Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ιστορικό πρόσωπο της Αρχαιότητας, βασιλιάς της κυπριακής πόλης Σαλαμίνος. Ήταν δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Σαλαμίνος Ευαγόρα Α΄ και βασίλευσε από το 374 ως το 361 π.Χ. Ο Νικοκλής ανήλθε στον θρόνο της Σαλαμίνος μετά τη δολοφονία του πατέρα του Ευαγόρα και του μεγαλύτερου αδελφού του Πνυταγόρα. Από διάφορες μαρτυρίες φαίνεται ότι το δικαίωμα του Νικοκλή να διαδεχθεί τον πατέρα και τον αδελφό του στην εξουσία είχε αμφισβητηθεί από μερίδα τουλάχιστον των Σαλαμινίων. Κι αυτό γιατί ο πρωτότοκος γιος του Ευαγόρα Πνυταγόρας άφησε γιο, ο οποίος, κατά την άποψη πολλών, είχε το δικαίωμα της διαδοχής. Με βάση, προφανώς, την αμφισβήτηση αυτή, αργότερα ο Πνυταγόρας, εγγονός του Πνυταγόρα, αφαίρεσε τον θρόνο από τον Ευαγόρα Β΄, γιο του Νικοκλή (το έτος 351 π.Χ.).

Για το Νικοκλή υπάρχουν πολλές φιλολογικές μαρτυρίες των συγγραφέων Ισοκράτη, Αθήναιου, Αιλιανού, Πλουτάρχου και άλλων, καθώς και των μεταγενέστερων σχολιογράφων. Το όνομά του ως βασιλιά μαρτυρείται και επιγραφικά από συλλαβική επιγραφή σε νόμισμα της Σαλαμίνος του 4ου αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Ισοκράτη (Περί Ἀντιδόσεως, 40), ο Νικοκλής υπήρξε μαθητής του Αθηναίου αυτού ρήτορα, στη σχολή του οποίου φοίτησε «ἵνα δίκας μανθάνῃ λέγειν», να μπορεί δηλαδή να εμφανίζεται ως συνήγορος σε δικαστικές υποθέσεις.

Με τον Νικοκλή σχετίζονται τρεις επιστολές του Ισοκράτη που εστάλησαν στον Κύπριο βασιλιά. Οι επιστολές αυτές είναι οι ακόλουθες:

1) Πρός Νικοκλέα. Σ’ αυτήν ο Ισοκράτης περιλαμβάνει παραινέσεις προς τον καινούργιο βασιλιά για το πώς θα είναι καλός άρχοντας και πώς πρέπει να ασκεί τη βασιλική εξουσία.

2) Νικοκλῆς ἤ Κύπριοι. Στην επιστολή αυτή ο Ισοκράτης παρουσιάζει τον ίδιο τον Νικοκλή να μιλά απευθυνόμενος προς τους επιφανέστερους υπηκόους του. Υπενθυμίζει στον λαό τα καθήκοντά του και ζητά την πρόθυμη συνεργασία του.

3) Εὐαγόρας. Με αφορμή τις μεγάλες τιμές που ο Νικοκλής απέδωσε στον νεκρό πατέρα του Ευαγόρα, προσφέροντας στον τάφο του πλούσια και ωραία δώρα και οργανώνοντας χορούς, μουσικές εκδηλώσεις, αθλητικούς και ναυτικούς αγώνες και ιπποδρομίες, ο Ισοκράτης απέστειλε στον Νικοκλή την επιστολή αυτή, που αποτελεί εγκώμιο του βασιλιά Ευαγόρα και μαζί παραινετικό λόγο προς τον Νικοκλή.

Σύμφωνα με τα Σχόλια εἰς Ἰσοκράτην, σε ανταπόδοση της αποστολής του κειμένου του Εὐαγόρα, ο Νικοκλής έστειλε στον Αθηναίο ρήτορα είκοσι τάλαντα. Την ίδια πληροφορία παρέχουν και ο Πλούταρχος στα Ἠθικά του και ο Φώτιος στην Βιβλιοθήκη του. Όσοι επίσης κατηγορούσαν τον Ισοκράτη για είσπραξη μεγάλων διδάκτρων από τους μαθητές του, αναφέρουν ότι ειδικά από τον Νικοκλή πήρε πολλά βαρύτιμα δώρα.

Οι βασικές συμβουλές του Ισοκράτη στον Νικοκλή, στην επιστολή του Προς Νικοκλέα, συμπυκνώνονται στα ακόλουθα: να είναι εγκρατής, να έχει αυτοέλεγχο που να παραδειγματίζει τους υπηκόους του, να είναι κόσμιος και να επιτρέπει πολυτέλεια μόνο στην περιβολή του (29,31-32).

Από τα στοιχεία που περιέχονται στον λόγο Νικοκλῆς ἤ Κύπριοι, ο Νικοκλής, όταν ανέλαβε την εξουσία, βρήκε τα ταμεία κενά και τα πολιτικά πράγματα σε αναστάτωση. Με χρηστή διοίκηση εξυγίανε τα οικονομικά του κράτους του, έφερε γαλήνη στην πολιτική ζωή και κυβέρνησε με ηπιότητα χωρίς εξορίες, θανατώσεις πολιτών ή δημεύσεις περιουσιών (31-32). Με σώφρονα εξωτερική πολιτική πέτυχε συμφιλίωση και με τους άλλους Κυπρίους βασιλιάδες και με τον βασιλιά των Περσών (33-35). Ως άτομο, εφάρμοσε στη ζωή του αυστηρούς ηθικούς κανόνες και εγκράτεια με σκοπό αφ' ενός να αποφύγει την κακολογία και τους κινδύνους από μια ελευθέρια ζωή, και ταυτόχρονα να αποτελεί υπόδειγμα ηθικού βίου για τους υπηκόους του (36-42). Ο Νικοκλής δεν ήθελε, κατά τον Ισοκράτη, να είναι ηθικά κατώτερος από τους υπηκόους του, γιατί πίστευε ότι πρέπει να κυβερνούν οι καλύτεροι.

Αντίθετα προς την εικόνα αυτή του Νικοκλή που δίνει ο Ισοκράτης, ο Αθήναιος (12.531α-ε) παραδίδει μαρτυρία του Θεόπομπου, ο οποίος στο δέκατο πέμπτο βιβλίο των Φιλιππικῶν Ἱστοριῶν του, γράφει ότι ο Νικοκλής ήταν σκλάβος των ηδονών, ασελγής και τρυφηλός, ασχολούμενος με πλούσια συμπόσια, δαπανηρές θυσίες και πέθανε με βίαιο θάνατο. Παραδίδει επίσης μαρτυρία του Αναξιμένη, στο έργο του Βασιλέων μεταλλαγαί, που παρουσιάζει τον Νικοκλή τρυφηλό και ακόλαστο. Παρόμοια, υποτιμητικά για τον Νικοκλή, μαρτυρεί και ο Αιλιανός (Ποικίλη Ἱστορία, 72).