Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ξυλιάτος- Xyliatos. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας.

Ο Ξυλιάτος είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 450 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή του έχει μια γενική κλίση προς τα βόρεια. Η περιοχή μεταξύ του οικισμού και του γειτονικού χωριού Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου παρουσιάζει τα γνωστά χαρακτηριστικά των λαβών με τους ήπιους αποστρογγυλωμένους λόφους και τις αβαθείς κοιλάδες. Νοτιότερα, ιδιαίτερα μέσα στο δάσος Αδελφοί, το ανάγλυφο γίνεται βουνίσιο και το υψόμετρο στα ανατολικά του εκδρομικού χώρου Καπουρά φθάνει τα 952 μέτρα. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Ελιά.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του Ξυλιάτου κυριαρχούν οι λάβες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν φαιοχώματα.

Βλέπε λήμμα: Μεμί μεταλλείο

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 430 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα όσπρια (κουκιά, φασόλια, λουβιά και φακές), τα λαχανικά (πατάτες, φασολάκια, ντομάτες, κραμπιά, κουνουπίδια, κρεμμύδια, μπάμιες και μπιζέλια), οι αμυγδαλιές, οι ελιές καθώς και λίγα εσπεριδοειδή (λεμονιές και μανταρινιές), αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, σιτηρά και νομευτικά φυτά. Η μεγαλύτερη ωστόσο έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος Αδελφοί.

Υπολογίζεται ότι η κρατική δασική γη του χωριού ανέρχεται στα 900 περίπου εκτάρια, δηλαδή αντιπροσωπεύει το 55% της ολικής διοικητικής του έκτασης.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Ξυλιάτος συνδέεται με ασφαλτόστρωτο δρόμο στα νοτιοδυτικά με τα χωριά Σαράντι (περί τα 9 χμ.) και Λαγουδερά (περί τα 9,5 χμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο δρόμο στα βορειοανατολικά με το χωριό Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου (περί τα 3,5 χμ.).

Ο Ξυλιάτος περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, από το οποίο έχει ευεργετηθεί με την κατασκευή του ομώνυμου φράγματος, χωρητικότητας 1.250.000 μ³ νερού, από το οποίο αρδεύεται μια σημαντική έκταση γης του. Στα πλαίσια του Σχεδίου Πιτσιλιάς έγιναν επίσης στο χωριό εγγειοβελτιωτικά έργα και βελτιώθηκε και ασφαλτοστρώθηκε ο δρόμος Ξυλιάτου-Λαγουδέρων-Πολυστύπου. Εξάλλου στον Ξυλιάτο εφαρμόστηκε σχέδιο αναδασμού σε έκταση γης 210 περίπου εκταρίων, που αρδεύεται από το φράγμα.

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως Filato. Εξάλλου, κατά τον Νέαρχο Κληρίδη (Χωριά καί Πολιτεῖες τῆς Κύπρου. 1961, σσ. 176-177), η κατάληξη -άτος είναι μεσαιωνική. Κατά τον ίδιο, η ονομασία Ξυλιάτος σημαίνει περιοχή που ήταν ιδιοκτησία κάποιου που λεγόταν Ξυλιάς. Εφόσον όμως η κατάληξη -άτος σημαίνει ιδιοκτησία, πιθανώς επρόκειτο για επώνυμο κάποιου που είχε δασική ιδιοκτησία στην περιοχή ή ασχολείτο με την υλοτομία. Πιθανότατα η ονομασία του χωριού υποδηλώνει ότι τούτο είχε ιδρυθεί κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία Filato αποτελούσε μάλλον παραφθορά του πραγματικού ελληνικού ονόματος του χωριού κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, οπότε ο Ξυλιάτος αποτελούσε ιδιωτικό φέουδο (δεν γνωρίζουμε όμως σε ποια οικογένεια ευγενών ανήκε).

Στην περιοχή του Ξυλιάτου κατείχαν περιουσία κτηματική αρκετοί κάτοικοι του χωριού Χαντριά, βασικά κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Τόσο οι κάτοικοι του Ξυλιάτου όσο και οι ιδιοκτήτες γης από τα Χαντριά, ασχολούνταν μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα με την κτηνοτροφία.  Όμως τελικά το επάγγελμα αυτό περιορίστηκε σημαντικά ύστερα από απόφαση της αποικιοκρατικής κυβέρνησης να απαγορεύσει την αιγοβοσκή στα κυβερνητικά δάση προκειμένου να τα προστατεύσει από την καταστροφή.

Ο G. Jeffery (1918) μνημονεύει μικρή εκκλησία στην περιοχή του χωριού αφιερωμένη στον άγιο Μάμα. Υπάρχει επίσης εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Νικόλαο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια