Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Διαπρεπής κλασσικός φιλόλογος και εκπαιδευτικός, που σχετίστηκε άμεσα με την Κύπρο. Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1901 και πέθανε νέος, στις 22 Σεπτεμβρίου 1937 στην Κόρινθο. Παιδί φτωχής οικογένειας, κατόρθωσε να κάμει γυμνασιακές σπουδές, να τελειώσει με άριστα το 1918 και να γίνει αμέσως μετά δάσκαλος. Τον επόμενο χρόνο πήγε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του εκεί Πανεπιστημίου. Με πολλές δυσκολίες, και διδάσκοντας ταυτόχρονα, ή κάνοντας και άλλες δουλειές, κατόρθωσε να αποφοιτήσει με άριστα το 1922. Την ίδια χρονιά ήλθε η καταστροφή της Σμύρνης και η προσφυγοποίηση των δικών του στην Αθήνα (ο πατέρας του είχε πεθάνει ήδη από το 1917).

Στην Κύπρο

Αναγκασμένος και πάλι να εργαστεί σκληρά, και παρά το ότι ήταν ασθενικός και με κακή όραση, ήλθε το 1922 στην Κύπρο όπου βρήκε θέση καθηγητή στο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας. Δίδαξε στο ίδρυμα αυτό φιλοσοφία, αρχαία ελληνικά και νεοελληνική φιλολογία, για δυο χρόνια. Παράλληλα ασχολήθηκε με μελέτες, ιδίως σε θέματα ιστορίας και λαογραφίας της Κύπρου. Περιδιάβασε επίσης το νησί, συγκεντρώνοντας πλούσιο υλικό. Την ίδια περίοδο ήταν από τους πρωτεργάτες στην ίδρυση και κυκλοφορία του σημαντικού πνευματικού περιοδικού Κυπριακά Χρονικά (άρχισε να εκδίδεται το 1923, με πρωτοβουλία, εκτός του Συκουτρή, και του Ν. Γ. Κυριαζή όπως και με τη συμβολή του επισκόπου Κιτίου Νίκοδήμου Μυλωνά).

Τον Ιούλιο του 1924 ξαναγύρισε στην Αθήνα, όπου διορίστηκε στο Φιλοσοφικό Σπουδαστήριο. Λίγο αργότερα εξασφάλισε υποτροφία για περαιτέρω σπουδές, που τις έκανε στη Λειψία και στο Βερολίνο, συνολικά 4 χρόνια. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1929. Δίδαξε στο Αρσάκειο Αθηνών, λίγο αργότερα διορίστηκε στην Ακαδημία, κι εξελέγη υφηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο. Το 1933 του προσφέρθηκε η έδρα κλασσικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας, που δεν την αποδέχθηκε. Το 1934 εξέδωσε το Συμπόσιον του Πλάτωνος κι ακολούθησε ο Φιλολογικός Κύκλος, όπου αναλύει έργα των Νίτσε, Γκαίτε, Σαίξπηρ, Παλαμά. Το 1937, σε ηλικία 36 μόλις χρόνων, αυτοκτόνησε στην Κόρινθο.

Οι εντυπώσεις του

Το σύντομο πέρασμα του Ιωάννη Συκουτρή από την Κύπρο, το 1922-1924, ήταν φωτεινό και σημάδεψε την πνευματική ζωή του νησιού την εποχή εκείνη. Είχε σχηματίσει άποψη για τους Κυπρίους την οποία εξέφραζε σε γράμματα που έστελνε στην Αθήνα.

Ο «μόνος και ξένος» Σμυρνιός, όπως ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του σε κάποιες από τις επιστολές του, εγκαταστάθηκε στο νησί το 1922, ως φιλόλογος στο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακος, όπου και παρέμεινε έως το 1924. Η εμπειρία του, όπως διαγράφεται μέσα από τις επιστολές που έστελνε στην Ελλάδα, δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη και ρομαντική. Ο ίδιος φαινόταν υπερβολικά απογοητευμένος από το νησί που τον φιλοξενούσε και η πίκρα του για την απώλεια της αγαπημένης του Σμύρνης την ίδια χρονιά που τον εξανάγκασε στην προσφυγιά, προκαλούσε το μίσος για οποιονδήποτε είχε πατρίδα. Οι Κύπριοι είναι ένας λαός πτωχός κι εργατικός, εύπιστοι και αγαθοί αλλά και αγενείς και κουτοπόνηροι. Οι χαρακτηρισμοί που προσέδιδε για τον λαό της Κύπρου, κατά τα δύο χρόνια παραμονής του στο νησί ως δάσκαλος στη Λάρνακα τις περισσότερες φορές είναι αρνητικοί και αντιφατικοί. Σε πολλά του γράμματα προς την Όλγα Κομνηνού, εντοπίζουμε την άποψη του είτε για τους; μαθητές του είτε γενικότερα για την κυπριακή κοινωνία, όπου άλλοτε τους παρουσιάζει ως αγαθούς κι άλλοτε ως κουτοπόνηρους. Άλλοτε ως λαό εργατικό κι άλλοτε ως ασυνήθιστο στη βαρειά εργασία. Σε γενικές γραμμές δεν φαίνεται να ανέπτυξε ποτέ ιδιαίτερες σχέσεις με τους Κύπριους. Τις περισσότερες φορές καχύποπτος καθώς ήταν ένιωθε να βιώνει τον φθόνο που τους προκαλούσε και σχεδόν πάντα θεωρούσες ότι ήταν αδύνατο να αναπτύξει μια συζήτηση με ανθρώπους «πνευματικά κατώτερους».

Λεμεσός: πόλη ευρωπαϊκή και καθαρή 

Σχετικά με τις εντυπώσεις του γύρω από τις κυπριακές πόλεις, υπάρχουν πολλές αναφορές στα γράμματά του. Ο Συκουτρής ήταν δεινός πεζοπόρος ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια και συνήθιζε να πραγματοποιεί αρκετά συχνά, πολύωρες πεζοπορίες. Αν και θεωρούσε τη Λάρνακα και τη Λευκωσία τις «ασχημότερες πόλεις» για τη Λεμεσό είχε άλλη άποψη. Σε μία επιστολή του όπου περιγράφει πως περπάτησε από τη Λάρνακα στη Λεμεσό εντός μίας ημέρας, την παρουσιάζει όμορφη, καθαρή, ευρωπαϊκή παρομοιάζοντάς την με την Τριπολιτσά, αλλά πιο πολυτελής και ευρωπαϊκή.

Η επικοινωνιακή αδεξιότητα

Σε πολλές από τις επιστολές του, τις οποίες ανακάλυψε ο φιλόλογος Φάνης Ι. Κακριδής στα κατάλοιπα της μητέρας του Όλγας Κομνηνού-Κακριδή που κυκλοφόρησαν σε μία έκδοση εκ μέρους του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης,  εντοπίζονται πολλά από τα συναισθήματα του νεαρού φιλολόγου, όπου ασκεί κριτική όχι μόνο στους γύρω του αλλά και στον εαυτό του. Παρ’ όλη την οξυδέρκεια που τον χαρακτηρίζε καθώς και τις γνώσεις του, ιδίως γύρω από ζητήματα φιλολογικά, ο ίδιος χαρακτηριζόταν από επικοινωνιακή αδεξιότητα. Αδυνατούσε να προσεγγίσει εύκολα άλλους ανθρώπους και τις περισότερες φορές προτιμούσε τη μοναξιά του. Στις επιστολές του μιλάει για «παχύ εγωισμό», «ψυχρότητα και αναισθησίαν» και αυτοχαρακτηρίζεται «μισόκοσμος», «υπερβολικός», «κακός και καχύποπτος». Όλη αυτή η αδυναμία να κοινωνικοποιηθεί, παρουσιάζεται ιδίως από τον τρόπο που περιγράφει τις σχέσεις του είτε με τους μαθητές του είτε με τους συναδέλφους και άλλους, χαρακτηρίζοντάς τους ως πνευματικά κατώτερους ανθρώπους, οι οποίοι τον φθονούν και τον μισούν. Ο ίδιος, ψυχικά πληγωμένος από την απώλεια της ιδιαίτερης πατρίδας του, φανερώνει μέσα από τα γράμματά του, μία απέχθεια προς κάθε Έλληνα που είχε την ευκαιρία και την «τύχη» να ζεί στον τόπο του και δεν έιχε βιώσει την προσφυγιά..

Πηγές: 

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Μηχανή του Χρόνου. Ο Σμυρνιός Ιωάννης Συκουτρής