμηλή τιμή. Το 328/327 έδωσε ο ίδιος 3.000 δραχμές για αγορά σιταριού, γι’ αυτό και στεφανώθηκε με χρυσό στεφάνι και πήρε τον τίτλο του προξένου και ευεργέτη, τόσο αυτός όσο και οι απόγονοί του. Επίσης το δικαίωμα να κατέχουν περιουσία και σπίτι στην Αττική (γῆς καί οἰκίας ἒγκτησις) παρά το ότι ήταν μέτοικος. Αλλά η ύψιστη τιμή που του έγινε ήταν να του δοθεί το δικαίωμα στρατολογίας των απογόνων του και η συμμετοχή τους στις δημόσιες δαπάνες με την πληρωμή εισφορών. Ο Ηρακλείδης με τη χειρονομία του προς την πόλη της Αθήνας και με τις τιμές που η πόλη του παραχώρησε στη συνέχεια, είναι ένα από τα πιο παλιά παραδείγματα προσφοράς ευεργεσίας, και μάλιστα από ένα μέτοικο. Η ευεργεσία ωστόσο θα καταστεί θεσμός στη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου.

 

09. IG II², 1049. Επιτύμβια στήλη του 4ου αι.π.Χ.:

Σαλαμίνιος

Φίλων

 

10. D.W. BRADEEN, The Funerary Monuments, no. 656. Επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας:

[....]νίκη: Ὀνασαγόρου

[Σ] αλαμινίου

 

11. IG II², 10216. Επιτύμβια στήλη:

[Χ]αρίτα

[Εὐ]βούλου

[Σ]αλαμίνια ἀπό Κύπρου

Ἐπιγένου

Βερενικίδου

Γυνή

 

Β. ΚΙΤΙΕΙΣ

01. IG II², 337. Οι κάτοικοι του Κιτίου, του μόνου φοινικικού βασιλείου στην Κύπρο, είχαν δημιουργήσει μια σπουδαία κοινότητα στην Αττική. Όπως στην πλειοψηφία τους θα ήσαν έμποροι, οι περισσότεροι ήσαν εγκατεστημένοι στον Πειραιά. Από μια επιγραφή του 333 π.Χ. που σώθηκε, μαθαίνουμε ότι ζήτησαν και πήραν έγκριση για να ιδρύσουν ιερό προς τιμήν της Αφροδίτης: 

 

                [Θ]εοί

     Ἐπί Νικο[κ]ράτους ἂρχοντ-

     ος, ἐπί τῆς Αἰγεῖδος πρώτ-

     ης πρυτανείας τῶν προέδ-

5   ρων ἐπεψήφιζεν Θεόφιλο

     ς φηγούσιος ἒδοξεν τῆι β-

     ουλεῖ. Ἀντίδοτος Ἀπολλο-

      δώρου Συπαλήττιος εἶπε-

      ν περί ὧν λέγουσιν οἱ Κιτ-

10 ιεῖς περί τῆς ἱδρύσειως

     τῆι Ἀφροδίτηι τοῦ ἱεροῦ,

     ἐψηφίσθαι τῆι βουλεῖ το-

     ύς προέδρους οἱ ἂν λάχωσ-

     ι προεδρεύειν εἰς τήν πρ-

15 ώτην ἐκκλησίαν προσαγα-

     γεῖν αὐτούς καί χρηματί-

     σαι, γνώμην δέ ξυνβάλλεσ-

     θαι τῆς βουλῆς εἰς τόν δῆ-

     μον ὃτι δοκεῖ τῇι βουλεῖ

20 ἀκούσαντα τόν δῆμον τῶν

     Κιτιείων περί τῆς ἱδρύσ-

     ειως τοῦ ἱεροῦ καί ἂλλου

     Ἀθηναίων τοῦ βουλομένο-

     υ βουλεύσασθαι ὃ,τι ἂν αὐ-

25 τῶι δοκεῖ ἂριστον εἶναι.

 

     Ἐπί Νικοκράτους ἂρχοντ-

     ος, ἐπί τῆς Πανδιονίδος δ-

     ευτέρας πρυτανείας˙ τῶν

     προέδρων ἐπεψήφιζεν Φα-

30  νόστρατος Φιλαΐδης˙ ἒδο-

     ξεν τῶι δήμωι Λυκοῦργος Λ-

     υκόφρονος Βουτάδης εἶπ-

     εν περί ὦν οἱ ἒνποροι οἱ Κι-

     τιεῖς ἒδοξαν ἒννομα ἱκ-

35 ετεύειν αἰτοῦντες τόν δ-

     ῆμον χωρίου ἒνκτησιν ἐν

     ὧι ἱδρύσονται τό ἱερόν Ἀφρ-

     οδίτης, δεδόχθαι τῶι δήμ-

     ωι δοῦναι τοῖς ἐμπόροις

40 τῶν Κιτιέων ἒνκτησιν χω-

     ρίου ἐν ὧι ἱδρύσονται

     ἱερόν Ἀφροδίτης, καθ-

     άπερ καί οἱ Αἰγύπτιοι τό

     τῆς Ἲσιδος ἱερόν ἳδρυν-

45 ται.

 

Η στήλη αυτή περιέχει δυο ψηφίσματα. Το πρώτο (γραμμές 1-25) είναι της Βουλής η οποία αφήνει στον Δήμο τη φροντίδα ν' αποφασίσει, χωρίς προκαταρκτική πρόταση (προβούλευμα), για την αίτηση των Κιτιέων εμπόρων οι οποίοι αντιπροσώπευσαν τον «δήμο» (κοινότητα;) του Κιτίου και που ήθελαν οικόπεδο για να ιδρύσουν ιερό της Αφροδίτης. Το δεύτερο ψήφισμα (γραμμές 26 κ.ε.) είναι μια απόφαση του Δήμου, που, με πρόταση του ρήτορα Λυκούργου, δίνει έγκριση στους Κιτιείς όπως ακριβώς έκανε και με τους Αιγυπτίους οι οποίοι κι έχτισαν ιερό για την Ίσιδα.

 

02. IG II², 9030. Δίγραφη επιτύμβια στήλη του 5ου/4ου αι. π.Χ. που βρίσκεται σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 9260):

Ἀβδ[αῖος]

Κιτι[εύς]

 

Πολύ συχνά οι επιτύμβιες επιγραφές των Φοινίκων του Κιτίου που βρέθηκαν στην Αττική (και αλλού) αναφέρουν το όνομα του νεκρού σε ελληνική και φοινικική γλώσσα. Ζώντας μακριά από την πατρική γη, είχαν κοινοτικό πνεύμα και αισθήματα αλληλεγγύης. Οι λοιποί Φοίνικες που γνωρίζουμε είναι:

 

03. Δημοσθένης, Προς Λακρίτου παραγραφήν. 32,33.

Πρόκειται για κάποιον Αντίπατρο από το Κίτιον, που ήταν έμπορος, (πρβλ. και αρ. 10).

 

04. Βάση μαρμάρου του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι.π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 10603):

Ἀριστοκλέα: Κιτιάς: Ἀφροδίτη

ι Οὐρανίαι: εὐξαμένη: ἀνέθηκεν

 

Το αφιέρωμα της Αριστόκλειας μας επιβεβαιώνει ότι ο ναός της Αφροδίτης χτίστηκε μετά τη σχετική έγκριση του αθηναϊκού Δήμου το 333 π.Χ. (βλ. αρ. 01 πιο πάνω). Πρόκειται για τη λατρεία της Αφροδίτης Ουρανίας (Αστάρτης), όπως μαρτυρεί επίσης ο Παυσανίας (Ι, 4, 7).

 

05. IG II², 9032. Δίγραφη επιτύμβια στήλη του δεύτερου μισού του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Μουσείο της ίδιας πόλης:

Ἡρακλείδης Κιτιεύς

 

06. IG II², 9034. Δίγραφη επιτύμβια στήλη του 4ου αι.π.Χ.:

Ἡρακλ[ε]ίδης Κιτιεύς

 

07. IG II²,9034. Δίγραφη επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στη Αθήνα. Σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου (Παρίσι):

Νουμήνιος Κιτιεύ[ς]

 

08. IG II²,9035. Δίγραφη επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 9261):

Νουμήνιος: Κιτιεύς

 

09. IG II², 9036. Επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι.π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Μουσείο της ίδιας πόλης:

Ἱέρωνος Κιτιεύς

 

10. D.W. BRADEEN, The Funerary Monuments, no. 521. Επιτύμβια στήλη του δεύτερου μισού του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην Αθήνα, κοντά στο Ωδείο Ηρώδη του Αττικού:

[....] Ἀντιπάτρου Κιτιέως

Πιθανό να υπάρχει συγγένεια με τον αρ. 03.

 

Γ. ΜΑΡΙΕΙΣ

 

01. IG II², 9284. Επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι π.Χ. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 1781).

Πνυτόδαμος

Στασαγόρου

Μαριεύς

 

Οι εμπορικές σχέσεις του Μαρίου με την Αττική ήσαν αρκετά σημαντικές, όπως φαίνεται από τον μεγάλο αριθμό αττικών αγγείων που βρέθηκαν στις νεκροπόλεις του κυπριακού αυτού βασιλείου. Οι πιθανοί λόγοι ήσαν η παρουσία των μεταλλείων χαλκού (γνωρίζουμε ότι γινόταν εξαγωγή χαλκού από την Κύπρο στην Αττική [IG II², 1675]) αλλά και το ότι το Μάριον (περιοχή Χρυσοχούς) ήταν το πιο κοντινό με την Ελλάδα κυπριακό λιμάνι.

 

Δ. ΚΟΥΡΙΕΙΣ

 

Δυο Κουριείς είναι σε μας γνωστοί σαν κάτοικοι Αθήνας τον 4ο αι. π.Χ.

 

01. IG II², 9084. Επιτύμβια στήλη των μέσων του 4ου αι. π.Χ. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 9264):

Ἀριστοτίμη Kουριεί[α]

 

02. Λυσίας, Κατ' Αγοράτου, 54,61

Ξενοφών Κουριεύς

 

Ο Ξενοφών και ο Ιππίας από την Ηλεία είχαν καταγγελθεί από τον Αγόρατο στους Τριάκοντα Τυράννους, οι οποίοι και τους σκότωσαν. Μάλιστα ο Ξενοφών πέθανε ύστερα από βασανιστήρια.

 

Ε. ΣΟΛΙΟΙ

 

01. IG II², 10382. Επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά:

Εὒαρχος

Νικοδήμου Σόλιος

ἀπό Κύπρου

 

02. IG II², 10376. Επιτύμβια στήλη του πρώτου τετάρτου του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στον Πειραιά. Σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας:

Εὐφροσύνη Σολία

 

Φυσικά εκτός από τους πιο πάνω Κυπρίους μετοίκους υπάρχουν και άλλοι με άγνωστο τον τόπο καταγωγής τους, εκτός βέβαια από εκείνους που ζούσαν σ' άλλες περιοχές της Ελλάδας (π.χ. Αίγινα, Τανάγρα, Δήλο, Ωρωπό, Θήρα, Χίο κλπ).

 

Ενδιαφέρον είναι το ότι όλοι αυτοί διαμένουν στην Αττική κατά τον 4ο αιώνα. Τούτο πιθανό να οφείλεται στις καλές σχέσεις της Κύπρου με την Αττική εξαιτίας του βασιλιά Ευαγόρα Α', αλλά και στις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

 

Υπάρχουν, τέλος, και οι Κύπριοι φιλόσοφοι και ποιητές που επηρεάστηκαν άμεσα από την ελληνική πνευματική ζωή της οποίας κέντρο ήταν βασικά η Αθήνα. Επειδή γι' αυτούς γίνεται λεπτομερής αναφορά στα σχετικά λήμματα, εδώ παραθέτουμε μόνο τα ονόματά τους.

 

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

1. Διοσκουρίδης. Σκεπτικός, μαθητής του Τίμωνα του Φλιουσίου.

2  Διοσκουρίδης.

3. Εύδημος. Μαθητής και φίλος του Αριστοτέλη στον οποίο κι αφιέρωσε το έργο του «Περί Ψυχής».

4. Ζήνων ο Κιτιεύς. Ιδρυτής του Στωικισμού.

5. Κλέαρχος ο Σόλιος. Περιπατητικός φιλόσοφος, μαθητής του Αριστοτέλη.

6. Περσαίος Κιτιεύς. Στωικός, μαθητής του Ζήνωνα.

 

ΠΟΙΗΤΕΣ

1. Κλέων ο Κουριεύς.

2. Σώπατρος ο Πάφιος.

 

Εκτός απ' αυτούς, και άλλοι υπήρξαν μαθητές μεγάλων ρητόρων. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον Νικοκλή, γιο του βασιλιά Ευαγόρα Α', που μαθήτευσε στη ρητορική σχολή του Ισοκράτη «ἳνα δίκας μανθάνῃ λέγειν» (Ισοκράτης, Περί αντιδόοεως, 40), καθώς και τον Δημόνικο, γιο του Ιππόνικου, στον οποίο ο Ισοκράτης αφιέρωσε τον ομώνυμο λόγο του. Σύμφωνα μάλιστα με μαρτυρία ανώνυμου σχολιαστή, ο ρήτορας ήταν φίλος του πατέρα του.

 

Χωρίς να υποτιμάται η προηγούμενη λογοτεχνική δημιουργία των Κυπρίων («Κύπρια Έπη» του Στασίνου, «Χρησμοί» του Εύκλου κλπ), είναι κυρίως τον 4ο   αιώνα π.Χ. που οι πηγές αναφέρουν τους πιο πολλούς Κυπρίους να σπουδάζουν ρητορική και φιλοσοφία στις μεγάλες σχολές των Αθηνών. Ο αριθμός τους αυξάνεται ακόμη περισσότερο όταν η Κύπρος εντάσσεται στο πτολεμαϊκό κράτος και γίνεται έτσι αναπόσπαστο τμήμα του ελληνιστικού κόσμου.