Τίτος ζωγράφος
Ένας από τους πιο σημαντικούς Κυπρίους ζωγράφους φορητών εικόνων του 16ου αιώνα. Τρεις εικόνες φέρουν την υπογραφή του και δυο άλλες μπορούν σίγουρα ν' αποδοθούν σ' αυτόν. Δυο εικόνες του Τίτου βρίσκονται στην εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας στην Έμπα, δυο στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Τσάδα και μια στο καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Σάββα της Καρόνος.
Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Μια και η πρωιμότερη εικόνα του που είναι γνωστή χρονολογείται στα 1521, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Τίτος γεννήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα, πιθανότατα κάπου στην Πάφο, αφού όλες οι εικόνες του που σώθηκαν βρίσκονται στην επαρχία Πάφου. Το 1536 ζωγράφισε τις εικόνες στην Έμπα, που είναι έργα ώριμα. Πότε πέθανε δεν είναι γνωστό.
Η πιο παλαιά από τις σωζόμενες εικόνες του είναι η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας που βρισκόταν στο καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Σάββα της Καρόνος κοντά στο χωριό Τραχυπέδουλα. Η εικόνα αυτή βρίσκεται σήμερα στο Βυζαντινό μουσείο της Μητρόπολης Πάφου. Έχει διαστάσεις 1,095X0,69 μ. Σώζεται σε καλή κατάσταση παρ' όλο που το βάθος έχει επιζωγραφισθεί με κιτρινωπή ώχρα σε μεταγενέστερα χρόνια, ενώ το χρυσό που διακοσμούσε τον φυτικό βλαστό των φωτοστέφανων έχει πέσει και σήμερα φαίνεται πρασινωπό. Η υπογραφή του ζωγράφου βρίσκεται στην κάτω δεξιά (ως προς τον θεατή) γωνιά της εικόνας. Η εικόνα έγινε με δαπάνη κάποιου Κωνσταντίνου Κατζουρία και της συζύγου του το 1521. Ο Κωνσταντίνος Κατζουρίας χαρακτηρίζεται σαν κτίτορας του μοναστηριού. Πιθανότατα αυτός ανακαίνισε το μοναστήρι, ύστερα από κάποια καταστροφή, γιατί είναι γνωστό ότι το μοναστήρι αναφέρεται ήδη τον 13ο αιώνα κι επομένως ιδρύθηκε κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο.
Η δεύτερη εικόνα του Τίτου είναι η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας που βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας στη Τσάδα κι έχει διαστάσεις 1,05 X 0,65 μ. Οι δωρητές της εικόνας είναι ιερέας με τη σύζυγό του που εικονίζονται στο κάτω μέρος της εικόνας και πάνω από την επιγραφή. Ο ζωγράφος εδώ έχει αποκτήσει τον κατώτερο εκκλησιαστικό τίτλο του Αναγνώστη. Η χρονολογία στο τέλος της επιγραφής έχει καταστραφεί.
Η τρίτη εικόνα του Τίτου είναι η εικόνα του Χριστού Αντιφωνητή στην εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας της Έμπας. Η εικόνα έχει διαστάσεις 1,27X0,935 μ. και βρίσκεται στο εικονοστάσιο της εκκλησίας. Η εικόνα ζωγραφίσθηκε το 1536 με δαπάνη κάποιου Πέτρου Πετρά. Ο ζωγράφος εδώ υπογράφει Τίτος Χαρτοφύλαξ. Με την εικόνα του Χριστού της Έμπας συνδέονται η εικόνα του Προδρόμου στην ίδια εκκλησία και η εικόνα του Χριστού στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Τσάδα. Η τελευταία έχει μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο της Μητρόπολης Πάφου. Το πλάσιμο του προσώπου και του λαιμού είναι το ίδιο και στις τρεις αυτές εικόνες. Και στις τρεις εικόνες υπάρχουν οι ίδιες πλατιές φωτισμένες επιφάνειες με τριγωνική σχεδόν μορφή. Οι ίδιες καμπύλες στα φρύδια και τα ζυγωματικά, η ίδια σκιά γύρω από τα μάτια, η ίδια καμπύλη στη γένεση της μύτης, η ίδια μορφή του μύστακος και των χειλιών παρουσιάζονται και στις τρεις εικόνες. Στα ενδύματα η πτυχολογία είναι η ίδια, αυστηρές σκληρές γεωμετρικές γραμμές πιο σκούρες που συνοδεύονται από ανοικτόχρωμες πινελιές για να δίνουν την εντύπωση του βάθους, του ανάγλυφου. Τα πρόσωπα έχουν την ίδια έκφραση, την ίδια εσωτερική πνευματικότητα, την ίδια γαλήνη, συνδυασμένη όμως με κάποια μελαγχολία. Οι τρεις αυτές εικόνες έχουν μερικές διαφορές από τις δυο εικόνες της Παναγίας. Στη πτυχολογία όμως έχουν πολλές ομοιότητες.
Ο Τίτος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της Κυπριακής Σχολής της Μεταβυζαντινής ζωγραφικής του 16ου αιώνα. Συνεχίζει τη μακραίωνη βυζαντινή παράδοση προσαρμοσμένη στην εποχή του. Όπως φαίνεται από τα πορτραίτα των δωρητών, ιδιαίτερα εκείνα του άγνωστου ιερέα και της συζύγου του στην εικόνα της Παναγίας στη Τσάδα, ο Τίτος μπορεί να ζωγραφίζει πορτραίτα χρησιμοποιώντας την τεχνική της εποχής του και κάτω από την επίδραση της σύγχρονης ιταλικής ζωγραφικής. Στην απόδοση όμως των μορφών του Χριστού, της Παναγίας και του Προδρόμου ακολουθεί την καθιερωμένη μακρόχρονη βυζαντινή παράδοση.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια