Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Αγίου Σωζομένου βρίσκεται στο κέντρο του παλαιού χωριού και αρχικά ήταν η ενοριακή εκκλησία της Γαλάτας. Είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη, με μια προεξέχουσα ημικυκλική αιγίδα στον ανατολικό τοίχο.   Έχει εσωτερικές διαστάσεις 11,80X3,80 μ. χωρίς την αψίδα. Η αψίδα έχει χορδή 2,33 μ. και βέλος 1,71 μ. Οι τοίχοι της εκκλησίας είναι κτισμένοι με ακατέργαστους λίθους και λάσπη, ενώ τα αετώματα του δυτικού και του ανατολικού τοίχου είναι κτισμένα με πλινθάρια. Η εκκλησία περιβάλλεται στα νότια, δυτικά και βόρεια από μια Πιόσχημη στοά, που καλύπτεται κάτω από την ίδια στέγη με την εκκλησία. Στα νότια και δυτικά η στοά κλείνεται με τοίχους, ενώ στα βόρεια στηρίζεται σε πασσάλους. Η εκκλησία έχει τρεις εισόδους: μια στον νότιο, μια στον δυτικό και μια στον βόρειο τοίχο. Και οι τρεις έχουν περίπου το ίδιο πλάτος. Κύρια είσοδος όμως είναι η βόρεια, γιατί στο μικρό τυφλό τόξο, πάνω απ' αυτήν είναι ζωγραφισμένος ο άγιος Σωζόμενος. Η στοά που περιβάλλει την εκκλησία έχει δυο εισόδους: μια στο μέσο του δυτικού τοίχου και μια στη βόρεια πασσαλοστήριχτη πλευρά που κλείνεται από ξύλινο δικτυωτό.

Η εκκλησία του Αγίου Σωζομένου είναι μια από τις λίγες εκκλησίες της Κύπρου που έχουν διασώσει ολόκληρο τον διάκοσμό τους.  Όλο το εσωτερικό της εκκλησίας, από την κορυφή των τοίχων μέχρι το δάπεδο, είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες. Με τοιχογραφίες είναι ακόμη διακοσμημένη η εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου της εκκλησίας. Στο εσωτερικό, ακόμη και οι μαντωσιές (= ιμαντώσεις) στην κορυφή του βόρειου και του νότιου τοίχου είναι διακοσμημένες με μετάλλια και μορφές αγίων. Οι τοιχογραφίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση, με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις, αλλά πολλές είναι καλυμμένες με παχύ στρώμα καπνιάς.

Στο αέτωμα του ανατολικού τοίχου είναι ζωγραφισμένη η Ανάληψη. Πιο κάτω, στα βόρεια της αψίδας είναι ζωγραφισμένη η Θυσία του Αβραάμ και χαμηλότερα ο άγιος Αθανάσιος ο Πεντασχοινίτης. Στα νότια της αψίδας, πάνω είναι ζωγραφισμένη η Φιλοξενία του Αβραάμ και κάτω απ' αυτήν ο άγιος Ονούφριος. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται η Θεοτόκος με τα χέρια υψωμένα σε δέηση ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, και στον ημικυλινδρικό τοίχο της αψίδας οι ιεράρχες Επιφάνιος, Αθανάσιος, Χρυσόστομος, Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Σπυρίδων. Στη μικρή αχιβάδα της Πρόθεσης είναι ζωγραφισμένη η  Άκρα Ταπείνωση.

Στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου είναι ζωγραφισμένοι ο άγιος Τυχικός κι ο πρωτομάρτυρας Στέφανος. Ο νότιος τοίχος, από το εικονοστάσιο μέχρι τον δυτικό τοίχο, είναι χωρισμένος σε δυο ζώνες. Στην πάνω ζώνη είναι ζωγραφισμένες σκηνές από τον Χριστολογικό κύκλο και στην κάτω ζώνη άγιοι, συνήθως όρθιοι, κάτω από ζωγραφισμένα τόξα. Ο Χριστολογικός κύκλος αρχίζει με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ακολουθούν η Γέννηση του Χριστού, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, η Έγερση του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος, η Μεταμόρφωση, ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρ, η Προδοσία, ο Ιησούς μπροστά στους αρχιερείς κι ο Ιησούς μπροστά στον Πιλάτο.

Στην κάτω ζώνη εικονίζονται οι άγιοι Ιωάννης ο Θεολόγος, Νικόλαος, Πέτρος, Παύλος και Αντώνιος στ' ανατολικά της νότιας εισόδου, και ο αρχάγγελος Μιχαήλ, ο άγιος Μάμας καβαλλάρης σε λιοντάρι, οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, ο ευαγγελιστής Λουκάς, ο άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής και οι αγίες Παρασκευή, Κυριακή, Βαρβάρα και Αικατερίνη. Πάνω από τη νότια είσοδο είναι ζωγραφισμένο το Άγιο Μανδήλιο και στις παρειές της εισόδου αυτής η Μετάληψη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.

Στην κορυφή του δυτικού αετώματος, πάνω από το ορθογώνιο παράθυρο, είναι ζωγραφισμένος ο Εμμανουήλ. Δεξιά και αριστερά από το παράθυρο είναι ζωγραφισμένοι δυο άγγελοι στραμμένοι προς τη Σταύρωση που βρίσκεται κάτω από το παράθυρο. Αριστερά από τη Σταύρωση εικονίζεται ο Ελκόμενος και δεξιά η Αποκαθήλωση. Στην πιο κάτω ζώνη εικονίζονται η Άρνηση του Πέτρου, ο Ιησούς μπροστά στους αρχιερείς, ο Εμπαιγμός, η Μαστίγωση, ο Ενταφιασμός, η Ανάσταση σύμφωνα με τη δυτική εικονογραφία και η σκηνή «Μη μου Άπτου». Πάνω από τη δυτική είσοδο βρίσκεται η κτιτορική επιγραφή που αναφέρει τα ονόματα των δωρητών, το όνομα του ζωγράφου και το έτος της διακόσμησης της εκκλησίας με τοιχογραφίες, το 1513.

Στην κάτω ζώνη του δυτικού τοίχου είναι ζωγραφισμένοι οι άγιοι Βηχιανός και Ιωνάς, στα νότια ο Κυριάκος ο Αναχωρητής, και ο άγιος Ηρακλείδιος στα βόρεια της εισόδου. Στις παρειές της εισόδου είναι ζωγραφισμένοι ο άγιος Συμεών ο Στυλίτης κι ο άγιος Συμεών ο «Αρχιμανδρίτης».

Στο δυτικό άκρο του βόρειου τοίχου είναι ζωγραφισμένος ο άγιος Γεώργιος έφιππος να σκοτώνει τον δράκο και να σώζει τη βασιλοπούλα και πάνω απ' αυτόν η εις Άδου Κάθοδος και πέντε σκηνές από το μαρτύριο του αγίου Γεωργίου. Ακολουθούν στην πάνω ζώνη επτά σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου: Η Προσευχή του Ιωακείμ, ο Ασπασμός Ιωακείμ και  Άννας, η Γέννηση της Θεοτόκου, τα Εισόδια της Θεοτόκου, η Έξοδος της Θεοτόκου από το Θυσιαστήριο (= «Αγνείας Πείρα» ή άλλως πως το Ύδωρ της Ελέγξεως), ο Ασπασμός της Θεοτόκου και της Ελισάβετ και ο Ιωσήφ παραλαμβάνει την Θεοτόκο.

Στην κάτω ζώνη εικονίζονται δυτικά της βόρειας εισόδου οι άγιοι Μερκούριος, Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, Νέστωρ, Δημήτριος και Γεώργιος. Πάνω από τη βόρεια είσοδο είναι ζωγραφισμένο το  Άγιο Κεραμίδιο και στις παρειές οι άγιοι Ανδρόνικος και Αθανασία. Στ' ανατολικά της βόρειας εισόδου είναι ζωγραφισμένη η Κοίμηση της Θεοτόκου. Η σκηνή αυτή, που συνδυάζει και την «Ανάληψη» της Θεοτόκου, γεμίζει όλο τον τοίχο μέχρι το εικονοστάσιο. Στο ανατολικό τμήμα του βόρειου τοίχου, πίσω από το εικονοστάσιο είναι ζωγραφισμένη η Πεντηκοστή και κάτω απ' αυτήν ο Ρωμανός ο Μελωδός.

Στην εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου, στ' ανατολικά της εισόδου είναι ζωγραφισμένη η σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας και στα δυτικά η Ρίζα του Ιεσσαί και οι οκτώ Οικουμενικές Σύνοδοι, οι τέσσερις πρώτες πάνω κι οι τέσσερις άλλες κάτω. Σαν ογδόη Οικουμενική Σύνοδος εικονίζεται η Ύψωση των εικόνων από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα.

Οι τοιχογραφίες της εκκλησίας του Αγίου Σωζομένου στη Γαλάτα είναι έργο του Συμεών Αξέντη και μάλιστα το πρωϊμότερο αλλά και το πιο σημαντικό. Σ' αντίθεση με τα άλλα δυο γνωστά έργα του (τοιχογραφίες του αρχαγγέλου [Θεοτόκου] Γαλάτας, 1514 και αγίας Παρασκευής Γαλάτας, 1514), οι τοιχογραφίες της εκκλησίας του Αγίου Σωζομένου είναι πιο φροντισμένες. Ο Συμεών Αξέντης χρησιμοποιεί θερμή κοκκινωπή ώχρα για το πλάσιμο των προσώπων, ιδιαίτερα των νεανικών προσώπων των μαρτύρων του βόρειου τοίχου, και κατορθώνει να συνδυάζει τα δάνειά του καλύτερα, έτσι που η ενότητα της σύνθεσής του να είναι πιο σφικτή. Παρά όλ’ αυτά όμως φαίνονται φανερά ο εκλεκτισμός του και τα δάνειά του. Σ' άλλες συνθέσεις η δυτική επίδραση είναι εντονότερη, άλλοτε στην τεχνοτροπία, όπως στους αγγέλους του τεταρτοσφαιρίου της αψίδας κι άλλοτε στην εικονογραφία όπως στην Ανάσταση στον δυτικό τοίχο και την Κοίμηση της Θεοτόκου στον βόρειο τοίχο. Στην περίπτωση της Ανάστασης παραθέτει ξεχωριστά και την εις Άδου Κάθοδο, τον καθιερωμένο στη Βυζαντινή τέχνη τύπο της Ανάστασης. Παρά τα πολλαπλά δάνειά του και την έλλειψη ικανότητας να τ' αφομοιώσει ο Συμεών Αξέντης στην εκκλησία του Αγίου Σωζομένου παρουσιάζεται σαν καλός ζωγράφος.

Η κτιτορική επιγραφή είναι πολύ σημαντική και για την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της Γαλάτας στις αρχές του 16ου αιώνα. Δεκατέσσερεις κάτοικοι του χωριού ανέλαβαν τη δαπάνη για τη διακόσμηση της εκκλησίας με τοιχογραφίες. Οι δυο όμως, που ήσαν αδέλφια, ανέλαβαν μαζί να καταβάλουν ένα μόνο μερίδιο από τα 13 συνολικά μερίδια.  Έτσι και οι δυο μαζί θεωρούνται σαν ένας κτίτορας. Είναι χαρακτηριστικά ακόμη στην επιγραφή τόσο τα επώνυμα όσο και τα ονόματα των δωρητών καθώς και τα επαγγέλματα μερικώv απ' αυτούς. Οι δωρητές δαπάνησαν για όλες τις τοιχογραφίες, εκτός εκείνης του έφιππου αγίου Γεωργίου που έγινε με δαπάνη άλλου δωρητή αλλά από τον ίδιο ζωγράφο, τον Συμεών Αξέντη, όπως φαίνεται από την υπογραφή του.