Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Αμαργέτη ως αρχαιολογικός χώρος είναι γνωστή προπάντων από γλυπτά και επιγραφές σε βάσεις αγαλμάτων της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής εποχής, που βρέθηκαν στην περιοχή της. Η γνωστότερη από τις επιγραφές της Αμαργέτης βρέθηκε στην τοποθεσία «Πέτρος Άνθρωπος», σε μαρμάρινη βάση αγάλματος του 1ου π.Χ. αιώνα, κι αναφέρει:

Ἀπάονι Μελαν

θίῳ Τιμαγόρας

τόν υἱόν Τιμαγόραν

εὐχήν. LK

Ἀρίμου v.Ε.

Η λ. Απάων είναι τύπος του Οπάων, όνομα με το οποίο λατρευόταν ο θεός Απόλλων Μελάνθιος. Το άγαλμα στο οποίο ανήκε η επιγραφή ήταν αφιέρωμα κάποιου Τιμαγόρα στον Απόλλωνα Μελάνθιον, σαν τάμα για τον γιο του Τιμαγόρα. To LK ερμηνεύεται σαν το 20ο έτος της βασιλείας του Πτολεμαίου Θ' Σωτήρος Β' του Λαθύρου, δηλαδή το 96 π.Χ., οπότε ο Λάθυρος βρισκόταν στην Κύπρο. Κατ' άλλες εκδοχές το έτος μπορεί να είναι το 95/94 π.Χ., επί Πτολεμαίου Ι’ του Αλεξάνδρου Α’, ή το έτος 62/61 π.Χ., επί Πτολεμαίου ΙΓ’ Αυλητή. Η πιο πιθανή χρονολόγηση, από την εκδότρια της επιγραφής, είναι προ του 21 ή προ του 15 π.Χ. Ο μήνας Άριμος της επιγραφής δεν γνωρίζουμε σε ποιο από τα γνωστά ημερολόγια της εποχής ανήκει (αιγυπτιακό -ελληνιστικό ή παφιακό που εισήγαγε ο Αύγουστος;).

Βλέπε λήμμα: Ημερολόγιο

Δύο άλλες γνωστές επιγραφές από την Αμαργέτη, αφιερωματικές επίσης στον Απόλλωνα Μελάνθιον, είναι: μια πιθανώς του 234 π.Χ., επί Πτολεμαίου Γ' Ευεργέτη, στην πλευρά μικρού αγάλματος, και άλλη του 3ου π.Χ. αι., χαραγμένη στο στήθος μικρού αγάλματος.

Στην περίοδο 2 π.Χ. - 2 μ.Χ. χρονολογείται επιγραφή σε μαρμάρινη βάση αγάλματος, αφιερωματική στους καίσαρες Γάιον και Λεύκιον, γιους του Αυγούστου, από τον ταμία, πρεσβευτή και αντιστράτηγο της Κύπρου Τίτον Ἀπίκατον Σαβεῖνον. Μια άλλη επιγραφή από την Αμαργέτη, των 1ου /2ου μ.Χ. αι., έχει μόνο μερικώς αναγνωσθεί και φαίνεται ότι είναι μακρό τιμητικό ψήφισμα.

Ενδιαφέρον ιδιαίτερο παρουσιάζει και μια επιγραφή του 3ου μ.Χ. αι., που αναφέρει:

Θεοῖς συ[ννάοις]

πᾶσι καί π[άσαις]

Βρέθηκε στην περιοχή Λουτρά της Ρήγαινας, όπου υπάρχουν ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά κατάλοιπα. Είναι η πρώτη φορά που απαντάται στην Κύπρο ο όρος θεοί σύνναοι, αν και αφιερώματα σε όλους τους θεούς και τις θεές βρέθηκαν και σ’ άλλα μέρη της Κύπρου. Η λατρεία όλων των θεών μαζί σ' ένα ναό (σύνναοι), χαρακτηρίζει μια ιδεολογική εξέλιξη της εποχής, με στόχο την αντιπαράταξη προς τους αγίους και μάρτυρες του Χριστιανισμού και ίσως υποδηλώνει μια πάλη ανάμεσα στις δύο θρησκείες, που φαίνεται ότι εντοπιζόταν προ πάντων στην περιοχή αυτή της Πάφου.

Από τις άλλες επιγραφές της Αμαργέτης προς τον Απόλλωνα Μελάνθιον αναφέρουμε εκείνην που είχε αφιερώσει ένας Αρτεμίδωρος:

Ὀπ[άονι Μελαν]

θίῳ Αρτεμίδωρος

εὐχήν

Κατά μια ερμηνεία, Οπάων Μελάνθιος σημαίνει συνοδός- σύντροφος ή καλός ποιμήν.

Οι επιγραφές-αφιερώματα μαρτυρούν ότι στην περιοχή της Αμαργέτης υπήρχε τέμενος του θεού Απόλλωνος Μελανθίου (Ino Nicolaou, RDAC, 1964, σσ. 207-8. Κ. Χατζηϊωάννου, ΑΚΕΠ , Δα, σσ. 78-79 και Δβ, σσ. 41-42).

Ο Hogarth ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε το 1881, πολύ κοντά στο χωριό Αμαργέτη, τα κατάλοιπα ενός αρχαίου ναού, που υπέθεσε ότι ήταν εκείνος του Μελανθίου Απόλλωνος, θεού που θεράπευε τους αρρώστους με ένα βότανο που παραγόταν από το μελάνθιο, ένα είδος φυτού με την ονομασία Nigella sativa (Hogarth, Devia Cypria, London, 1889, σσ. 24-25).

Για διάφορα ευρήματα στην Αμαργέτη μίλησε και ο Σακελλάριος (1890), που ανέφερε ότι στην εποχή του είχαν βρεθεί, εκτός των επιγραφών, και ειδώλια καθώς και αγγεία.

Στην περιοχή της Αμαργέτης, ωστόσο, δεν έχουν γίνει ακόμη συστηματικές και υπεύθυνες ανασκαφές. Έτσι, σ’ ό,τι αφορά τον ναό του Απόλλωνος Μελανθίου και τον αρχαιολογικό αυτό χώρο γενικότερα, δεν μπορούμε να έχουμε τελικά συμπεράσματα.

Σημαντικά ευρήματα  βρίσκονται σήμερα, μεταξύ άλλων, στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκη, στα Αρχαιολογικά Μουσεία της Πάφου και της Λευκωσίας. 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια