Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σημαντική κυπριακή οικογένεια ευγενών των Μεσαιωνικών χρόνων, που άκμασε και κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, μέχρι και την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους (1570-71), οπότε μέλη της οικογένειας διέφυγαν στην Ιταλία.

Η οικογένεια των Σωζομένων απαντάται στις πηγές τουλάχιστον από το β' μισό του 14ου αιώνα. Ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει δύο φορές τον σίρ Τζουάν Σωζομένον επί ημερών των βασιλιάδων της Κύπρου Πέτρου Β' (1369-1382) και Ιακώβου Α' (1382-1398). Μέλη της οικογένειας απαντώνται στην Ιταλία μέχρι και τον 17ο αιώνα. Είναι πολύ πιθανό τα αρχικά μέλη της οικογένειας να κατείχαν το χωριό Άγιος Σωζόμενος, στην επαρχία Λευκωσίας, οπότε από την ονομασία του χωριού προήλθε το οικογενειακό επίθετο (πράγμα όχι σπάνιο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας· πρβλ. κι άλλα οικογενειακά επίθετα, όπως ντε Μόρφου, ντε Κιβίδες, ντε Φινίου κλπ.). Το χωριό ευρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως S. Sozomeno, απ' όπου μάλλον έχουμε το οικογενειακό επίθετο de Sozomeno.

Γνωστότερα μέλη της οικογένειας των Σωζομένων είναι:

1. Ιωάννης Σωζόμενος:  Έζησε κατά τον 14ο αιώνα, κι αναφέρεται από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά (Χρονικόν, παρ. 563 και 620). Ο Μαχαιράς, στην πρώτη περίπτωση, αναφέρει τον Ιωάννη (Τζουάν) Σωζόμενο ως ευγενή του οποίου την (μη κατονομαζόμενη) αδελφή νυμφεύθηκε ο ευγενής Νικόλαος Μπιλί. Στη δεύτερη περίπτωση ο Μαχαιράς αναφέρει ότι ο βασιλιάς Ιάκωβος Α' έδωσε τίτλους και περιουσίες στους ευγενείς που τον αποδέχθηκαν ως βασιλιά. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο Ιωάννης Σωζόμενος προς τον οποίο ο βασιλιάς έδωσε το χωριό Κρήτου (άγνωστο εάν επρόκειτο για την Κρήτου Τέρρα ή την Κρήτου Μαρόττου). Εφόσον ο Ιωάννης Σωζόμενος ήταν μεταξύ εκείνων που είχαν βαρύνουσα γνώμη ακόμη και στο ζήτημα της εκλογής βασιλιά, θα πρέπει να ήταν σημαντικός παράγων κατά το τρίτο τέταρτο του 14ου αιώνα στην Κύπρο.

2. Ιωάννης Σωζόμενος: Αξιόλογο μέλος της οικογένειας των Σωζομένων, που έζησε κατά τον 16ο αιώνα (περίοδος Βενετοκρατίας). Γεννήθηκε στη Λευκωσία και ήταν μηχανικός, συμμετείχε δε ενεργά στον πόλεμο κατά των Τούρκων το 1570. Αγωνίστηκε στην ίδια την πρωτεύουσα Λευκωσία, μετέχοντας στην άμυνα της πόλης κι εργάστηκε, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της από τους Τούρκους, για την ενίσχυση των προμαχώνων της, και ιδίως των προμαχώνων Τρίπολι και ντ' Άβιλα. Ήταν, ακόμη, επικεφαλής του σώματος των σκαπανέων κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Λευκωσίας. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Natale Conti, προσπάθησε ακόμη και να δηλητηριάσει τον τουρκικό στρατό, ρίχνοντας δηλητήρια στα φρέατα ύδρευσης.

Μετά τη πτώση της Λευκωσίας (στις 9.9.1570), ο Ιωάννης Σωζόμενος επιβίωσε, αλλά συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Περιλαμβάνεται στον κατάλογο των αιχμαλωτισθέντων ευγενών της Λευκωσίας που δίνει ο Α. Calepio. Αργότερα ο Ιωάννης Σωζόμενος εστάλη από τον Μουσταφά πασά, αρχηγό των Τούρκων εισβολέων, στην πολιορκούμενη Αμμόχωστο για να προτείνει στους υπερασπιστές της να παραδώσουν αναίμακτα την πόλη, κι έτσι κατόρθωσε να σωθεί. Την πληροφορία αυτή, που είναι αμφισβητούμενη, δίνει ο Κωνσταντίνος Σάθας. Πάντως, γεγονός είναι ότι ο Ιωάννης Σωζόμενος κατόρθωσε να διαφύγει (είτε μέσω Αμμοχώστου είτε όχι) και να καταφύγει στη Βενετία. Εκεί έγραψε ένα ιστορικό κείμενο που αναφέρεται στην όλη πολιορκία και άλωση της Λευκωσίας από τους Τούρκους, όπως ο ίδιος την έζησε. Το κείμενό του αυτό, που αποτελεί μια από τις αυθεντικές πολύτιμες μαρτυρίες των γεγονότων, εξεδόθη στην ιταλική, στη Μπολώνια, το 1571, με τίτλο: Narratione della Guerra di Nicosia, fatta nel Regno di Cipro da' Turchi I' anno MDLXX (= Αφήγηση του Πολέμου της Λευκωσίας που συνέβη στο Βασίλειο της Κύπρου κατά των Τούρκων τον χρόνο 1570).

Απόδοση στην αγγλική του κειμένου αυτού του Σωζόμενου, έδωσε ο C.D.Cobham (Excerpta Cypria, 1908, pp. 81-87).

3. Ιωάννης Σωζόμενος: Μέλος της οικογένειας των Σωζομένων, επιφανής γιατρός. Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1562, δηλαδή λίγα μόνο χρόνια πριν από την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570-71). Κατέφυγε, προφανώς με άλλα μέλη της οικογένειας, στην Ιταλία. Φοίτησε στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης (1578-1585) και στη συνέχεια σπούδασε φιλοσοφία κι ανακηρύχθηκε διδάκτωρ το 1590. Σπούδασε επίσης θεολογία. Αργότερα για 4 περίπου χρόνια, δίδαξε τα ελληνικά στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης. Περί το 1594 έφυγε από τη Ρώμη στη Βενετία, και λίγο αργότερα πήγε στην Πάδουα όπου σπούδασε την ιατρική.   Άσκησε το επάγγελμα του γιατρού για πολλά χρόνια στη Βενετία. Σώθηκε στο μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη επιστολή του Μαξίμου Μαργουνίου προς τον Ιωάννη Σωζόμενο, ημερομηνίας 11.11.1587, όπως και απαντητική επιστολή του Σωζόμενου, ημερομηνίας 18.11.1587.  Άλλη επιστολή του Ιωάννη Σωζόμενου δημοσιεύθηκε το 1744, αλλά είναι άγνωστο σε ποιόν Ιωάννη Σωζόμενο ανήκει.

Στον γιατρό Ιωάννη Σωζόμενο αποδίδεται κι ένα επίγραμμα το οποίο δημοσιεύθηκε από τον Legrand (Bibliographie Hellenique). Ο Νεόφυτος Ροδινός που τον αναφέρει (Περί  Ἡρώων...), γράφει ότι ο Ιωάννης Σωζόμενος ἐστάθηκεν ἄριστος γιατρός, ἕνας ἀπό τούς ὀνομαστούς γιατρούς τῆς θεοσώστου πόλεως Βενετίας.  Ἔζησεν εἰς τούς ᾳχ’ [= 1600] καί παρέδω.

4. Ιωάννης Σωζόμενος: Ακόμη ένα μέλος της οικογένειας των Σωζομένων, με το όνομα Ιωάννης. Διάφοροι μελετητές τον συγχύζουν με τον προηγούμενο Σωζόμενο, τον γιατρό.  Όμως αυτός ήταν νομικός, πιθανότατα ξάδελφος του γιατρού. Γεννήθηκε στη Βενετία, σπούδασε δε φιλοσοφία και θεολογία στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης. Διακρίθηκε ιδιαίτερα σαν άριστος γνώστης της αρχαίας ελληνικής. Εργάστηκε κι αυτός ως καθηγητής στο Γυμνάσιο της Ρώμης, συνέγραψε δε και γραμματική της ελληνικής γλώσσας. Αργότερα επέστρεψε στη Βενετία κι απ' εκεί πήγε στην Πάδουα, στο Πανεπιστήμιο της οποίας σπούδασε νομικά για 5 χρόνια. Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ και στη συνέχεια δίδαξε στο Πανεπιστήμιο αυτό για λίγο, με μισθό 400 σκούδα.

Επέστρεψε ύστερα στη Βενετία όπου εργάστηκε ως νομικός και νυμφεύθηκε μια κοπέλα από το Τρεβιζάνο. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας με μισθό 300 σκούδα. Αργότερα διορίστηκε έφορος της περίφημης Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας, της οποίας συνέταξε κατάλογο. Εργάστηκε επίσης ως λογοκριτής. Διαπρεπής καθηγητής των ελληνικών γραμμάτων, εξέδωσε κι αρχαίους Έλληνες συγγραφείς με σχόλια δικά του. Σώζονται δύο έργα του, στο δε δεύτερο προτάσσονται δύο επιστολές του. Η πρώτη απευθύνεται στον δόγη της Βενετίας προς τον οποίο εκφράζει ευγνωμοσύνη για την προστασία και βοήθεια που εδόθη στους γονείς του, οι οποίοι είχαν καταφύγει στη Βενετία μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου, ἀπορφανισθέντες ἐν μιᾷ τοῦ βίου στιγμῇ τῆς πατρίδος, τῶν γονέων, τῶν συγγενῶν, τῶν φίλων, τῶν ἀγαθῶν πάντων...

Ο Ιωάννης Σωζόμενος πέθανε στη Βενετία περί το 1626.

5. Ιάσων Σωζόμενος: Αδελφός του προηγούμενου. Γεννήθηκε στη Βενετία περί το 1580, αλλ' άγνωστο πότε πέθανε. Σπούδασε στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης, από το οποίο ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας και της θεολογίας. Εργάστηκε ως καθηγητής στο ίδιο εκπαιδευτήριο για 5 περίπου χρόνια. Μεταξύ των μαθητών του ήσαν ο Λεόντιος Αλλάτιος κι ο Νεόφυτος Ροδινός*.

Αργότερα ο Ιάσων Σωζόμενος διετέλεσε θησαυροφύλακας της Αρχιεπισκοπής Κερκύρας.

Ο Νεόφυτος Ροδινός που τον αναφέρει (Περί  Ἡρώων...), γράφει ότι ο Ιάσων Σωζόμενος, φιλόσοφος καί διδάσκαλος εἰς τήν θεολογίαν, ρήτορας ἄριστος, ἐδίδαξε ρητορικήν εἰς τό φροντιστήριον τῶν Γραικῶν καί ἄλλα μαθήματα. Διδάσκαλός μου εἰς τήν ρητορικήν.  Ἔγραψεν   ἐξήγησιν  εἰς   τήν   Ποιητικήν τοῦ  Ἀριστοτέλους, λόγους ἐγκωμιαστικούς, καί   ἄλλα...

6. Κλαύδιος Σωζόμενος: Γιος του Ιωάννη Σωζόμενου, του μηχανικού. Γεννήθηκε στην Κύπρο, απ' όπου διέφυγε μαζί με την οικογένειά του στην Ιταλία μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570-71). Ακολούθησε την εκκλησιαστική σταδιοδρομία, και το 1583 έγινε επίσκοπος στην Πόλα της Ίστριας (Ιταλία). Στο αξίωμα αυτό παρέμεινε μέχρι το 1605, οπότε παραιτήθηκε. Δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για τη ζωή του.

Σώθηκε ένα επίγραμμά του στη λατινική, που αναφέρεται στον Ιωάννη Σωζόμενο (τον μηχανικό) και τους απογόνους του.