Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σπαθαρικό- Spathariko. Kατεχόμενο χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 18 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Το Σπαθαρικόν είναι κτισμένο στον κάμπο της Μεσαορίας, σε μέσο υψόμετρο 10 μέτρων. Τα διοικητικά του όρια στα ανατολικά εκτείνονται μέχρι τη θάλασσα.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), το σύναγμα (σχηματισμοί άμμων και χαλικιών της Πλειστόκαινης περιόδου) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, τέρρα ρόζα, καφκάλλες και αιολικά εδάφη.

Το Σπαθαρικόν δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 370 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του εκαλλιεργούντο, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, κυρίως τα σιτηρά καθώς και λίγα λαχανικά. Εξάλλου, στα ανατολικά του οικισμού και μέσα στα διοικητικά του όρια εμπίπτει μέρος του κρατικού δάσους Αμπέλια. Στο δάσος αυτό, που εκτείνεται μεταξύ της θάλασσας και του κύριου δρόμου Αμμοχώστου-Αγίου Θεοδώρου, φυτρώνουν κυρίως οι ακακίες, οι ευκάλυπτοι και λίγα πεύκα.

Όσον αφορά τη κτηνοτροφία, το 1973 εκτρέφονταν 1.073 πρόβατα, 278 κατσίκες, 29 βόδια, 10 αγελάδες και 1.740 πουλερικά.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Σπαθαρικόν συνδέεται στα δυτικά με το χωριό Αρναδί (περί το 1 χμ.) και στα ανατολικά με τον κύριο δρόμο Αμμοχώστου-Αγίου Θεοδώρου.

Το χωριό, λόγω κυρίως της μικρής του απόστασης από το αστικό κέντρο της Αμμοχώστου, γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ένα μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού του Σπαθαρικού εργοδοτείτο, πριν από την τουρκική εισβολή, στην πόλη της Αμμοχώστου.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως S. Patarico (όπου το γράμμα S. σημαίνει Άγιος, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι αρχικά η ονομασία του χωριού ήταν αγιολογική. Φαίνεται ότι το πρώτο γράμμα της ονομασίας του χωριού παρεξηγήθηκε από τους ξένους). Κατά τον ντε Μας Λατρί, το χωριό ήταν βασιλικό κτήμα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ο ίδιος μελετητής, που επαναλαμβάνεται και από τον G. Jeffery, γράφει ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το χωριό εκατοικείτο από Αρμενίους.

Βλέπε λήμμα: Αρμένιοι

Οι Αρμένιοι είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο κατά τα Βυζαντινά χρόνια, οπότε θα πρέπει να ιδρύθηκε και το Σπαθαρικόν, όπως κι άλλοι οικισμοί, αρχικά αρμενικοί, σε στρατηγικές τοποθεσίες αφού οι Αρμένιοι αυτοί ήσαν πολεμιστές στο στράτευμα των Βυζαντινών. Το Σπαθαρικόν, σε στρατηγική θέση (με τα δεδομένα της τότε εποχής), στο κέντρο του ευπρόσβλητου από επιδρομές κόλπου της Αμμοχώστου, στον δρόμο από τη Σαλαμίνα στην Καρπασία αλλά και ως εμπροσθοφυλακή ολόκληρης της Μεσαορίας, είναι πολύ πιθανό να ιδρύθηκε από κάποιον σπαθάριον (= αξιωματούχο του Βυζαντινού στρατού), ίσως ακόμη κι από τον ίδιο τον πρωτοσπαθάριον Λέοντα τον του Συμβατίκη ή τον πρωτοσπαθάριον Θεόδωρον τον του Παγκράτη Και στην Ελλάδα υπάρχουν Σπαθαρικά, ιδρυμένα από σπαθάριον, του οποίου ο βαθμός αντιστοιχούσε προς ταγματάρχη.

Βλέπε λήμμα: Αρμένιοι

Κατά την Αρχαιότητα η περιοχή του χωριού ήταν επίσης κατοικημένη. Υφίστατο εκεί οικισμός που ήταν προάστιο της αρχαίας Σαλαμίνος, από την οποία δεν απέχει πολύ. Αρχαιότητες υπάρχουν στην περιοχή του χωριού, ο δε D. G. Hogarth διερεύνησε το 1888 τάφους των Ρωμαϊκών χρόνων.

Ο Ν. Κληρίδης γράφει ότι οι κάτοικοι του χωριού είχαν γίνει λινοπάμπατζ΄οι (κρυπτοχριστιανοί) κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προκειμένου ν' αποφύγουν τις διώξεις, αλλά επέστρεψαν στον Χριστιανισμό αμέσως μετά την αγγλική κατοχή (1878).

Βλέπε λήμμα: Λινοβάμβακοι

Περί τα 3 χμ. νότια του χωριού βρισκόταν άλλος μεσαιωνικός οικισμός, το Παραδείσι. Ο οικισμός αυτός δεν επιβίωσε. Το Παραδείσιν ήταν, επίσης, βασιλικό κτήμα απ' όπου ο πειρατής Κανάκης είχε απαγάγει τη σύζυγο του βασιλιά της Κύπρου Αμάλριχου, στις αρχές της Φραγκοκρατίας.

Βλέπε λήμμα: Κανάκης

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο, πιθανό να κτίστηκε επί θεμελίων άλλης μεσαιωνικής εκκλησίας۠ το κάτω μέρος των τοίχων της είναι από πελεκητή πέτρα που φαίνεται ν' ανήκε σε μεσαιωνική οικοδομή. Υπάρχει και δεύτερη εκκλησία, αφιερωμένη στον απόστολο Λουκά.

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την προσφυγοποίηση όλων των κατοίκων του χωριού, στο Σπαθαρικόν μεταφέρθηκαν (το 1975) κι εγκαταστάθηκαν Τουρκοκύπριοι από το χωριό Μεννόγεια της επαρχίας Λάρνακας. Μεταφέρθηκαν επίσης κι εγκαταστάθηκαν εκεί Τούρκοι έποικοι. Οι Τουρκοκύπριοι που κατοίκησαν στο Σπαθαρικόν το μετονόμασαν το 1975 σε Ötuken, ονομασία που έδιναν πιο πριν στη Μεννόγεια. Το 1976 οι Τούρκοι σε μια προσπάθεια παραποίησης της ιστορίας και των γεωγραφικών δεδομένων, μετονόμασαν το χωριό σε Sparta.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια