Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βασίλεια- Vasileia. Κατεχόμενο σήμερα χωριό της επαρχίας Κερύνειας, στους βόρειους πρόποδες του Πενταδάκτυλου, 5 περίπου χμ. στα δυτικά της Λαπήθου. Βρίσκεται 100 περίπου μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στα βόρεια του δάσους Κόρνου - Βουνού και της ψηλής κορφής Κόρνος (946 μ.). Το υψόμετρο από τον Κόρνο σε απόσταση 1,5 χμ. πέφτει κάπου 845 μ.˙ στη Βασίλεια είναι ορατές μερικές θαλάσσιες αναβαθμίδες, που βρίθουν στους βόρειους πρόποδες της οροσειράς του Πενταδάκτυλου. Από τη Βασίλεια η θέα προς τη θάλασσα και την πεδιάδα της Κερύνειας είναι υπέροχη.

Το χωριό είναι τοποθετημένο πάνω στους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, τους σκληρούς ασβεστόλιθους του Πενταδάκτυλου και το φλύσχη της Κυθρέας. Πάνω στα εδάφη αυτά ανεπτύχθησαν κυρίως ξερορεντζίνες και τέρρα ρόζα. Κάτω από μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται γύρω στα 530 χιλιοστόμετρα καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, εσπεριδοειδή, λαχανικά, ελιές, χαρουπιές και σιτηρά. Στα παλαιά χρόνια, σύμφωνα με τον Ι.Κ. Περιστιάνη, καλλιεργούνταν το σησάμι, το βαμβάκι και εκτρεφόταν ο μεταξοσκώληκας. Πριν από την εισβολή (1973) εκτρέφονταν 327 πρόβατα, 206 κατσίκες, 33 αγελάδες, 28 βόδια και 1.500 πουλερικά.

Το χωριό γνώρισε μια σταθερή πληθυσμιακή αύξηση από το 1891 μέχρι το 1960. Από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 ο τουρκοκυπριακός πληθυσμός της Βασίλειας εγκατέλειψε τον οικισμό. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Στον πληθυσμό των απογραφών του 1946, του 1960 και του 1973 περιλαμβάνονται και οι κάτοικοι του μικρού οικισμού του Βαβυλά που περιλαμβάνεται στα διοικητικά όρια της Βασίλειας. Στον Βαβυλά λειτουργούσε, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, αλιευτικό καταφύγιο. Στα διοικητικά όρια του χωριού περιλαμβάνεται επίσης το μικρό κρατικό δάσος Κόρνος-Βουνό, το οποίο βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του.

Μετά την προσφυγοποίηση των Ελλήνων κατοίκων της Βασίλειας, λόγω της τουρκικής εισβολής του 1974, στο χωριό μεταφέρθηκαν για εγκατάσταση Τουρκοκύπριοι, κυρίως από το χωριό Προδρόμι της επαρχίας Πάφου. Αργότερα στο χωριό εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τούρκοι έποικοι από τη Μικρά Ασία. Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να τουρκοποιήσουν όλα τα τοπωνύμια στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, μετονόμασαν το χωριό σε Karfiyaka, που μπορεί να μεταφραστεί ως απέναντι όχθη (την ονομασία αυτή έδιναν πιο πριν στο Προδρόμι —που βρίσκεται απέναντι από την Πόλη Χρυσοχούς— οι Τουρκοκύπριοι της περιοχής εκείνης).

Η Βασίλεια συνδέεται με τον Βαβυλά στα Β ., με τη Λάπηθο και την παράκτια πεδιάδα της Κερύνειας στα Α., με τον Λάρνακα της Λαπήθου στα Ν., με τα Πάναγρα στα ΝΔ. και μέσω σκυρόστρωτου δρόμου με τον Κορμακίτη στα Δ.

Ιστορικά στοιχεία

Σύμφωνα με τον ντε Μας Λατρί η Βασίλεια υπήρξε φέουδο κατά τη Λουζινιανο-βενετική περίοδο. Αναφέρεται χαρακτηριστικά η οικογένεια των de Nores που κατείχε τη Βασίλεια, τον Κορμακίτη, την Καρπασία και άλλα μαρωνίτικα χωριά, και η οποία ήταν γνωστή με το ψευδώνυμο Calimeri. Όμως, όπως αναφέρει ο Σ. Μενάρδος, το επώνυμο αυτό τελείως αγνοείται. Αργότερα η Βασίλεια υπήρξε βασιλικό κτήμα και ανήκε στην επαρχία της Λαπήθου. Στους βενετικούς χάρτες η σημερινή Βασίλεια εμφανίζεται με το όνομα Vasilico.

Ο Τζέφρυ αναφέρεται στο «γραφικό χωριό της Βασίλειας, εξαρτώμενο από το μοναστήρι Σινά», που βρίσκεται στα νότια. Ο ίδιος συγγραφέας βρήκε την εκκλησία του χωριού σύγχρονή του, χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μνημονεύει το μικρό ξωκκλήσι στα δυτικά του οικισμού και αναφέρεται σε δυο εκκλησίες αφιερωμένες στον άγιο Κωνσταντίνο και την αγία Ελένη. Σύμφωνα με τον Ι.Κ. Περιστιάνη η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης (αναφέρεται μόνο μια) κτίστηκε το 1865.

Ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ μνημονεύει τη Βασίλεια που γνώρισε σε μια επίσκεψή του στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, κοντά στο χωριό. Ο Ρώσος μοναχός, που καταγοητεύτηκε από το τοπίο της περιοχής, γράφει: «Οὐδέποτε εἶδον ἀλλαχοῦ ὡραιότερον μέρος».

Βλέπε λήμμα: Παρασκευή Αγία, Βασίλεια

Όπως σημειώνει ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αι.), ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ εκχώρησε το 1460 τη Βασίλεια στον ευγενή Σορ ντε Νάβες, κοντόσταυλο της Κύπρου (δηλαδή αρχηγό του στρατού), μαζί με άλλα 10 χωριά και άλλες ακόμη κτηματικές περιουσίες.

Στη Βασίλεια βρέθηκε αρχαίος συνοικισμός που ανάγεται στην Πρώιμη εποχή του Χαλκού. Ο Ι.Κ. Περιστιάνης αναφέρει πως στο χωριό «ἀνεκαλύφθη κατά τό ἒτος 1898 ὀρειχάλκινον κέρας ἐλάφου, ὃπερ φαίνεται ὃτι μετά ἑτέρου τοιούτου ἀπετέλει ζεῦγος στέφον ἀνδριάντα τινά ἢ ἀναθηματικήν στήλην κατά τούς χρόνους τοῦ ὀρειχάλκου».

Ο αρχαίος οικισμός, του οποίου τα κατάλοιπα είχαν ανασκαφεί στη Βασίλεια, είναι της Χαλκολιθικής Α' εποχής (3000 -2500 π.Χ.) και της Πρώιμης Χαλκοκρατίας Α' (2300 - 2100 π.Χ.). Στην περιοχή βρέθηκε και νεκροταφείο των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων. Σε τάφους της Πρώιμης εποχής του Χαλκού βρέθηκαν χάλκινα όπλα και γεωργικά εργαλεία, καθώς και πολλά άλλα κτερίσματα. Ανασκαφές είχαν διενεργηθεί στο παρελθόν (1955) υπό τη διεύθυνση του James R. Stewart.

Τοπων: Βασίλεια, ονομασία που πιθανό να προήλθε, σύμφωνα προς μια άποψη, από το ότι η περιοχή του χωριού αποτελούσε κατά την αρχαιότητα περιουσία του βασιλιά (ή του βασιλείου) της Λαπήθου. Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα επίσης η Βασίλεια υπήρξε βασιλικό κτήμα. Μια άλλη εκδοχή που έχει προβληθεί είναι ότι η ονομασία του χωριού πιθανό να προέρχεται και από το όνομα του αγίου Βασιλείου.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια