Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι της Παναγίας Σαλαμιώτισσας βρίσκεται κοντά στο χωριό Σαλαμιού της επαρχίας Πάφου και στα νοτιοανατολικά του, χαμηλότερα στην κοιλάδα. Ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα εγκαταλειμμένο και τα μοναστηριακά κτίρια, εκτός του ναού, είχαν ερειπωθεί. Το 1997-8 ο ναός υπέστη συντήρηση ενώ κτίστηκε και μία μακρόστενη πτέρυγα με αρκετά δωμάτια στη βόρεια πλευρά του και εγκαταστάθηκε εκεί μία καλογριά, ενώ ένας ιερέας που διαμένει στο χωριό τελεί τις λειτουργίες. Μία άλλη πτέρυγα, στη νότια πλευρά, βρισκόταν υπό ανέγερση το 2007-8. Δημιουργήθηκε γύρω από το ναό πλακόστρωτη αυλή. Ο ναός προβάλλεται καλύτερα αφού η βόρεια πτέρυγα βρίσκεται κτισμένη σε χαμηλότερο επίπεδο. Στην αυλή τοποθετήθηκαν παλαιά αντικείμενα του μοναστηριού, όπως μυλόπετρες από ελιόμυλο. Στην περιοχή υπάρχουν ελιές που ονομάζονται αποστολιτζ’ιές, επειδή θεωρούνται απόγονοι ελαιοδέντρων που είχαν φυτρώσει από κουκούτσια ελιών από γεύμα των αποστόλων Παύλου και Βαρνάβα που θεωρείται ότι είχαν περάσει από εκεί κατά την αποστολική τους περιοδεία το 45 μ.Χ.

Ο ναός είναι μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος και επικαλυμμένος με κεραμίδια. Έχει εσωτερικές διαστάσεις περίπου 9Χ5 μέτρα χωρίς την αψίδα στα ανατολικά. Είναι αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Παναγίας και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Είναι άγνωστη η ιστορία ίδρυσης του μοναστηριού, που ήταν ανδρικό. Πάντως ο ναός είναι κτίσμα μάλλον του 16ου αιώνα. Είναι όμως πολύ πιθανό το μοναστήρι να είναι αρχαιότερο και ο ναός του να είχε αντικαταστήσει τον αρχικό. Εξάλλου η σωζόμενη και τιμώμενη ως θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σαλαμιώτισσας θεωρείται ότι είναι έργο του 13ου αιώνα. Η εικόνα αυτή, καθώς και άλλες παλαιές εικόνες του ναού, σώθηκαν από πυρκαγιά που όμως κατέστρεψε το παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο το 1905.

Το μοναστήρι δεν υπήρξε μεγάλο, ούτε και πλούσιο, εφόσον μάλιστα η όλη περιοχή υπήρξε απομονωμένη στις παλαιότερες εποχές. Ο Ρώσος προσκυνητής Βασίλειος Μπάρσκυ που περιηγήθηκε τα κυπριακά μοναστήρια νωρίς τον 18ο αιώνα, το αγνοεί. Ωστόσο ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός, αργότερα τον ίδιο αιώνα, το περιλαμβάνει στον κατάλογο των μοναστηριών που υπάγονταν στο θρόνο της Πάφου. Φαίνεται λοιπόν ότι το μοναστήρι λειτουργούσε τον 18ο αιώνα και ο Μπάρσκυ, καθ’ οδόν από το μοναστήρι της Παναγίας του Σίντη προς εκείνο του Αγίου Γεωργίου Κουμάνου (από την κοιλάδα του ποταμού Ξερού στην κοιλάδα του ποταμού Διαρίζου) παρέκαμψε το χωριό Σαλαμιού και το διπλανό μοναστήρι της Σαλαμιώτισσας. Πιθανότατα δεν είχε την πληροφορία για ύπαρξή του στον ενδιάμεσο χώρο.

Σωζόμενο χειρόγραφο ευχολόγιο χρονολογούμενο στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, προερχόμενο από το χωριό Σαλαμιού, οδηγεί στην υπόθεση ότι είχε αντιγραφεί στο μοναστήρι. Μαρτυρείται ότι το μοναστήρι λειτουργούσε τότε, αφού αναφέρεται σε οθωμανικό έγγραφο του έτους 1656. Πρόκειται για έγγραφο ενός τοπικού καδή, κάποιου Μαχμούτ, επικυρωμένο από τον τότε διοικητή του οικείου ναχιέ (διαμερίσματος) Μεχμέτ Χουσεΐν. Με το έγγραφο αυτό διοριζόταν ο παπά Παρθένιος από το μοναστήρι της Σαλαμιούς ως διαχειριστής της περιουσίας κάποιου Φιλίππου που είχε αποβιώσει αφήνοντας ορφανό το μικρό του παιδί.

Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει αδιερεύνητος αρχαιολογικός χώρος. Είναι δεδομένο ότι υφίστατο εκεί αρχαίος οικισμός, πράγμα που υποδηλώνεται και από την ονομασία του χωριού Σαλαμιού.