Ξυλοτύμβου
Ξυλοτύμβου- Xylotymvou. Χωριό της επαρχίας Λάρνακας, στη γεωγραφική περιφέρεια των Κοκκινοχωριών, περί τα 17 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Λάρνακας.
Η Ξυλοτύμπου καταλαμβάνει διοικητική έκταση 2.470 περίπου εκταρίων. Με εξαίρεση την περιοχή γύρω από τον οικισμό, η υπόλοιπη έκταση του χωριού περιλαμβάνεται στο έδαφος της βρετανικής στρατιωτικής βάσης της Δεκέλειας.
Το χωριό είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 60 μέτρων. Το τοπίο του είναι καμπίσιο με μια κλίση προς τη θάλασσα.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι άμμοι και τα χαλίκια της Πλειστόκαινης περιόδου, γνωστά σαν σύναγμα. Σε μικρότερη έκταση απαντώνται επίσης οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι προσχώσεις των αναβαθμίδων. Πάνω στα πετρώματα αναπτύχθηκαν κοκκινοχώματα, ξερορεντζίνες και καφκάλλες.
Η Ξυλοτύμβου δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, που μόλις φθάνει τα 336 χιλιοστόμετρα. Ωστόσο βρίσκεται στην περιοχή του υδροφόρου στρώματος της νοτιοανατολικής Μεσαορίας ή Κοκκινοχωριών, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου. Στην περιοχή του χωριού έχουν ανορυχθεί αρκετές διατρήσεις, η αξιοποίηση των οποίων συνέβαλε στην άρδευση αρκετών εκτάσεων γης. Πάνω στα εύφορα εδάφη της Ξυλοτύμπου καλλιεργείται μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών που περιλαμβάνει κυρίως πατάτες, καρότα, καρπούζια, πεπόνια, μαρούλια, φασολάκια, αγκινάρες, κραμπιά, κρεμμύδια, ντομάτες, αγγουράκια και σέλινα. Καλλιεργούνται επίσης τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά (κυρίως κριθάρι), τα νομευτικά φυτά, τα αβοκάτο, οι ροδιές, οι ελιές και οι χαρουπιές.
Η κτηνοτροφία είναι επίσης ανεπτυγμένη σε μεγάλο βαθμό.
Η Ξυλοτύμπου περιλαμβάνεται στο μεγάλο υδατικό έργο του Νότιου Αγωγού.
Βλέπε λήμμα: Νότιος Αγωγός
Μια άλλη οικονομική δραστηριότητα του χωριού είναι και η βιομηχανική. Τα κυριότερα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν είναι τα ξυλουργεία, τα ξύλινα έπιπλα, τα μεταλλικά πορτοπαράθυρα, η επισκευή αυτοκινήτων, οι τσιμεντόλιθοι και τσιμεντοσωλήνες και η ηλεκτρολογία αυτοκινήτων.
Η Ξυλοτύμπου εξυπηρετείται μ' ένα πολύ καλό οδικό δίκτυο. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με το χωριό Άχνα (περί τα 6 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Ορμήδεια (περί τα 5 χμ.). Συνδέεται επίσης στα νότια με τον δρόμο Λάρνακας-Ξυλοφάγου (περί τα 5 χμ.) και με τον βρετανικό συνοικισμό της Δεκέλειας (περί τα 3 χμ.). Ένας σκυρόστρωτος δρόμος συνδέει επίσης τη Ξυλοτύμπου στα βορειοδυτικά με το χωριό Πέργαμος (περί τα 4,5 χμ.).
Η σχετικά μικρή απόσταση του χωριού από το αστικό κέντρο της Λάρνακας, η γειτνίασή του με τη βρετανική στρατιωτική βάση της Δεκέλειας, η καλή οδική του σύνδεση και οι προσοδοφόρες γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις είναι οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν και στην πληθυσμιακή του αύξηση.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 224 |
| 1891 | 303 |
| 1901 | 388 |
| 1911 | 473 |
| 1921 | 570 |
| 1931 | 738 |
| 1946 | 1089 |
| 1960 | 1469 |
| 1973 | 1890 |
| 1976 | 5709 |
| 1982 | 2811 |
| 1992 | 3138 |
| 2001 | 3438 |
| 2011 | 3655 |
| 2021 | 3783 |
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 η Ξυλοτύμπου δέχτηκε προσωρινά ένα μεγάλο αριθμό Ελληνοκυπρίων προσφύγων (γύρω στις 45.000 αρχικά), κυρίως από την επαρχία Αμμοχώστου. Έτσι κατά την απογραφή πληθυσμού του 1976 ο πληθυσμός του χωριού ήταν αυξημένος.
Ιστορικά στοιχεία
Κατά τον Νέαρχο Κληρίδη και άλλους μελετητές, το χωριό είναι νεότερο και ιδρύθηκε κατά τον 18ο αιώνα από Έλληνες κατοίκους του κοντινού χωριού Πέργαμος, οι οποίοι είχαν σταδιακά εκτοπιστεί από τους Τούρκους. Αναφέρεται ακόμη ότι οι εκτοπισμένοι κάτοικοι του Περγάμου είχαν μεταφέρει στο νέο τους χωριό, την Ξυλοτύμπου ή Ξυλοτύμβου, και τη λατρεία του αγίου Ιωνά προς τιμήν του οποίου έκτισαν και ομώνυμο ναό.
Ωστόσο το χωριό φαίνεται ότι είναι πολύ αρχαιότερο των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Με μόνο το δεύτερο συνθετικό της σημερινής του ονομασίας, Τύμβου ή και Τύμπου βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες. Στον χάρτη του Α. Ortelius του 1573, για παράδειγμα, βρίσκεται σημειωμένο ως Timbo. Φαίνεται, συνεπώς, ότι υφίστατο πριν από την έναρξη της Τουρκοκρατίας (1570-71), οπότε αποτελούσε μάλιστα ιδιωτικό φέουδο.
Η ονομασία, εξάλλου, του χωριού παραπέμπει στην Αρχαιότητα: Τύμβος σημαίνει μεγαλόπρεπος τάφος και (όπως είναι γνωστό σήμερα το χωριό) Ξυλοτύμβου σημαίνει ξύλινος τάφος. Φαίνεται ότι αρχικά το χωριό ονομαζόταν Τύμβος επειδή στην περιοχή όπου ιδρύθηκε υπήρχαν τάφοι. Και πράγματι, στην περιοχή του χωριού υπάρχει νεκρόπολη των Ελληνιστικών χρόνων, συνεπώς θα πρέπει να υπήρχε εκεί κοντά και κάποιος αρχαίος συνοικισμός. Ο R. Gunnis (1936) γράφει ότι είχε επισκεφθεί τους αψιδωτούς αυτούς τάφους, σκαλισμένους στον σκληρό βράχο, κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Ο G. Jeffery (1918) γράφει ότι οι τάφοι αυτοί είχαν εξερευνηθεί το 1882.
Σχετική προς την ονομασία Ξυλοτύμπου είναι και μια αναφορά ότι ο περιβόητος αρχαιοκάπηλος Λουίτζι Πάλμα ντι Τσεσνόλα, που είχε λεηλατήσει κυριολεκτικά τις κυπριακές αρχαιότητες στο β' μισό του 19ου αιώνα, είχε ανασκάψει στα 1882 στην περιοχή λαξευτό τάφο με ξύλινη επένδυση-διακόσμηση. Πάντως το πρώτο συνθετικό (Ξυλο-) φαίνεται πως προστέθηκε στην ονομασία του χωριού για να ξεχωρίζει από το χωριό Τύμπου της επαρχίας Λευκωσίας.
Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν αρχαία κατάλοιπα και των Προϊστορικών χρόνων, χρονολογούμενα στην εποχή του Χαλκού. Συνεπώς η κατοίκηση εδώ ήταν αρχαιότατη.
Εκκλησίες και ξωκλήσια
Ο R. Gunnis αναφέρει επίσης δυο μικρά ξωκλήσια, του Αγίου Βασιλείου και της Αγίας Μαρίνας, που είχαν τότε ανακαινιστεί. Και τα δυο διατηρούσαν τοιχογραφίες, που ως καλύτερες ο Gunnis θεώρησε εκείνες της Αγίας Μαρίνας. Κατά τον ίδιο συγγραφέα, και τα δυο αυτά ξωκλήσια είχαν κτισθεί πιθανώς στα τέλη του 15ου αιώνα. Ωστόσο η νεότερη έρευνα θεωρεί την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου ως κτίσμα του 12ου αιώνα, ενώ εκείνη της Αγίας Μαρίνας ως κτίσμα των τελών του 15ου αιώνα.
Κύρια εκκλησία του χωριού είναι εκείνη των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας, κτίσμα του τέλους του 19ου αιώνα (1888-1893). Κτίστηκε, όπως αναφέρει η τοπική παράδοση, στον τόπο όπου βρισκόταν παλαιά ομώνυμη εκκλησία.
Τα τελευταία ωστόσο χρόνια κτίστηκε και δεύτερη μεγάλη εκκλησία αφιερωμένη στους νεοφανείς Αγίους Ραφαήλ, Νικόλαο και Ειρήνη και στην Αγία Μαρίνα. Η εκκλησία αυτή οικοδομήθηκε παρά το εξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας, το οποίο αναπαλαιώθηκε στο πλαίσιο της ανέγερσης επί των συνόρων του, του μοναστηριού του Αγίου Ραφαήλ. Το μοναστήρι είναι γυναικείο και αριθμεί σήμερα 7 μοναχές.
Ωστόσο η Ξυλοτύμπου εύλογα αποκαλείται ως η κωμόπολις των αγίων αφού αριθμεί πέραν των 15 στο σύνολο ναών, εξωκλησιών και παρεκλησιών. Κοντά στο χωριό είναι κτισμένη η μικρή εκκλησία του Οσίου Ιωνά. Στα βόρεια του χωριού υπάρχει άλλο εξωκλήσι, αφιερωμένο στον αρχάγγελο Μιχαήλ, ενώ κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας υπάρχει και άλλο της Αγίας Σολωμονής. Άλλα παρεκλήσια του χωριού είναι εκείνα του Τιμίου Προδρόμου, Αγίου Εφραίμ και της Κοίμησης της Παναγίας. Πρόσφατα κτίστηκε επίσης το εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου του Πλανά, πάνω από κατακόμβη των πρωτοχριστιανικών χρόνων αφιερωμένη στη Γέννηση του Ιησού, γνωστή στο χωριό ως το Σπήλαιο της Γεννήσεως. Επίσης, υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Θεοδώρου, που κτίστηκε από τους πρόσφυγες της Καρπασίας, το εκκλησάκι της Αγίας Μεθοδίας, του Αγίου Φιλουμένου, της Αγίας Ευδοκίας και του Αγίου Ευφημιανού. Υπάρχουν ακόμα και δύο εκκλησάκια σε ιδιωτικές κατοικίες.
Δίπλα στο λιμανάκι της Δεκέλειας, έχει κτιστεί επίσης, με άδεια των βρετανικών βάσεων, μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, προστάτη των θαλασσινών. Το εκκλησάκι χτίστηκε με έξοδα των κατοίκων της Ξυλοτύμπου και είναι αφιερωμένο στη μνήμη των 7 αγνοουμένων του χωριού.
Εκπαίδευση
Το πρώτο δημοτικό σχολείο του χωριού λειτούργησε το 1900. Σήμερα στη Ξυλοτύμπου λειτουργούν δυο δημοτικά σχολεία (το δεύτερο ιδρύθηκε το 1924), δύο δημόσια νηπιαγωγεία, καθώς και Περιφερειακό Γυμνάσιο.
Από την Ξυλοτύμπου καταγόταν ο λαϊκός ποιητής Κυριάκος Καρνέρας, καθώς και μια πληθώρα άλλων ποιητάρηδων, όπως ο Κυριάκος Κακκής και ο Παντελής Συμεού.
Βλέπε λήμμα: Καρνέρας Κυριάκος
Η Ξυλοτύμπου επίσης υπήρξε η γενέτειρα του Μιχαήλ Σιαηλόρου, πεσόντος εθελοντή στο έπος του '40 και των Ζαχαρία Σπύρου και Αδάμου Αδάμου, πεσόντων αγωνιστών κατά την τουρκική εισβολή. Στο κέντρου του χωριού έχουν στηθεί πρόσφατα δυο μνημεία αφιερωμένα στους πεσόντες και τους αγνοουμένους του χωριού.
Βλέπε λήμμα: Σιαηλόρος Πέτρου Μιχαήλ
Στην Ξυλοτύμπου επίσης λειτουργούν από τον Ιανουάριο του 2010 Εκκλησιαστικό Μουσείο, Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Μουσείο Πεσόντων και Αγνοουμένων. Παράλληλα, εκδίδεται από τον Γυμναστικό Σύλλογο «Κίμων» Ξυλοτύμπου η μηνιαία κοινοτική εφημερίδα «Ξυλότυμβος» με ποικίλη θεματολογία.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
