Σταυρός
Μεσαιωνικός οικισμός της Κύπρου, που δεν υφίσταται σήμερα. Ευρισκόταν στην επαρχία της Λάρνακας, στους βόρειους ή βορειοανατολικούς πρόποδες του βουνού στου οποίου την κορυφή βρισκόταν και ευρίσκεται το μοναστήρι του Σταυροβουνιού.
Στην περιοχή αυτή, το χωριό βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες της Κύπρου (όπως σ' εκείνον του Abraham Ortelius του 1573) και αναγράφεται ως S. Croce (=Τίμιος Σταυρός). Προφανώς όμως δεν επρόκειτο για αναγραφή επί των χαρτών του ιδίου του μοναστηριού αλλά για οικισμό, εφόσον για τον οικισμό αυτό που έφερε το ίδιο όνομα με το μοναστήρι, έχουμε και αρκετές μαρτυρίες από κείμενα ξένων επισκεπτών. Έτσι, μεταξύ άλλων:
Ο Φέλιξ Φέιμπερ, που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1480-1483, γράφει ότι από την Ornyca (=Λάρνακα) ξεκίνησε για να επισκεφθεί το Σταυροβούνι. Φθάσαμε, λέγει, σε ένα χωριό που ονομάζεται Santa Croce... Στο χωριό αυτό ο ίδιος και οι σύντροφοί του πέρασαν τη νύκτα, και την επομένη άρχισαν την ανάβαση για το μοναστήρι. Ο ίδιος, επιστρέφοντας αργότερα από το Σταυροβούνι, λέγει ότι πέρασε ξανά από «την πόλη Santa Croce» όπου του προσφέρθηκε δείπνο. Εκεί επισκέφθηκε και μία λατινική εκκλησία όπου είδε διάφορα κειμήλια, μεταξύ δε αυτών και οστό από τον βραχίονα της αγίας Άννας, της μητέρας της Παναγίας.
(Μήπως, λόγω αυτού του κειμηλίου, πήρε το όνομα Αγία Άννα ένα χωριό της περιοχής που υφίσταται και σήμερα; Μήπως, επίσης, η αναφερόμενη λατινική εκκλησία ήταν το σημερινό «βασιλικό παρεκκλήσι» στο χωριό Πυργά ή άλλη που δεν σώζεται;)
Εκεί, προσθέτει ο Φέλιξ Φέιμπερ, συνάντησε και έναν ιερέα ο οποίος, στην προσπάθειά του να εξυπηρετήσει τους πάντες, τελούσε τη λειτουργία τόσο για τους Ορθοδόξους όσο και για τους Λατίνους. Κάτι που εξόργισε τον Φέιμπερ, που ήταν ο ίδιος Λατίνος κληρικός (Δομινικανός μοναχός), με φανερό μίσος έναντι των Ορθοδόξων (βλέπε Α. Παυλίδης, Η Κύπρος Ανά τους Αιώνες..., τόμος Α’, 1993, σσ. 207-209).
Ένας κατά πολύ μεταγενέστερος επισκέπτης, ο Γουΐλλιαμ Τέρνερ, που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1815, μαρτυρεί επίσης σαφώς ότι: ... στους πρόποδες του βουνού [του Σταυροβουνιού], κοντά στην Αγία Βαρβάρα, υπάρχει το μικρό χωριό του Σταυρού... (Α. Παυλίδης, ό.π.π.,τόμος Γ', 1995, σ. 1080).
Κατά τον Τέρνερ λοιπόν, που πέρασε από εκεί, το χωριό ήταν μικρό στις αρχές του 19ου αιώνα και βρισκόταν όχι μακριά από το μοναστήρι (μετόχι του Σταυροβουνιού) της Αγίας Βαρβάρας.
Διάφοροι άλλοι παλαιοί επισκέπτες της Κύπρου μαρτυρούν ότι, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, ο εκάστοτε Λατίνος ηγούμενος του Σταυροβουνιού ήταν και κάτοχος ενός χωριού στους πρόποδες του Σταυροβουνιού. Δεν κατονομάζεται αυτό το χωριό -ούτε και από τον χρονικογράφο Γεώργιο Βουστρώνιο, ο οποίος επίσης ομιλεί για κατοχή ενός χωριού από τον ηγούμενο του Σταυροβουνιού τον 15ο αιώνα. Είναι ωστόσο πολύ εύλογο να υποτεθεί ότι το χωριό στους πρόποδες, που αποτελούσε ιδιοκτησία του ηγουμένου του Σταυροβουνιού, δεν ήταν άλλο από το χωριό Σταυρός (ή και Τίμιος Σταυρός). Το οποίο έφερε ακριβώς αυτό το όνομα λόγω και της τόσο στενής σύνδεσης αλλά και γειτνίασής του με το Σταυροβούνι.
Είναι επίσης πιθανό το χωριό να μην ήταν, κάποτε, τίποτα άλλο από συνοικισμός γεωργοκτηνοτρόφων που ασχολούντο με την καλλιέργεια εκτάσεων που ανήκαν στο μοναστήρι ή και στον εκάστοτε Λατίνο ηγούμενό του.
Το χωριό Σταυρός θα πρέπει να διαλύθηκε κατά τον 19ο αιώνα, εφόσον έως τις αρχές του αιώνα αυτού υπήρχε ακόμη, σύμφωνα προς τη μαρτυρία του επισκέπτη Γουΐλλιαμ Τέρνερ.