Ψυχιατρικό Ίδρυμα Αθαλάσσας
Το Ίδρυμα, που οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στην περιοχή της Αθαλάσσας, λίγο έξω από τη Λευκωσία, άρχισε να λειτουργεί στον χώρο αυτό από το 1964 κι αποτελεί μια μορφή παροχής κρατικών διευκολύνσεων στον τομέα των ψυχιατρικών υπηρεσιών. Η άλλη μορφή είναι εκείνη των ψυχιατρικών κλινικών των νοσοκομείων.
Το πρώτο Ψυχιατρικό Ίδρυμα (άσυλο, όπως λεγόταν), ιδρύθηκε στην Κύπρο το 1882 (κατά την πρώτη περίοδο της Αγγλοκρατίας) και στεγαζόταν σε μικρό σπίτι στην εντός των τειχών Λευκωσία, στο Κονάκι. Τα εγκαίνια έγιναν στις 9 Ιανουαρίου του 1882 και αρχικά το Άσυλο διέθετε τέσσερα μονά δωμάτια, τα οποία σύντομα αποδείχθηκαν ανεπαρκή για να στεγάσουν τους ασθενείς. Έτσι, στη διάρκεια του 1887 άρχισε τη λειτουργία του το νέο Άσυλο Φρενοπαθών, το Τουμαρχανέ, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, στην κατοικία του Δερβίς Εφέντη. Διέθετε οκτώ αίθουσες, που αργότερα αυξήθηκαν σε 19, συνήθως για τον εγκλεισμό των ασθενών χωρίς την παράλληλη παροχή συστηματικών θεραπευτικών αγωγών ή στοιχειωδών ανέσεων. Για τη φροντίδα των νοσηλευομένων δεν υπήρχαν νοσοκόμοι αλλά φρουροί-βαρδιάνοι, οι οποίοι χρησίμευαν κυρίως για τη φρούρηση και φύλαξή τους. Η παρακολούθησή τους γινόταν από γενικούς γιατρούς που επισκέπτονταν τους θαλάμους. Tο άσυλο δεν διέθετε μόνιμο εσωτερικό γιατρό ούτε και ψυχίατρο.
Συνέχισε να λειτουργεί έως το 1912, όταν και μεταστεγάστηκε στο Άσυλο της Αγίας Παρασκευής, χωρητικότητας 100 ατόμων, με 10 δωμάτια προορισμένα για άνδρες και 5 για γυναίκες, εξαιτίας διαμαρτυριών των περιοίκων για την παρουσία του ασύλου στην περιοχή τους. «Η όχληση και ο θόρυβος είναι τόσο δυνατά όσο και ανυπόφορα. Για μιάμιση ώρα μια φρενοβλαβής γυναίκα τραγουδούσε, φώναζε, γελούσε και έκλαιε αδιάκοπα, ενώ εδώ και εκεί χτυπούσε τα πόδια της στο έδαφος και χτυπούσε ένα κομμάτι ξύλο» σημείωνε στην αναφορά του ο Βρετανός αξιωματούχος που είχε επιφορτισθεί να διαλευκάνει την υπόθεση (Γεωργιάδης, 2001: 231).
Το 1912 το το άσυλο μεταφέρθηκε σε νέες εγκαταστάσεις που είχαν χτιστεί σε λόφο έξω από την (τότε) μικρή Λευκωσία, ακριβώς απέναντι από το σημερινό ξενοδοχείο «Χίλτον» και δίπλα από την Τεχνική Σχολή. Το άσυλο περιβαλλόταν με ψηλό πέτρινο τοίχο και διέθετε πτέρυγες με μικρά δωμάτια με σιδερένιες πόρτες και παράθυρα. Είχε περισσότερο όψη φυλακής παρά νοσηλευτικού ιδρύματος κι αντί νοσοκόμους διέθετε φρουρούς, βαριάνους όπως τους έλεγαν. Κατά μέσο όρο «φιλοξενούσε» περί τους 300-400 ασθενείς, άνδρες και γυναίκες, αλλά και παιδιά. Το άσυλο αυτό λειτούργησε μέχρι το 1964. Κατά τα τελευταία 10 χρόνια της λειτουργίας του επήλθαν αλλαγές τόσο στο σύστημα της θεραπευτικής αγωγής όσο και στον τρόπο διαβίωσης των ασθενών.
Νέα προσέγγιση
Από το 1947, με πρωτεργάτη τον νευρολόγο-ψυχίατρο Ανδρέα Μικελλίδη, ξεκίνησε μία συστηματική προσπάθεια για την υιοθέτηση δομικών και λειτουργικών αλλαγών στο χώρο του ψυχιατρείου, βασισμένων σε ευρωπαϊκά πρότυπα, με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της περίθαλψης και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των ψυχικά ασθενών.
Μετά την Ανεξαρτησία, η νομοθεσία η σχετική με την περίθαλψη των ψυχασθενών άλλαξε κι η ιατρική αντιμετώπισή τους τέθηκε πάνω σε επιστημονική βάση. Αυτό απαιτούσε την ανέγερση νέων σύγχρονων εγκαταστάσεων που χτίστη καν στην περιοχή της Αθαλάσσας και λειτούργησαν στα 1964.
Το Ψυχιατρικό Ίδρυμα δέχεται για περίθαλψη ασθενείς μόνο κατόπιν δικαστικού διατάγματος και ύστερα από τήρηση των διαδικασιών που προνοεί ο σχετικός νόμος, και με βάση καθορισμένα κριτήρια. Στις ψυχιατρικές κλινικές των νοσοκομείων παρέχεται περίθαλψη σε ασθενείς με ελαφρότερης μορφής παθήσεις, όπως νευρωσιακά περιστατικά, ελαφρά ψυχωσικά περιστατικά και γενικά περιστατικά που παρουσιάζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Το σχήμα αυτό παροχής ψυχικής υγείας (Ψυχιατρικό Ίδρυμα και ψυχιατρικές κλινικές), εξυπηρετεί με τα ποικίλα προγράμματα που εφαρμόζει τις βασικές ανάγκες των ψυχασθενών. Εξάλλου παρέχονται και υπηρεσίες στον τομέα της πρωτογενούς πρόληψης, της έγκαιρης επισήμανσης και της ευαισθητοποίησης του κοινού και των κοινοτικών φορέων στα προβλήματα και τις ανάγκες των ψυχασθενών.
Το Ψυχιατρικό Ίδρυμα Αθαλάσσας βομβαρδίστηκε από την τουρκική αεροπορία κατά τη διάρκεια της εισβολής του 1974, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 33 ασθενείς κι ένας νοσοκόμος. Τραυματίστηκαν επίσης δεκάδες άλλοι τρόφιμοι, ενώ στα κτίρια προκλήθηκαν εκτεταμένες ζημιές.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Η εξέλιξη του Νοσοκομείου στην Κύπρο από την Αγγλοκρατία έως το 1974