Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λέγεται και ρασ'ίν (το). Ασπάλαθος. Δυο είδη αυτοφυών στην Κύπρο θάμνων, της οικογένειας των Ελλοβοκάρπων (Leguminosae), που είναι:

1. Calicotome villosa: Ακανθώδης θάμνος. Ασπάλαθος ο λαχναίος, κοινός σε πολλά μέρη της Ελλάδας και άλλων παραμεσογείων χωρών, γνωστός από τα αρχαία χρόνια. Ακριβώς με την ονομασία ασπάλαθος αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη, σύμφωνα με τον οποίο (και τον Πλάτωνα), με τα κλαδιά του φυτού αυτού, που φέρουν ισχυρά αγκάθια, τιμωρούσαν οι θεοί τους τυράννους στον Άδη (πρβλ. και το γνωστότατο ποίημα του Γ. Σεφέρη με τίτλο Ἐπί Ἀσπαλάθων).

Σ' αντίθεση προς το δεύτερο είδος που απαντάται στην Κύπρο, ο θάμνος αυτός είναι γνωστός στο νησί και με τις τοπικές ονομασίες ασπραγκαθκιά, ασπρόρραχος και ασπροσπαλαθκιά, καθώς και αρκόρραχος. Αυτοφύεται σε ξηρά και πετρώδη εδάφη και σε πλαγιές, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και σε υψόμετρο 1.100 μέτρων περίπου. Κοινός στην περιοχή του Ακάμα, στην περιοχή της Αμαθούντος, στην περιοχή του Σταυροβουνιού και στην οροσειρά του Τροόδους. Αναπτύσσεται σε ύψος μέχρι και 3 μέτρα. Ανθίζει μεταξύ Δεκεμβρίου και Απριλίου, οπότε δίνει άφθονα μικρά λουλούδια έντονου κίτρινου χρώματος, που χαρακτηρίζουν το τοπίο σε περιοχές όπου αφθονούν οι θάμνοι αυτοί. Επειδή, μάλιστα, ανθίζει πολύ νωρίς, είναι γνωστός και με την ονομασία σπαλαθκιά η στροινιαρκά. Έχει φύλλα πολύ μικρά. Λόγω των ισχυρών και πολλών αγκαθιών του, εχρησιμοποιείτο σε παλαιότερες εποχές για περιφράξεις. Ιδίως ξηρός, ο θάμνος ετοποθετείτο επί λιθοδομών, εμποδίζοντας την είσοδο ζώων και ανθρώπων. Εχρησιμοποιείτο, επίσης, εκτεταμένα σαν καύσιμη ύλη. Ο θάμνος αυτός έχει και φαρμακευτικές ιδιότητες.

2. Genista sphacelata: Απαντάται σε δυο υποείδη (var. sphacelata και var. crudelis). To πρώτο υποείδος αυτοφύεται σε ξηρά και πετρώδη εδάφη, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και υψόμετρο 915 μέτρων περίπου. Το δεύτερο υποείδος, του οποίου τα άνθη είναι κάπως μικρότερα, αυτοφύεται σε ορεινές και δασώδεις περιοχές μόνο, σε υψόμετρο από 1.190 μέχρι 1.675 μέτρα περίπου. Το δεύτερο υποείδος ανθίζει μεταξύ Ιουνίου και Ιουλίου, ενώ το πρώτο μεταξύ Μαρτίου και Ιουλίου.

Το φυτό αυτό δίνει επίσης άνθη κίτρινου χρώματος. Σ’ αντίθεση προς το προηγούμενο είδος, ο θάμνος αυτός είναι γνωστός στο νησί και με τις τοπικές ονομασίες μαυροσπαλαθκιά και μαυραγκαθκιά. Αναπτύσσεται σε ύψος μέχρι και 2 μέτρα περίπου. Εχρησιμοποιείτο, όπως κι ο πρώτος θάμνος, για περιφράξεις κι ως καύσιμη ύλη.

*Γενικά, η σπαλαθκιά ήταν, σε παλαιότερες εποχές, πολύ χρήσιμο φυτό για τους χωρικούς, γι' αυτό και ιδιαίτερα τραγουδήθηκε. Η οργιαστική ανθοφορία των θάμνων αυτών και το λεπτό άρωμα των ανθέων τους δεν είχαν περάσει απαρατήρητα από τον Κύπριο λαϊκό ποιητή:

Αντάν ν' αθθίσ' η σπαλαθκιά,

τα όρη λουλλουδίζουν

τζ' οι πέρτιτζ'ες γυρολοούν

τζ' ούλλον τζ'αι κακκαρίζουν.

Επίσης:

Ο ήλιος άμαν γεννηθεί

στον ουρανόν γυρίζει,

τζ' όπου αθθίζει το ρασ΄ίν

ο τόπος ομορφίζει.

Ή, ακόμη:

Εψές εποτζ'οιμήθηκα

σε νού ρασ΄ιού την ρίζαν,

εππέφταν τ' άθθη πάνω μου,

Θεέ μου ΄ντά μυρίζαν...

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια