Οκτώβρης
Ο Οκτώβρης, δέκατος μήνας του χρόνου, είναι ο δεύτερος του φθινοπώρου. Κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο (που άρχιζε από το Μάρτη), ο Οκτώβρης ήταν ο όγδοος μήνας του χρόνου κι απ' αυτή του τη θέση πήρε την ονομασία του (από το λατινικό octo = οκτώ). Η ονομασία του αυτή ήταν εκείνη που επεκράτησε, αν και είχε επανειλημμένα μετονομασθεί προς τιμήν ορισμένων αυτοκρατόρων Γερμανικός, Αντωνίνος, Ηράκλειος. Οι Σάξονες τον ονόμαζαν Winmonath (=μήνας ζυμώσεως) γιατί γινόταν αυτή την εποχή η ζύμωση του κρασιού, όπως και Winterfylleth από την πεποίθηση ότι ο χειμώνας άρχιζε με την πανσέληνο αυτής της εποχής.
Στην ελληνική λαογραφία ο Οκτώβρης συναγωνίζεται μαζί με τον Νιόβρη για τον τιμητικό τίτλο του σποριά ή σπαρτάρη, αφού κατά τους μήνες αυτούς αρχίζει η σπορά. Ο Οκτώβρης είναι γνωστός στον ελληνικό λαό και ως Αγιοδημήτρης ή και Αηδημήτρης εξαιτίας της γιορτής του αγίου Δημητρίου.
Η 28η του Οκτώβρη τιμάται στην Ελλάδα και στην Κύπρο ως επίσημη εθνική γιορτή (επέτειος εισόδου της Ελλάδος στον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο το 1940). Επιπρόσθετα για την Κύπρο υπάρχει και άλλη επέτειος, εκείνη της εξεγέρσεως κατά της αγγλικής αποικιακής διοίκησης το 1931. Πρόκειται για τα λεγόμενα Οκτωβριανά.
Βλέπε λήμμα: Οκτωβριανά
Ο Οκτώβρης είναι ο μήνας της αρχής των βροχών, καθώς και των γεωργικών προετοιμασιών για την σπορά στην Κύπρο. Γι’ αυτό υπάρχει και η δοξασία πως αν πουμπουρίσει ο Οκτώβρης εννάν καλοχρονιά. Εξάλλου την πολυτιμότητα των πρωτοβροχιών εκφράζει η παροιμία: το νερόν του Οκτώβρη αν δεν έσ’εις χωράφιν να το βάλεις, βάρτο μες στον πότην.
Οι κυριότερες γιορτές του μήνα αυτού είναι:
1. Της αγίας Ιουστίνης και του αγίου Κυπριανού (2 Οκτωβρίου) του οποίου το κρανίο σώζεται στον φερώνυμο ναό του στο Μένοικο. Ο άγιος πιστεύεται ότι θεραπεύει τους πονοκεφάλους γενικά. Επίσης πιστεύεται ότι αποτρέπει τον φθόνο και τις μαγείες. Το αγίασμα του τοποθετείται μέσα σε φιαλίδια και αναρτάται πάνω από την κύρια είσοδο του σπιτιού με σκόρδο και σταυρό από καλάμι σαν φυλακτήριο από κάθε κακό.
2. Του αγίου Ιωάννου του Λαμπαδιστή (4 Οκτωβρίου) προστάτη των ιαματικών πηγών του Καλοπαναγιώτη.
3. Του αγίου Κενδέα (6 Οκτωβρίου) που κατά παρήχηση του ονόματος θεραπεύει τις τζ΄εγκιές (=τους πόνους, γι’ αυτό είναι γνωστός και ως άης Τζ΄εγκιάς). Μια εκκλησία του βρίσκεται πάνω σ' ένα λόφο κοντά στο χωριό Αυγόρου. Φαίνεται ότι σε παλαιές επιδρομές ο ναός είχε καταληστευθεί, γιατί εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και σήμερα η παροιμιακή φράση εκάμαν τον σαν το παγκάριν τ’ Άη Τζ΄εγκιά, που λέγεται για ανθρώπους που τα έχουν χάσει όλα.
4. Των αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας (9 Οκτωβρίου). Ο Άγιος Ανδρόνικος πιστεύεται ότι θεραπεύει τον πόνο στα ζώα και ιδίως στα βόδια.
5. Του αγίου Λουκά (18 Οκτωβρίου) που πιστεύεται ότι θεραπεύει την επιληψία.
6. Του αγίου Αρτεμίου (20 Οκτωβρίου) που πιστεύεται ότι θεραπεύει την κήλη, ειδικά των παιδιών. Προς τούτο προσφέρονται στον άγιο ως δώρα ζώα ή πτηνά, ειδικότερα κοτόπουλα (όρνιθες). Η ίδια δοξασία και τα ίδια δώρα ισχύουν για τον άγιο Ονησίφορο σε μερικά χωριά της Πάφου. Η όρνιθα είναι σύμβολο γονιμότητας.
7. Του αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου) του οποίου ναοί υπάρχουν σε πολλά μέρη της Κύπρου, όπου ο άγιος τιμάται πολύ. Στο φερώνυμο ναό στο Λεονάρισσο γινόταν μεγάλο πανηγύρι πριν από την τουρκική εισβολή του 1974.
Το πέσιμο ικανοποιητικών βροχών μέσα στον Οκτώβρη είναι μεγάλης σημασίας για τους γεωργούς και θεωρείται καλό προμήνυμα για τη χειμερινή περίοδο, ότι δηλαδή θα είναι καλή από γεωργικής απόψεως. Έτσι γίνονταν παρατηρήσεις για τον καιρό, όπως για παράδειγμα: ποτζεί πον’ να ππἐσουν οι πρώτες βροσ΄ές [του Οκτώβρη], ποτζ΄εί βκαίννουν πάντα τα νερά.
Τη σημασία των βροχών που θα πέσουν μέσα στον Οκτώβρη υποδηλώνει η ακόλουθη παροιμιακή φράση:
Αν ηβρέξει ο Οκτώβρης τζ’αι χορτάσ’ η γη
πούλα το σιτάριν σου τζ'αι ‘γόραοε βούδκια [βόδια].
Αν δεν χορτάσει ο Οκτώβρης την γην
πούλα τα βούδκια σου τζ 'αι γόρασε σιτάριν.
Μέσα στον Οκτώβρη υπάρχουν και μέρες που είναι πιο ζεστές από τις άλλες, και την περίοδο αυτή ο λαός την χαρακτηρίζει ως καλοτζαίριν τους ττεμπέληες, δηλαδή καλοκαίρι των τεμπέληδων. Στα χωριά της Λεμεσού πιστεύεται ότι η περίοδος του «καλοκαιριού» αυτού αρχίζει από τη γιορτή του αγίου Ερμογένους (5 Οκτωβρίου) και τελειώνει στη γιορτή του αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου).
Ο Οκτώβριος στην μυθολογία
Η μυθολογία προσωποποιεί τον Οκτώβρη λέγοντας, ότι αυτός περιπλανιόταν στη γη και μοιρολογούσε για τα χαμένα λουλούδια και τις ζεστές ημέρες, για τα σύννεφα που μαζεύονταν στον ουρανό, για τα φύλλα των φυτών και των δέντρων που χλωμά πέφτουν στη γη. Και το μοιρολόγι κατέληξε στον ακόλουθο στίχο:
Οκτώβρης είμ’ εγώ τζ’αι όλα τ’ αγαπώ.
Ο μύθος προσθέτει ότι τα χρυσάνθεμα παρακάλεσαν τον Θεό να μη τους πάρει τον Οκτώβριο, γι’ αυτό και τα άλλα θάμια (θάμνοι) και χορτάρια τους έδωσαν το όνομα οχτωβρούδες. Έτσι εξηγούν ότι ο Οκτώβρης στην Ελλάδα ονομάζεται και Άη Δημήτρης από το όνομα του αγίου Δημητρίου, τα δε χρυσάνθεμα, που στην Κύπρο λέγονται οκτωβρούδες, στην Ελλάδα ονομάζονται αγιοδημητριάτικα (Χρ. Εξαδάκτυλου, «Κυπριακή Λαογραφία των Μηνών», Κυπριακαί Σπουδαί, 1981, σ. 267).
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
