Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στον πλανήτη συναντάμε περισσότερα από πεντακόσια πενήντα διαφορετικά είδη αρπακτικών πουλιών, τα οποία μάλιστα απαντούν ακόμα και σε αρκτικές περιοχές και ερήμους. Τα αρπακτικά πουλιά (Bird of prey – Raptor) είναι αποκλειστικά σαρκοβόρα, τα οποία κυνηγούν και πιάνουν τα θηράματά τους εν πτήσει ή στο έδαφος. Τρέφονται με θηλαστικά ζώα (κυρίως τρωκτικά), άλλα είδη πουλιών, ερπετά, αμφίβια, ψάρια και μεγάλα έντομα. Συνήθως προτιμούν φρέσκα θηράματα που κυνηγούν και σκοτώνουν τα ίδια, αλλά μερικές φορές όταν δεν βρίσκουν τέτοια τρέφονται και με ψοφίμια. Πρόκειται για τα πιο δυνατά και ευέλικτα όντα στον μαγικό κόσμο των πουλιών. Τα περισσότερα αρπακτικά πουλιά είναι συνήθως σιωπηλά πουλιά σε σύγκριση με άλλα είδη πουλιών και βγάζουν μόνο μερικές κραυγές κυρίως για να σημάνουν συναγερμό όταν έχουν αβγά και νεοσσούς ή όταν ενοχληθούν. Συνήθως τα αρπακτικά είναι μοναχικά πουλιά ώστε να μην έχουν ανταγωνιστές για τα θηράματά τους, εκτός από μερικά είδη που κυνηγούν ομαδικά. Κοπάδια από αρπακτικά πουλιά μπορούμε να δούμε μόνο κατά τις περιόδους της αποδημίας τους. Συνήθως τα αρπακτικά όταν πετούν καταδιώκονται από κορακοειδή, τις περισσότερες φορές κοράζινους.

Οι μεγαλοπρεπείς αετοί είναι τα μεγαλύτερα και ισχυρότερα από τα όλα τα αρπακτικά πουλιά και τους συναντάμε σε όλες τις ηπείρους του πλανήτη. Εάν εξαιρέσουμε μερικά είδη κόνδορα και γύπα, μερικά είδη αετών αποτελούν τα μεγαλύτερα από όλα τα αρπακτικά πουλιά. Ανήκουν στα αρπακτικά ημερόβια πουλιά και οι περισσότεροι αετοί ανήκουν στην οικογένεια Αετίδες (Accipitridae) και ανά τον πλανήτη συναντώνται περίπου 74 διαφορετικά είδη. Διαθέτουν καταπληκτική όραση, γαμψό ράμφος και μεγάλα νύχια που κόβουν τη σάρκα σαν ξυράφι. Χρησιμοποιούν θερμά ανοδικά ρεύματα για να ανεβαίνουν και να αιωρούνται ψηλά εποπτεύοντας την περιοχή για θηράματα. Αναλόγως του είδους του αετού, το είδος του θηράματος ποικίλλει, τρέφονται με θηλαστικά, πουλιά, ερπετά, ψάρια και κάποτε με ψοφίμια. Μερικά είδη αετών είναι τόσο ισχυρά που μπορούν να σκοτώσουν αλεπούδες, ακόμα και οπληφόρα ζώα με βάρος μέχρι και 30 κιλά. Φτιάχνουν τη φωλιά τους σε ψηλά δέντρα και απόκρημνες περιοχές.

Γενικά τα αρπακτικά θεωρούνται πουλιά με οικολογική αξία καθώς δρουν ως καθαριστές της φύσης και ως επί το πλείστον πιάνουν θηράματα τα οποία είναι άρρωστα, γερασμένα ή τραυματισμένα λόγω του ότι είναι εύκολο να τα πιάσουν και έτσι αποτρέπουν τη μετάδοση ασθενειών, ενώ πολλά άλλα είδη τρέφονται με μεγαλόσωμα έντομα και τρωκτικά που είναι πολύ βλαβερά για τη γεωργία, όπως οι ακρίδες.

Στην Κύπρο απαντούν συνήθως πέντε είδη αετών, τα τέσσερα εκ των οποίων είναι αποδημητικά και τα συναντάμε κατά τις περιόδους αποδημίας των πουλιών (άνοιξη και φθινόπωρο). Μένουν στην Κύπρο μερικές μέρες και μετά συνεχίζουν το ταξίδι τους.

Ένας από αυτούς τους 5 αετούς είναι το περτικοσιάχινο, με το κοινό και επιστημονικό όνομα Bonelli’s Eagle (Aquila fasciata) (Vieillot, 1822) ή σπιζαετός. Ανήκει στην οικογένεια Αετίδες (Accipitridae) και περιλαμβάνει 2 υποείδη ανά τον πλανήτη. Είναι το μοναδικό είδος αετού που ζει μόνιμα στην Κύπρο και φωλιάζει εδώ. Το Δάσος Πάφου αποτελεί μία από τις 5 πιο σημαντικές περιοχές αναπαραγωγής του είδους παγκυπρίως. Υπολογίζεται να υπάρχουν στην Κύπρο περίπου πενήντα αναπαραγωγικά ζευγάρια. Φωλιάζει σε απόμερες δασώδεις περιοχές στις οροσειρές του Τροόδους (περίπου 40 ζευγάρια) και του Πενταδακτύλου (10 ζευγάρια). Φτιάχνει τη φωλιά του σε πολύ ψηλά δέντρα και σε απόκρημνες περιοχές με κλαδιά. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι φωλιές τους είναι τεράστιες και ογκώδεις καθώς χρησιμοποιούνται πολλά χρόνια και χρόνο με τον χρόνο στοιβάζονται όλο και περισσότερα υλικά από τα πουλιά. Πολλές φορές, μάλιστα, η φωλιά έχει διάμετρο πάνω από 2 μέτρα. Γεννά συνήθως 2 αβγά λευκού χρώματος και η επώαση πραγματοποιείται περισσότερο από το θηλυκό, το οποίο μένει κατά το διάστημα αυτό στη φωλιά, ενώ το αρσενικό παρέχει συνεχώς τροφή. Η περίοδος επώασης διαρκεί από 42 έως 44 ημέρες, αλλά τις περισσότερες φορές ο νεοσσός που γεννιέται πρώτος σκοτώνει τον δεύτερο. Οι νεοσσοί αποκτούν φτέρωμα μετά από 30 με 45 ημέρες και πετούν στις 65 ημέρες περίπου. Στη συνέχεια μένουν κοντά στη φωλιά τους για οκτώ εβδομάδες ή και περισσότερο, με την υποστήριξη από τους γονείς τους με τροφή μέχρι να μάθουν να κυνηγούν μόνοι τους. Δεν υπάρχει φυλετικός διμορφισμός στα πουλιά αυτά, εκτός από μία διαφορά στο βάρος, με βαρύτερα να είναι τα θηλυκά.

Στην Κύπρο οι αετοί αυτοί τρέφονται με μεγαλόσωμα πουλιά, όπως φάσσες, περιστέρια και περδίκια, με θηλαστικά όπως νυφίτσες και λαγούς, με μεγαλόσωμες σαύρες όπως σαύρες και φίδια. Από δειγματοληπτική έρευνα υπολειμμάτων τροφής στην Κύπρο, μεταξύ 1999 και 2001, βρέθηκαν: 56,6% πουλιά, 34,2% θηλαστικά και 9,2% ερπετά. Από τα πουλιά το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν περδίκια. Εκτός από την Κύπρο, τους συναντούμε στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ασία.

Το περτικοσιάχινο είναι αυστηρά προστατευόμενο είδος όπως και όλα τα είδη αετών. Συμπεριλαμβάνεται στην IUCN Red List of Threatened Species (Κόκκινη Λίστα των Απειλούμενων Ειδών).

Σε ισχύ το έργο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE

Τα τελευταία χρόνια είναι σε ισχύ το έργο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE για διατήρηση και διαχείριση του περτικοσιάχινου η σπιζαετού στην Ανατολική Μεσόγειο (LIFE BONELLI), που περιλαμβάνει αρκετές δράσεις για την προστασία του είδους αυτού. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, το 2018 άρχισε το 5ετές έργο LIFE BONELLI που έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει τις πιο κρίσιμες απειλές για τον σπιζαετό στην Ελλάδα και την Κύπρο, μέσω της εφαρμογής δράσεων διατήρησης σε 24 περιοχές του Δικτύου Natura 2000, από το 2018 έως το 2023. Στην Κύπρο το έργο επικεντρώνεται σε 4 περιοχές ΖΕΠ (Δάσος Πάφου, Τρόοδος, Μαδαρή Παπούτσα και Κοιλάδα Πεντάσχοινου), ενώ γίνονται και διάφορες οριζόντιες δράσεις. Το εν λόγω έργο θα υποστηρίξει ενεργά τις αρμόδιες περιβαλλοντικές αρχές και άλλους εμπλεκόμενους φορείς στην εφαρμογή στοχευμένων δράσεων διατήρησης, ώστε να οικοδομηθεί ένα αποτελεσματικό διεθνές δίκτυο διατήρησης του σπιζαετού στις χώρες που βρίσκεται σε ισχύ το έργο καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Απώτερος στόχος του έργου είναι να βελτιωθεί η κατάσταση διατήρησης του σπιζαετού σε περισσότερο από το 40% του ελληνικού και κυπριακού πληθυσμού και να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η ευνοϊκή κατάσταση διατήρησης του 100% του πληθυσμού της Ανατολικής Μεσογείου του είδους, μέσω της εγκαθίδρυσης και λειτουργίας του Δικτύου Ανατολικής Μεσογείου για τον Σπιζαετό (EMBONET). Στην δράση αυτή, εκτός από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, συμμετέχουν το Τμήμα Δασών της Κύπρου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, οι Nature Conservation Consultants και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας της Ελλάδας.

Εχθρός των πουλιών αυτών είναι όπως πάντα ο άνθρωπος, καθώς καταστρέφει τους βιοτόπους τους, συλλέκτες αρπάζουν τα αβγά τους, καθώς και νεοσσούς από τις φωλιές και ανεγκέφαλοι κυνηγοί τους σκοτώνουν. Στην Κύπρο είναι πολύ συχνό το φαινόμενο οι κυνηγοί να πυροβολούν αυτά τα υπέροχα πουλιά, καθώς συχνά ανευρίσκονται σκοτωμένα ή τραυματισμένα πουλιά από σκάγια. Έχουν βρεθεί επίσης και δηλητηριασμένα πουλιά από φόλες που τοποθετούνται παράνομα για αλεπούδες.

Το περτικοσάχινο στην αρχαιότητα 

Οι αρχαίοι τα χρησιμοποιούσαν για το κυνήγι. Στο Κυπριακό Μουσείο υπάρχει ωραιότατο άγαλμα ανδρός με περτικοσάχινο στο μπράτσο του.

Από τους αρχαίους συγγραφείς μόνον ο Αριστοτέλης αναφέρει το περτικοσ΄άχινον με τις ονομασίες μελανάετος και λαγωφόνος: Μέλας τήν χρόαν, καί μέγεθος ἐλάχιστος, κράτιστος τούτων τῶν πυγάργων καί πλάγγων˙ οὖτος οἰκεῖ  ὄρη καί ὕλας· καλεῖται δέ μελανάετος καί λαγωφόνος˙ ἐκτρέφει δέ μόνος τά τέκνα οὖτος καί ἐξάγει˙ ἔστι δέ ὠκυβόλος καί εὐθήμων καί ἄφθονος καί ἄφοβος καί μάχιμος καί εὔφημος˙ οὐ γάρ μινυρίζει οὐδέ λέληκεν.