Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κορυφαίος νομικός, γενικός εισαγγελέας της Κύπρου για πολλά χρόνια και συγγραφέας νομικών έργων. Γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1902 και είχε καταγωγή τις Κάτω Πλάτρες. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών απ' όπου αποφοίτησε με άριστα κι αναγορεύθηκε διδάκτωρ σε νεαρή ηλικία, το 1923.

Από το 1924 άρχισε να ασκεί το δικηγορικό επάγγελμα στη Λεμεσό, όπου εργάστηκε μέχρι το 1940. Κατά το διάστημα αυτό υπηρέτησε και ως μέλος της επαρχιακής εκπαιδευτικής επιτροπής (1927-1930), κι ως έφορος των ελληνικών εκπαιδευτηρίων Λεμεσού (1930-1940).

Το 1940 διορίστηκε επαρχιακός δικαστής στη Λευκωσία και το 1942 πρόεδρος του επαρχιακού δικαστηρίου Λευκωσίας (ο πρώτος Κύπριος το οποίο ανέλαβε τέτοιο αξίωμα, που ως τότε κατείχαν μόνο  Άγγλοι). Λίγο αργότερα συνέχισε τις νομικές του σπουδές στο Gray's Inn του Λονδίνου, απ' όπου απέκτησε τον τίτλο του Barrister-at-Law (1946). Το 1944 διορίστηκε γενικός αντεισαγγελέας της Κύπρου και το 1952 διορίστηκε γενικός εισαγγελέας. Τη θέση του γενικού εισαγγελέα της Κύπρου διατήρησε και μετά την ανακήρυξη του νησιού σε ανεξάρτητη Δημοκρατία, το 1960, μέχρι το 1984 οπότε κι απεσύρθη για να τον διαδεχθεί η Στέλλα Σουλιώτη.

Κατά τη διάρκεια του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 δεν άσκησε τα καθήκοντα του γενικού εισαγγελέα αλλά εργάστηκε με απόσπαση στο βρετανικό υπουργείο Αποικιών ως νομικός σύμβουλος. Ταυτόχρονα εργάστηκε και ως επίτροπος αναθεώρησης της κυπριακής νομοθεσίας.

Η απόσπαση του στο Λονδίνο οφειλόταν στο ότι κατά τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ ο Κρίτων Τορναρίτης δέκτηκε μεγάλη κριτική λόγω του ότι εργαζόταν στην Νομική Υπηρεσία των Άγγλων η οποία ήταν επιφορτισμένη με την αιτιολόγηση των αποικιακών νόμων. Σε προκήρυξη του το Εθνικό Κομιτάτο από τον Αύγουστο του 1954, προειδοποιούσε:

"ΚΡΙΤΩΝ ΤΟΡΝΑΡΙΤΗ, αυτή την στιγμή είσαι υπόλογος απέναντι του λαού μας, της Ιστορίας της Πατρίδος μας, που σύντομα, πολύ σύντομα κι εντελώς απροκάλυπτα θα εκφράση την ετυμηγορία"

Ενώ βρισκόταν στο Λονδίνο και συγκεκριμένα το 1957 εστάλη από τους Βρετανούς στις Σεϋχέλλες, όπου εκρατείτο ως εξόριστος ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, για να εξηγήσει σ' αυτόν τις αγγλικές περί Κύπρου προτάσεις του λόρδου Ράντκλιφ.

Ζυρίχη-Λονδίνο

Παρόλη την κριτική ο Κρίτων Τορναρίτης είχε σοβαρή εμπλοκή στη διαμόρφωση της Νομοθεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας ξεκινώντας από τη συγγραφή του Συντάγματος. Είχε την απόλυτη εμπιστοσύνη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον οποίο είχε φιλικές σχέσεις από την περίοδο που υπηρετούσε ως Μητροπολίτης Κιτίου, σύμφωνα με το βιογράφο Αριστείδη Κουδουνάρη.  

 Ετσι το 1959-1960 (μεταβατική περίοδος) ο Κρίτων Τορναρίτης υπήρξε νομικός σύμβουλος στη Συνταγματική Επιτροπή που κατήρτισε το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το Σύνταγμα καθιστούσε το Γενικό Εισαγγελέα ως άμεσο, αυτοτελές και ατομικό όργανο του κράτους, με αυξημένες εξουσίες σε σύγκριση με αυτές που είχε ο αντίστοιχος αξιωματούχος στην Αγγλία. Λόγω της προσωπικότητας του Κρίτωνα Τορναρίτη ο θεσμός του γενικού εισαγγελέα περιεβλήθη με πολύ σημαντικές εξουσίες, έως και την αναστολή οποιαδήποτε κατηγορίας χωρίς να χρειαστεί η προβολή (nolle prosequi) οποιασδήποτε δικαιολογίας, σε σημείο που έχει καταστεί ένα αξίωμα ανέλεγκτο. Κάποιοι νομικοί μιλούν και για αγκύλωση, αφού ο εκάστοτε γενικός εισαγγελέας της Κύπρου έχει ίσως περισσότερες εξουσίες και από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.  Μέχρι και το 1984 ο Κρίτων Τορναρίτης πέρα από γενικός εισαγγελέας λειτουργούσε και ως σύμβουλος στην ομάδα Κυπριακού και επί Προέδρου Μακαρίου και επί Σπύρου Κυπριανού. 

(Βίντεο: Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ).

Θεωρείται ο πατέρας του Δικαίου της Ανάγκης, με βάση το οποίο το Κυπριακό Σύνταγμα προσαρμόστηκε μετά διακοινοτικές ταραχές και την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων, για να μπορέσει να λειτουργήσει η Κυπριακή Δημοκρατία.   

Ο Κρίτων Τοναρίτης απεβίωσε το Σάββατο 1η Μαρτίου 1997. Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε δημοσία δαπάνη την Τρίτη 4 Μαρτίου 1997 στον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας Ευαγγελίστριας στην Παλλουριώτισσα στη Λευκωσία στην παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Γλάυκου Κληρίδη. 

Επιστημονικό έργο

Ο Κρίτων Τορναρίτης συμμετείχε σε πάρα πολλά επιστημονικά συνέδρια κι αντιπροσώπευσε πολλές φορές την Κύπρο σε διεθνείς συναντήσεις και σώματα, καθιερώθηκε δε διεθνώς ως άριστος νομικός. Αξιόλογη είναι και η συγγραφική του εργασία, επί νομικών θεμάτων.

Οι καθηγητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης και Κωνσταντίνος Κόμπος σε ένα τόμο που εξέδωσαν πρόσφατα με τίτλο "Επιλεγμένες Γνωματεύσεις Συνταγματικού Δικαίου" παρουσίασαν  45 γνωματεύσεις του Κρίτωνα Τορναρίτη κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του ως γενικού εισαγγελέως, ταξινομημένες σε 9 ενότητες (Εκτελεστική Εξουσία, Νομοθετική Εξουσία, Εξουσίες Κοινοτικών Συνελεύσεων, Ανεξάρτητοι Αξιωματούχοι και Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας, Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, Αρχή της Ισότητας και Αρχή της Αναλογικότητας, Δίκαιο της Ανάγκης, Συνταγματικά Κατοχυρωμένα Δικαιώματα και Θέση του Διεθνούς Δικαίου στην Κυπριακή Έννομη Τάξη. Όπως σημειώνουν στην εισαγωγή του βιβλίου, η  διαχρονική και επίκαιρη σημασία και η χρησιμότητα των γνωματεύσεων αυτών καταδεικνύεται από τα θέματα τα οποία πραγματεύονται.

Ο Κρίτων Τορναρίτης δημοσίευσε πλήθος άρθρα και μελέτες σε διάφορα έντυπα. Εξέδωσε, επίσης, μεγάλο αριθμό έργων, τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική, ως εξής:

1. The Statute Laws of Cyprus in force on the 1st April 1959 in six volumes [Revised edition prepared under the authority of the Cyprus Laws law 1959].
2. Constitutional and Legal Problems in the Republic of Cyprus (1968).
3. The inviolability of correspondence and communication (especially under the law of the Republic of Cyprus) [extract from the R.D.H.-H.R.Y., III].
4. The right to petition the authorities especially under the law of Cyprus [extract from R.D.H.-H.R.Y., I].
5. The treaty of alliance-An analysis of the treaty and the reason which led to its termination in the light of international law.
6. The Legal aspects of the question of Cyprus.
7. Ἡ  ἀπεργία συμπαθείας κατά τό ἐν Κύπρῳ  ἰσχύον δίκαιον (1969).
8. Expropriation and nationalization of private property especially under the law of the Republic of Cyprus (1970).
9. The concept of local government within the framework of a unitary state (1971).
10. Sport and recreation as means of promoting international law (1972).
11. The individual as a subject of international law (1972).
12. Ἡ εὐθύνη τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας ἐκ ζημιογόνων ἀδίκων πράξεων  ἤ παραλείψεων τῶν  ὑπαλλήλων  ἤ ἀρχῶν αὐτής (1972).
13. Ἡ τοπική αὐτοδιοίκησις ἐν Κύπρῳ (1972).
14. The position of the law relating to narcotic drugs in Cyprus (1972).
15. Αἱ νομικαί ἐπιπτώσεις τοῦ θανάτου κατά τό ἐν Κύπρῳ  ἰσχύον δίκαιον (1973).
16. The right to freedom of movement especially under the law of the Republic Of Cyprus (1973).
17. Does the Cyprus law need codification? (1973).
18. Ἡ ὑπό κληρικοῦ  ἀνάληψις κοσμικῆς ἐξουσίας κατά τό δίκαιον τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου  Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου (1973).
19. The treaty making power especially under the law of the Republic of Cyprus (1973).
20. Ἡ Κύπρος καί ἡ Κοινή  Ἀγορά (1973).
21. Τό διεθνές ποινικόν δίκαιον καί ἐγκλήματα αὐτοῦ (1974).
22. Ἡ γένεσις τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας καί οἱ νομικές ἐπιπτώσεις της (1974).
23. Ἡ γένεσις τοῦ Κυπριακοῦ Κράτους καί ἡ μορφή αὐτοῦ (1974).
24. Τό διεθνές ποινικόν δίκαιον καί ἐγκλήματα αὐτοῦ (1975).
25. Αἱ νομικαί ἐπιπτώσεις τῆς Τουρκικῆς εἰσβολῆς (1975).
26. Τό ὁμοσπονδιακόν σύστημα καί μορφαί αὐτοῦ (1975).
27. Τό σύστημα τῆς περιφερειακῆς διοικήσεως (1975).
28. Ἡ κατανομή τῆς Κρατικῆς ἐξουσίας εἰς τό ὁμοσπονδιακό κράτος (1975).
29. The system of Regionalism (1975).
30. The incidence and effect of the Turkish invasion on the existence of the Republic of Cyprus and its government (1975).
31. The Federal system and forms thereof (1975).
32. Ἡ δικηγορική δεοντολογία ἐν Κύπρῳ (1976).
33. Τά εκκλησιαστικά δικαστήρια ἰδίᾳ  ἐν Κύπρῳ (1976).
34. Οἱ νέοι εἰς τό σύγχρονον δίκαιον (1976).
35. Ἡ  ὀρθόδοξος παράδοσις καί τά ἀνθρώπινα δικαιώματα (1976).
36. Ἡ κοινή αγορά καί ἡ Κύπρος (1976).
37. Τό Συμβούλιον τῆς Εὐρώπης καί ἡ Κύπρος (1976).
38. Ἡ νομική ἄποψη τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων (1977).
39. Ἡ παραγραφή εἰς τό Κυπριακόν δίκαιον (1977).
40. Αἱ συμφωνίαι συνδέσεως καί ἡ σύνδεσις τῆς Κύπρου μέ τήν Εὐρωπαϊκήν Οἰκονομικήν Κοινότητα (1977).
41. Τά ἀνθρώπινα δικαιώματα καί οἱ παράλληλες ὑποχρεώσεις τοῦ  ἀτόμου (1978).
42. Ἡ ἀρχή τῆς ἀνάγκης καί τό Κυπριακό νομικό σύστημα (1978).
43. Ἡ Κυπριακή Δημοκρατία καί ἡ Βουλή τῶν Ἀντιπροσώπων της (1978).
44. Τό προβαλλόμενο σάν Σύνταγμα τοῦ φερομένου Τουρκικοῦ  ὁμοσπόνδου κράτους τῆς Κύπρου (1978).
45. Τό χάρτωμαν στίς Ἀσσίζες τῆς Κύπρου (1978).
46. Κράτος καί ἐλεύθερη ροή πληροφοριῶν, ἐλευθερία τοῦ τύπου καί κατοχύρωση τοῦ δημοσιογραφικοῦ  ἐπαγγέλματος (1979).
47. Τό διαζύγιο (1979).
48. Αὐθαιρεσία καί κράτος δικαίου (1979).
49. Ἡ προστασία τῶν παιδιῶν στήν Κυπριακή Δημοκρατία (1979).
50. Πολιτειακόν δίκαιον τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας (3 τόμοι, 1979).
51. Χρειάζονται αλλαγές στό οἰκογενειακό δίκαιο καί σέ ποιους τομεῖς; (1979).
52. Ἰδιορρυθμίες τοῦ Κυπριακοῦ συντάγματος καί ἐπιπτώσεις στήν ὁμαλή λειτουργία τοῦ κράτους (1980).
53. Ἡ νομική ἰσότητα τῶν φύλων (1980).
54. Ἡ πνευματική ἰδιοκτησία στήν Κύπρο (1980).
55. Ἡ ἀρχή τῆς κατάχρησης δικαιώματος καί τά ἀνθρώπινα δικαιώματα (1981).
56. Οἱ δικηγόροι τῆς Λεμεσοῦ ἓως τό 1940 (1981).
57. Τό ἐκλογικό σῶμα σάν ὄργανο τοῦ κράτους (1981).
58. Τό δίκαιο τοῦ Τύπου καί τό Συμβούλιο Τύπου (1982).
59. Τό πολιτειακόν δίκαιον τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας (1982).
60. Ἡ συνταγματική ἐξουσία τοῦ Γενικοῦ Εἰσαγγελέα τῆς Δημοκρατίας νά κινεῖ, διεξάγει ἤ διακόπτει οἰανδήποτε ποινική διαδικασία (1983).