Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο περίφημος, κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, κι αργότερα εξαφανισμένος σταυρός της Τόχνης ήταν, σύμφωνα προς την παλαιά παράδοση, ένα από τα πολύτιμα άγια αντικείμενα που άφησε στην Κύπρο η αγία Ελένη τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Για τον σταυρό αυτό αφιερώνει 11 παραγράφους στο Χρονικόν του ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (παρ. 67-77), ο οποίος είναι και ο καταγραφέας της παλαιάς σχετικής παράδοσης.

Βλέπε λήμμα: Ελένη αγία και Κύπρος

Κατά τον Μαχαιρά (παρ. 8), η αγία Ελένη έκτισε στην Τόχνη της επαρχίας Λάρνακας, γεφύρι κι εκκλησία του Τιμίου Σταυρού ύστερα από θεϊκή εντολή. Στην εκκλησία εναπέθεσε σταυρό από τεμάχιο τιμίου ξύλου, τον οποίο ἐσήμωσεν μετά ἀργύρου καί χρυσίου καί μαργαριτάρου. Ο σταυρός αυτός, ο λεγόμενος μικρός (ο μέγας τοποθετήθηκε από την αγία στο κοντινό Σταυροβούνι), ἐπολόμαν πολλά θαύματα καί πολλές ἰατρεῖες ( Μαχαιράς, Χρονικόν, παρ. 67). Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας οι Λατίνοι κληρικοί δεν αποδέχονταν τις θαυματουργικές ιδιότητες του σταυρού και διέδιδαν ότι επρόκειτο για μαγείες των Ορθοδόξων. Μάλιστα ένας Λατίνος ιερέας, ονομαζόμενος Ιωάννης Σανταμαρία, πήγε στην Τόχνη μια νύκτα κι έκλεψε τον σταυρό. Όταν δοκίμασε, αμέσως μετά να φύγει από την Κύπρο, σηκώθηκε μια τρομερή θαλασσοταραχή που δεν επέτρεπε στο καράβι να φύγει. Ο ιερέας αποβιβάστηκε κι αφού αφαίρεσε τα πολύτιμα κοσμήματα του σταυρού, πέταξε το τίμιο ξύλο σε ένα χωράφι με χαρουπιές κοντά στο χωριό Καλαμούλλι (σημερινή περιοχή Κακορατζιά). Αυτό συνέβη στα 1318.

Το τίμιο ξύλο παρέμεινε εκεί 22 χρόνια. Το 1340, ύστερα από θαύμα, το βρήκε ένας νεαρός βοσκός από το Καλαμούλλι που λεγόταν Γεώργιος. Αυτός είδε φωτιά να βγαίνει από τη χαρουπιά, κι όταν φώναξε τους χωριανούς για βοήθεια, αυτοί έτρεξαν, έσχισαν το δέντρο με αξίνες, οπότε βγήκε απ' αυτό μια έντονη μυρωδιά. Ο νεαρός βοσκός είδε τότε μέσα στο δέντρο τον σταυρό, όπως τον έβλεπε στα όνειρά του, και τον έπιασε. Αμέσως θεραπεύτηκαν 12 άρρωστοι!

Στη συνέχεια τον θαυματουργό σταυρό διεκδίκησαν οι Λευκαρίτες, μ' επικεφαλής τον Ορθόδοξο επίσκοπο που έδρευε εκεί. Ο νεαρός βοσκός δεν ήθελε να δώσει τον σταυρό και προσέφυγε στον βασιλιά της Κύπρου Ούγο Δ'. Ο τελευταίος κράτησε τον σταυρό στο παλάτι, αλλά μετά από λίγες μέρες αναγκάστηκε (ύστερα από όνειρο) να τον επιστρέψει στον νεαρό βοσκό. Ο τελευταίος έγινε τότε μοναχός κι ονομάστηκε Γαβριήλ.

Βλέπε λήμμα: Γαβριήλ μοναχός

Την εποχή εκείνη ο Λατίνος επίσκοπος Αμμοχώστου Μαρά άκουσε για τα θαύματα του σταυρού, οπότε έπεισε τον βασιλιά να δοκιμάσει εάν πράγματι ο σταυρός ήταν θαυματουργός. Στο παλάτι άναψαν τότε γερή φωτιά και έριξαν μέσα τον σταυρό. Ύστερα από πολλή ώρα έβγαλαν τον σταυρό, χωρίς αυτός να πάθει το παραμικρό, αν και ξύλινος. Τότε πρώτη πίστεψε η παρευρισκόμενη βασίλισσα Αλίκη, που βρήκε αμέσως τη φωνή της (που την είχε χάσει πιο πριν επειδή δέθηκε η γλώσσα της όταν ασέβησε στο μοναστήρι του Μαχαιρά). Τότε πίστεψαν και όλοι οι άλλοι. Μέλη δε της βασιλικής οικογένειας έδωσαν χρήματα με τα οποία κτίστηκε μοναστήρι κοντά στη Λευκωσία (προς τον  Άγιο Δομέτιο), σε τοποθεσία που επέλεξε ο μοναχός Γαβριήλ. Το μοναστήρι ονομάστηκε, πάντοτε κατά τον Μαχαιρά, Σταυρός ο Φανερωμένος, σ' αυτό δε τοποθετήθηκε ο θαυματουργός σταυρός τον οποίο λιτάνευαν σε περιπτώσεις μεγάλων επιδημιών, επιδρομών ακρίδων, ανομβριών κλπ.

Δεν σώζονται σήμερα ίχνη του μοναστηριού αυτού. Άγνωστο πότε καταστράφηκε۠ πιθανώς γκρεμίστηκε (όπως και πολλά άλλα αξιόλογα οικοδομήματα μέσα και γύρω από τη Λευκωσία) το 1567 από τους Βενετούς, όταν αυτοί έκτισαν τις νέες οχυρώσεις της Λευκωσίας. Πιθανό, επίσης, να καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1570.

Έκτοτε χάθηκε κι ο περίφημος σταυρός της Τόχνης.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια