Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχαία ελληνική θεότητα, λατρεία της οποίας μαρτυρείται και στην αρχαία Κύπρο. Η Νέμεσις ήταν η προσωποποίηση της δίκαιης οργής των θεών που ξεσπούσε ως τιμωρία κάθε ανθρώπινης υπερβασίας. Αρχικά ήταν όχι θεότητα αλλά περισσότερο προσωποποίηση ενός ηθικού αισθήματος, κατά τον Tournier (Nemesis et la Jalousie des dieux) «ως το αίσθημα της αποδοκιμασίας σ' όλη του την κλίμακα: από την αγανάκτηση που προκαλεί το έγκλημα μέχρι τον άφωνο ψίθυρο της δυσμένειας με τον οποίο ενδόμυχα ελέγχουμε τα μικρά παραπτώματα».

Η Νέμεσις οργίζεται κι όταν παραβιάζεται ο ηθικός νόμος — όταν διαπράττεται «ὕβρις», ασέβεια ή εναντίωση στη θέληση των θεών —αλλά κι όταν ξεπερνιούνται τα όρια της ανθρώπινης ευημερίας και ευτυχίας.

Η «προσωπικότητα» της Νέμεσης πέρασε από στάδια «διαμόρφωσης» μέχρι να πάρει την τελική της μορφή στην αρχαία ελληνική μυθολογία και να λατρευθεί τελικά ως κατώτερη θεότητα.   Έτσι ο Ησίοδος την προσωποποιεί όχι ως θεά ακόμη, ο Παυσανίας την θεωρεί ως κόρη του Ωκεανού, στην ησιόδεια Θεογονία παρουσιάζεται πάλι ως κόρη της Νύκτας και του Ερέβους (όπως όλες οι φοβερές για τους ανθρώπους δυνάμεις), αλλού αναφέρεται ως κόρη της Δίκης (αυτή που επιβάλλει τη δικαιοσύνη), ενώ ταυτίστηκε και με διάφορες άλλες θεότητες (Θέμις, Γαία, Αφροδίτη, Άρτεμις κλπ.). Μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη περί Νεμέσεως απαντάται στα πανάρχαια Κύπρια Ἒπη με δημιουργό τον Στασίνο και διασώζεται από τον Αθήναιο: κατ' αυτήν, κι αντίθετα προς τον γνωστό μύθο περί της ωραίας Ελένης (αδελφή των Διοσκούρων και κόρη της Λήδας και του Διός), στα Κύπρια  Ἒπη η ωραία Ελένη εμφανίζεται ως κόρη μεν του Διός αλλά με μητέρα τη Νέμεσιν. Από τη Νέμεσιν, δηλαδή, γεννήθηκε η Ελένη, η αφορμή του Τρωικού πολέμου. Η άποψη που εκφράζεται στα Κύπρια Ἒπη περί Νεμέσεως - μητέρας της Ελένης ερμηνεύεται ως εξής: τον Τρωικό πόλεμο θέλησε ο ίδιος ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους που, ενόσω πλήθαιναν πλήθαινε και η ασέβεια (ἀνθρώπων πολυπληθίας, μηδεμιᾶς ἀνθρώπων οὒσης εὐσεβείας, σύμφωνα προς τα Σχόλια εἰς Ἰλιάδα, Α,5)۬ Έτσι ο Δίας, διά της Νεμέσεως, δημιούργησε το όργανο της καταστροφής, την ωραία Ελένη.

Η Νέμεσις, ως θεότητα, ταυτίζεται τόσο με τη Δικαιοσύνη όσο και με την Τύχη γιατί η δεύτερη είναι το αποτέλεσμα της δίκαιης θεϊκής τιμωρίας (κακοτυχία) ή και της δίκαιης θεϊκής ανταμοιβής (καλοτυχία).

Προς τιμήν της Νεμέσεως γιορτάζονταν στην αρχαία Ελλάδα τα Νεμέσεια. Γνωστότερος χώρος λατρείας της ήταν η Ραμνούντα της Αττικής, όπου η Νέμεσις έφερε το επίθετο Ραμνουσία.

Στην αρχαία Κύπρο η λατρεία της μαρτυρείται από επιγραφές που έχουν βρεθεί. Σε επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή του θεάτρου της αρχαίας Σαλαμίνος, αναφέρεται:

[Νεμ]έσει Σουλπίκιος [Παγκλῆς Ούηρανιανός(;) ].

Η επιγραφή αυτή, χαραγμένη σε μαρμάρινο κιονόκρανο, χρονολογήθηκε στον 1ο μ.Χ. αιώνα. Ο αφιερωτής Σουλπίκιος υποθέτουν μερικοί αρχαιολόγοι ότι ήταν ο Ρωμαίος ανθύπατος Servius Sulpicius Pancles Veranianus.

Μια άλλη επιγραφή, προερχόμενη και πάλι από τη Σαλαμίνα, γραμμένη σε ορθογώνια πέτρα, αποτελεί επίγραμμα που έχει ως εξής:

Τήν δυνατήν Νέμεσίν με θεάν ἱδρύσατο τεύξας

ἱερῷ  ἐν τεμένι, τήνδε Δικαιοσύνην,

ἥτις ἔφυν θήρ ἰς ἀσεβεῖς, παρά δ' εὐσεβέ[εσ]σιν

τοῖς τά δίκαια φρονεῖν εἰδόσιν ἰμί Τύχη.

Φίλων Τρύφωνος εὐχῇ.

Σε μετάφραση, το σημαντικό περί Νεμέσεως αυτό κείμενο του 1ου μ.Χ. αιώνα

έχει ως εξής:

Εμένα, την δυνατή θεά Νέμεσιν έφτιαξε

κι έστησ' εδώ στο ιερό το τέμενος, την ίδια

Δικαιοσύνη εμένα, που θηρίο είμαι γι' ασεβείς

μα για τους ευσεβείς που ξέρουν τα δίκαια

να φρονούν, είμαι η Τύχη.

Φίλων Τρύφωνος, ως τάμα.

Από την αναθηματική αυτή επιγραφή προκύπτει, κατ' αρχήν, ότι υφίστατο στη Σαλαμίνα κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια ιερό τέμενος της θεάς Νεμέσεως. Είναι επίσης χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στο κείμενο η Νέμεσις ταυτίζεται με τη Δικαιοσύνη που τιμωρεί τους ασεβείς καθώς και με την Τύχη που επιβραβεύει τους ευσεβείς. Ο αναφερόμενος Φίλων, γιος κάποιου Τρύφωνος, είχε κάμει το αφιέρωμα στη θεά, στήνοντας και το άγαλμά της μέσα στον ναό.

Σύμφωνα προς μια άποψη (Σίμος Μενάρδος), με την θεά Νέμεσιν πιθανώς σχετίζεται η Νέμεσος (ή Νεμεσός), παλαιά ονομασία της Λεμεσού. Σύμφωνα όμως προς τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα, δεν μαρτυρείται ύπαρξη ναού ή λατρείας της θεάς αυτής στην περιοχή της Λεμεσού, συνεπώς η άποψη αυτή δεν μπορεί να στηριχθεί σε κάποιες αποδείξεις ή ενδείξεις.