Σφαλάντζιν
Με την ονομασία αυτή είναι γνωστά στην Κύπρο διάφορα έντομα της οικογένειας Mutillidae, ιδίως δε γνωστότερο είναι το είδος Dasylabris maura.
Τα θηλυκά των εντόμων της οικογένειας αυτής είναι χωρίς φτερά, όπως τα μυρμήγκια, το δε σώμα τους καλύπτεται με μικροσκοπικές τρίχες. Τα αρσενικά, αντίθετα, έχουν φτερά κι είναι μεγαλύτερα από τα θηλυκά και με πυκνότερο τρίχωμα. Είναι έντομα με φανταχτερά χρώματα: κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, μαύρο, άσπρο. Τα θηλυκά έχουν κεντρί και το κέντρισμά τους είναι οδυνηρότατο, κάποτε μάλιστα μπορεί να είναι θανατηφόρο. Τρέφονται με νύμφες άλλων εντόμων και από πτώματα, γι’ αυτό και το κέντρισμά τους είναι τόσο επικίνδυνο, ιδίως όταν τα έντομα τρέφονται από πτώματα σε αποσύνθεση.
Τα θηλυκά έχουν μέγεθος γύρω στα 5-6 χιλ. και τα αρσενικά γύρω στα 7-8. Απαντώνται σε πολλά υποείδη που είναι όλα ενδημικά της Κύπρου.
Ταξινόμηση και μελέτη τους έκαμε ο διάσημος Κύπριος βιολόγος - εντομολόγος Γ. Α. Μαυρομουστάκης, που τους έδωσε και τα επιστημονικά τους ονόματα (μάλιστα σε ένα υποείδος έδωσε το δικό του επίθετο). Η σειρά, με την οποία τα ταξινόμησε ο Μαυρομουστάκης, είναι:
1. Dasylabris maura ssp. m. cypria S.R.
2. Dasylabris cypria S.R.
3. Ephytomma continua ssp. c. cypria Ham.
4. Mutilla barbara L. var. ssp. b. calua Pnz.
5. Myrmilla erythrocephala Latz.
6. Myrmilla lerginica Rad. var. ssp. l. subcornuta Mor.
7. Tropidotilla littoralis var: cypriadis.
8. Tropidotilla littoralis Pet. var. cypriadis n.
9. Smicromyrme mavromoustakisi Fr.
10. Smicromyrme viduata Pall. var. insulaen.
11. Smicromyrme rufipes Fab.
* Με την ονομασία σφαλάντζιν είναι γνωστό σε πολλά μέρη της Κύπρου κι ένα μαύρο έντομο με φτερά, σαν μεγάλη μυρμιόνα, που φωλιάζει σε σπίτια, το Sceliphron spirifex L. Εμφανίζεται την άνοιξη και κτίζει τη φωλιά του με πηλό σε απόμερα μέρη των σπιτιών, είναι σε σχεδόν αόρατη. Το μέγεθος της φωλιάς είναι περί τα 10 χιλ., μοιάζει δε σαν ένα λεπτό κομματάκι καλαμιού. Σ' αυτήν γεννά τα αυγά του. Δεν απαντάται σε σμήνη, αλλά σε ζεύγη.
Για τη θεραπεία του κεντρίσματος από σφαλάντζιν (που ήταν πολύ προβληματικό σε παλαιότερες εποχές), οι Κύπριοι πίστευαν και στη δύναμη της γητειάς (γητέματος), επικαλούνταν δε τη βοήθεια του γητευτή. Τέτοιοι γητευτές υπήρχαν πολλοί, όπως και μάγοι, αφού η επιστήμη δεν ήταν ακόμη αρκετά ανεπτυγμένη και δεν υπήρχαν ούτε γιατροί.
Βλέπε λήμμα: Γητειά
Ο γητευτής συνήθως έβαζε τον πάσχοντα να πλαγιάσει ανάσκελα۠ τοποθετούσε ξίδι σε μικρό δοχείο και διάβαζε την ακόλουθη γητειά:
Το βορούιν, το βολούιν, το λαρτίριν, το πατσάλιν. το κουντούριν, κρούζει Μάν τζ'αι Πρωτογιούνην, σαν τρέχουν τ' άστρη, σαν τρέχουν οι καταρράχτες τ' ουρανού, σαν τρέσ'ει το ύδωρ τζ'αι πάει στην θάλασσαν, έτσι να τρέξει το πάσα κακόν από τον δούλον του Θεού... [τάδε], στο όνομα του Πατρός... κλπ.
Ύστερα ο γητευτής έπαιρνε το δοχείο με το ξίδι, το έδινε στον πάσχοντα, κι εκείνος έπινε τρεις γουλιές, ενώ με το υπόλοιπο άλειβε την πληγή του κεντρίσματος.
Το κέντρισμα από σφαλάντζ΄ιν εθεωρείτο ότι θεράπευε και θαυματουργός εικόνα της Παναγίας, με το επίθετο Σφαλαντζιώτισσα, ονομασία και μικρού μοναστηριού.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια