Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά, ιδρυμένο κατά τα τέλη του 12ου αιώνα, είναι ένα από τα πιο σημαντικά Ορθόδοξα μοναστήρια της Κύπρου που βρίσκονται ακόμη σε λειτουργία. Είναι κτισμένο σε ωραία δασώδη τοποθεσία (στο δάσος Μαχαιρά) στα βουνά του Τροόδους στην επαρχία Λευκωσίας. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Λαζανιά και στις βόρειες υπώρειες της κορφής Κιόνια (γνωστής και ως κορφής Μαχαιρά, υψομέτρου 1.423 μέτρων). Το ίδιο το μοναστήρι βρίσκεται σε υψόμετρο 870 μέτρων και προσεγγίζεται με ασφαλτόστρωτο δρόμο μέσω του χωριού Καπέδες, με δρόμο μέσω των χωριών Λαζανιά και Γούρρι και με δασικό δρόμο μέσω Πολιτικού - Φιλανιού.

Η σημερινή εκκλησία του μοναστηριού είναι τρίκλιτη και κτίστηκε μεταξύ του 1892 και του 1900, οπότε είχε καταστραφεί ολοσχερώς η προηγούμενη από πυρκαγιά στις 5 Σεπτεμβρίου 1892. Τα εγκαίνιά της νέας μονής έγιναν στις 3 Ιουλίου 1905. Το εικονοστάσιο του ναού είναι ξυλόγλυπτο έργο του 1919-1921 και φιλοτεχνήθηκε από τον Γεώργιο Κυριάκου από την Χρυσίδα. Ο ναός περιβάλλεται από τα μοναστηριακά οικοδομήματα από όλες τις πλευρές, σε σχήμα τετραγωνικό. Και τα οικοδομήματα αυτά είναι νεότερα, μετά το 1892. Το κωδωνοστάσιο του ναού, ύψους 19 μέτρων, κτίστηκε το 1900.

Σύμφωνα προς την εκκλησιαστική παράδοση, η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας του Μαχαιρά είναι μια από τις 70 που είχε ζωγραφίσει ο ευαγγελιστής Λουκάς. Αναφέρεται ότι είχε μεταφερθεί κρυφά στην Κύπρο από τη Μικρά Ασία, από άγνωστο ασκητή, στα χρόνια της εικονομαχίας (8ος-9ος αιώνας). Ο άγνωστος αυτός ασκητής είχε καταφύγει στα βουνά του Μαχαιρά, διαμένοντας σε σπήλαιο. Μετά τον θάνατό του, η ιερή εικόνα της Παναγίας παρέμεινε εκεί έως ότου έφθασαν στην ίδια τοποθεσία οι ασκητές Νεόφυτος και Ιγνάτιος (γύρω στα 1145). Αυτοί, ύστερα από θεία φώτιση, βρήκαν στο σπήλαιό του κατάφυτη από βάτους, την ιερή εικόνα της Παναγίας. Η ίδια παράδοση αναφέρει ότι, προκειμένου να πλησιάσουν την εικόνα, οι δυο ασκητές έκοψαν τους βάτους που έκλειαν το μικρό σπήλαιο χρησιμοποιώντας ένα μαχαίρι που τους εδόθη από θεϊκό χέρι. Έτσι η εικόνα πήρε την επωνυμία Μαχαιριώτισσα και, πιο απλά, της Μαχαιράδος ή του Μαχαιρά. Στην περιοχή εκείνη, όπου ανευρέθη η αγία εικόνα, θεμελιώθηκε αργότερα το ομώνυμο μοναστήρι. Ο Ρώσος μοναχός Μπάρσκυ αναφέρει το μαχαίρι, κρεμάμενον πάντοτε επ' αυτής (της εικόνας). Ωστόσο το επώνυμο Μαχαιράς, που φέρει η Παναγία αλλά αποτελεί και ονομασία του βουνού και του δάσους, πέρα από την ερμηνεία της παράδοσης, θεωρείται ότι είναι φυτώνυμο, από το φυτό κουντούρα ή κουντουρόχορτον, που λέγεται και μασ'αιράς (μαχαιράς) (Lolium sp.), που είναι κτηνοτροφικό αγριόχορτο. Επίσης μαχαιράς λέγεται και ωραίο αγριολούλουδο, γνωστό και με την ονομασία Λάζαρος  (Gladiolus segetum). Υπάρχει επίσης και δυσεξόντωτο ζιζάνιο που λέγεται μασ'αιρόχορτον ή και σπαθόχορτον (Carex sp.).