Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η επισκοπή Ταμασσού, με έδρα την αρχαία πόλη Ταμασσόν ήταν μια από τις αρχαιότερες στην Κύπρο, μάλιστα πιθανότατα η πρώτη που ιδρύθηκε και συνεπώς η αρχαιότερη, αφού ο πρώτος επίσκοπός της, ο άγιος Ηρακλείδιος, αναφέρεται ως ο πρώτος ιεράρχης που χειροτονήθηκε στην Κύπρο από τους αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα κατά την πρώτη αποστολική τους περιοδεία, σύμφωνα προς την επικρατέστερη εκδοχή. (Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι πρώτον επίσκοπο χειροτόνησαν οι απόστολοι τον άγιο Λάζαρο στο Κίτιον). Σύμφωνα, πάλι, προς άλλη εκδοχή, που αναφέρεται στις Πράξεις Βαρνάβα, ο άγιος Ηρακλείδιος χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον Βαρνάβα, κατά τη δεύτερη περιοδεία του στην Κύπρο, λίγα χρόνια αργότερα. Πάντως είναι γεγονός ότι η επισκοπή Ταμασσού ιδρύθηκε περί τα μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα (δηλαδή είτε κατά την πρώτη είτε κατά τη δεύτερη αποστολική περιοδεία) και πρώτος επίσκοπός της ήταν ο τοπικός άγιος Ηρακλείδιος. Το μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου λειτουργεί και σήμερα στον χώρο της αρχαίας Ταμασσού, ενώ το κοντινό χωριό ονομάζεται Πολιτικόν (από την πόλη, δηλαδή την Ταμασσόν).  Άλλο κοντινό χωριό είναι το Επισκοπειόν, που υποδηλώνει την ύπαρξη παλαιάς επισκοπής, της επισκοπής Ταμασσού.

Η μετέπειτα αναφερόμενη επικοινωνία του αγίου Ηρακλειδίου με τον απόστολο Παύλο και οι σταλείσες από τον απόστολο οδηγίες στην Κύπρο (απευθυνόμενες στον Ηρακλείδιον), όπως και οι σταλέντες σ' αυτόν Χριστιανοί για να τους χειροτονήσει επισκόπους σε διάφορα μέρη της Κύπρου (Επαφράς, Τυχικός κ.α.), είναι γεγονότα που φανερώνουν ότι εκείνη την πρώτη χριστιανική περίοδο, κατά την οποία η Χριστιανική Εκκλησία βρισκόταν υπό ίδρυση ακόμη, η επισκοπή της Ταμασσού διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις και ηγετικό ρόλο διά του πρώτου της επισκόπου, του αγίου Ηρακλειδίου.

Διάδοχος του αγίου Ηρακλειδίου στον θρόνο της Ταμασσού ήταν ο μαθητής του άγιος Μνάσων (στο όνομα του οποίου υπήρχε επίσης μοναστήρι στην περιοχή της αρχαίας Ταμασσού). Ο Μνάσων υπήρξε κάτοχος του θρόνου κατά το β' μισό του 1ου μ.Χ. αιώνα, αυτόν δε διαδέχθηκε ένας άλλος μαθητής του αγίου Ηρακλειδίου, ο Ρόδων.

Οι πρώτοι αυτοί τρεις επίσκοποι Ταμασσού (Ηρακλείδιος, Μνάσων, Ρόδων) απαντώνται σε εκκλησιαστικά κείμενα τα οποία αναφέρονται σε γεγονότα του 1ου μ.Χ. αιώνα. Μετά απ' αυτούς υπάρχει κενό, αφού ο επόμενος γνωστός επίσκοπος Ταμασσού είναι ο Τύχων, του β' μισού του 4ου μ.Χ. αιώνα. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι ο επίσκοπος αυτός είχε συμμετάσχει στη δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 381.

Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ως επισκόπους Δαμασίας [-Ταμασσού] τους Ηρακλείδιον, Μνάσωνα, Ρόδωνα, κι ένα τέταρτο, τον Μακεδόνιον, χωρίς χρονολογική ένδειξη.  Έναν Κύπριο επίσκοπο Μακεδόνιον απαντούμε να έχει υπογράψει τα πρακτικά της συνόδου της Σαρδικής, του 343, όμως δεν αναφέρεται η επισκοπική του έδρα. Πιθανότατα πρόκειται για την έδρα της Ταμασσού, οπότε ο Μακεδόνιος χρονολογικά προηγείται του Τύχωνος (μια πηγή, ο Lusignan, αναφέρει Μακεδόνιον επίσκοπο Λευκωσίας, που φαίνεται ότι είναι διαφορετικό πρόσωπο).

Εξάλλου στο Συναξάριον της Κωνσταντινουπόλεως μνημονεύεται και επίσκοπος Ταμασσού με το όνομα Μύρων, του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 17 Σεπτεμβρίου. Φαίνεται ότι μάλλον πρόκειται για άλλη ονομασία του Μνάσωνος.

Κατά τα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα άκμασε ο επόμενος γνωστός επίσκοπος Ταμασσού, ο Επαφρόδιτος. Είναι γνωστός από τη συμμετοχή του στην τέταρτη Οικουμενική Σύνοδο που είχε πραγματοποιηθεί στη Χαλκηδόνα το 451, και στην οποία αντιπροσώπευσε και τον επίσκοπο Λαπήθου Δίδυμον. Οι επισκοπές της Κύπρου ανέρχονταν τότε συνολικά σε 14· ωστόσο η επισκοπή Ταμασσού κατείχε ιεραρχικά μια από τις πρώτες θέσεις, προφανώς λόγω αρχαιότητας ή και τιμής προς τον άγιο Ηρακλείδιο και τον άγιο Μνάσωνα. Συγκεκριμένα τασσόταν πρώτη ιεραρχικά μετά την αρχιεπισκοπή, γι’ αυτό και αναφέρεται και ως πρωτόθρονος. Τούτο πιθανότατα ίσχυε μέχρι και τον 13ο αιώνα, επί επισκόπου Νείλου.

Μετά τον Επαφρόδιτον υπάρχει πολύ μεγάλο κενό, μέχρι τις αρχές της περιόδου της Φραγκοκρατίας, οπότε γνωρίζουμε δυο κατόχους του επισκοπικού θρόνου της Ταμασσού: τον Νικήταν Αγιοστεφανίτη, γνωστό από την Τυπική Διάταξη του μοναστηριού του Μαχαιρά, που πέθανε περί το 1209, και τον διάδοχό του που ήταν ο Νείλος, ο γνωστός ανακαινιστής του μοναστηριού του Μαχαιρά.

Μετά τον Νείλο δεν γνωρίζουμε άλλο επίσκοπο Ταμασσού. Η επισκοπική αυτή έδρα καταργήθηκε, μαζί με τις περισσότερες άλλες ορθόδοξες έδρες, μέσα στον 13ο αιώνα, όταν οι Λατίνοι μείωσαν τις Ορθόδοξες επισκοπές του νησιού από 14 μόνο σε 4. Όταν, μετά το 1570, αναδιοργανώθηκε η Κυπριακή Εκκλησία, δεν επανιδρύθηκε η επισκοπή της Ταμασσού.

Ωστόσο κατά το 1791 (περίοδος Τουρκοκρατίας) χειροτονήθηκε ως επίσκοπος Ταμασέων ο Χρύσανθος, ανεψιός του αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου. Δεν επρόκειτο όμως για ανασύσταση της επισκοπής, αλλά απλώς για απονομή αξιώματος χωρεπισκόπου (με τον τίτλο του θεοφιλεστάτου) στον Χρύσανθο, προκειμένου να υποβοηθεί το έργο του θείου του, αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου. Τον Νοέμβριο του 1797 ο Ταμασέων Χρύσανθος ανήλθε στον επισκοπικό θρόνο Κιτίου, οπότε απωλέσθη και ο τίτλος του Ταμασέων.

Κατά τη ριζική αναδιοργάνωση της Εκκλησίας της Κύπρου το 2006-7, ανασυστάθηκε η επισκοπή Ταμασσού και Ορεινής με πρώτο εκλελεγμένο επίσκοπο τον Ησαΐα Κυκκώτη.