Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρχαία Μικρασιατική θεότητα, η Μεγάλη Μητέρα, που λατρευόταν σε πολλά μέρη του αρχαίου κόσμου, ιδιαίτερα δε στη Φρυγία της Μικράς Ασίας. Σύμφωνα προς μια από τις αρχαίες μυθολογικές παραδόσεις, που τη διασώζει ο Διόδωρος Σικελιώτης, η Κυβέλη ήταν κόρη του Μύωνος, βασιλιά της Φρυγίας, και της Δινδυμήνης. Ο πατέρας της, όταν γεννήθηκε, την εγκατέλειψε στο όρος Κύβελος (από το οποίο πήρε και το όνομά της), όπου αρχικά τη θήλαζαν λεοπαρδάλεις και άλλα άγρια θηρία, αργότερα δε υιοθετήθηκε από ποιμένες.  Όταν μεγάλωσε, αγάπησε τον Άττη, μόνιμο θεό-σύντροφό της στο εξής, με τον οποίο την συνδέουν πολλοί μύθοι. Ακόλουθοι της Κυβέλης θεωρούνταν οι Κούρητες ή οι Κορύβαντες ή και οι Σάτυροι ή και οι Πάνες.

Η Κυβέλη θεωρείται ότι πρώτη επινόησε τα τύμπανα και τα κύμβαλα που συνόδευαν τους οργιαστικούς χορούς που οργανώνονταν προς τιμήν της. Επίσης η Κυβέλη έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη προς τα παιδιά κι ονομάστηκε μεταξύ άλλων, Ορεία Μητέρα. Αυτή καθιέρωσε τους καθαρμούς για τα άρρωστα βρέφη αλλά και για τα ζώα.

Η Κυβέλη εθεωρείτο μητέρα των θεών και είχε πολλά ιερά σε διάφορα μέρη όπως στον Πεσσινούντα, στην Ίδη, στο Σίπυλο, στην Κύζικο, στις Σάρδεις και αλλού. Τα ιερά της ονομάζονταν Μητρώα. Από τη Μικρά Ασία η λατρεία της διαδόθηκε στη Θράκη και στην υπόλοιπη Ελλάδα, στα τέλη της Αρχαϊκής περιόδου, χωρίς όμως οι Έλληνες να υιοθετήσουν τις βαρβαρικές πράξεις και τα όργια που συνόδευαν τη λατρεία της στη Φρυγία. Αργότερα η λατρεία της μεταδόθηκε στη Ρώμη όπου η Κυβέλη λατρεύτηκε με τις ονομασίες Mater Deum (Μητέρα των θεών) και Magna Idaea (=Μεγάλη Ιδαία). Η λατρεία της στη Ρώμη άρχισε από τα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα, γνώρισε δε μεγάλη ακμή στη διάρκεια των αυτοκρατορικών χρόνων.

Στα αρχαιότερα χρόνια η Κυβέλη λατρευόταν αρχικά με τη μορφή ακατέργαστου λίθου (βαίτυλος), κι αυτό το στοιχείο λατρείας απαντάται και στη λατρεία της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο. Αργότερα, η ελληνική και η ρωμαϊκή τέχνη απεικόνιζε την Κυβέλη με τη μορφή ωραίας γυναίκας που συνήθως κρατούσε ένα τύμπανο ή το κέρας της Αμαλθείας και καθόταν μεταξύ δυο λιονταριών.

Η λατρεία της Κυβέλης ακολουθούσε τα πρότυπα ανατολικών λατρειών (Μεσοποταμία κυρίως) κι ήταν τελετουργία της μιμητικής γονιμικής μαγείας. Αρχικά η λατρεία της περιελάμβανε και ανθρωποθυσίες, που αργότερα αντικαταστάθηκαν από ευνουχισμούς και ταφές των ανδρικών γεννητικών οργάνων στη γη. Οι ευνουχισμένοι άνδρες αποτελούσαν, στη συνέχεια, το ιερατείο της Κυβέλης. Κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια μάλιστα, γινόταν αυτοευνουχισμός, οι δε νεαροί άνδρες που θυσίαζαν στη θεά τα γεννητικά τους όργανα ασκούνταν προς τούτο για καιρό και εκστασιάζονταν με τελετουργικούς χορούς και χρήση οπίου που εκαλλιεργείτο στους χώρους λατρείας της Κυβέλης.

Σύμφωνα προς τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, η Κυβέλη ως Μητέρα των Θεών είχε λατρευθεί και στην αρχαία Κύπρο. Μεταξύ των ευρημάτων συγκαταλέγονται αγάλματα της θεάς που βρέθηκαν στους Σόλους. Σε ένα άγαλμα, η θεά παριστάνεται όρθια, ανάμεσα σε δυο καθισμένα λιοντάρια, κρατεί δε μικρό τύμπανο στο αριστερό της χέρι. Σε ένα δεύτερο άγαλμα η θεά παριστάνεται καθιστή σε θρόνο και πλαισιώνεται και πάλι από δυο λιοντάρια˙ το δεξί της χέρι χαϊδεύει το κεφάλι του ενός λιονταριού, ενώ στο αριστερό της κρατεί μεγάλο τύμπανο.

Και πάλι από τους Σόλους προέρχεται και αλφαβητική επιγραφή των Ρωμαϊκών χρόνων που συνόδευε αφιέρωμα κάποιου Τίτου Φλαβίου στην Αφροδίτη Ορεία. Όπως σημειώνει ο Erik Ekman, πρώτος εκδότης της επιγραφής, Μήτηρ Ορεία ονομαζόταν συνήθως η Κυβέλη, στους Σόλους δε η Αφροδίτη δανείζεται απ’ αυτήν το επίθετο Ορεία. Εκτός από τη σχέση αυτή της Αφροδίτης με την Κυβέλη στην Κύπρο, στον πέμπτο Ὁμηρικό Ὕμνο η Κυπρία θεά του έρωτα παρουσιάζεται να έχει και χαρακτηριστικά άλλα της Κυβέλης, αφού στο βουνό της Ίδης, όπου πήγε να συναντήσει τον Αγχίση, ημέρευαν και την ακολουθούσαν λιοντάρια (που συνόδευαν συνήθως την Κυβέλη) και άλλα άγρια ζώα που ζευγάρωναν εξαιτίας της ερωτικής δύναμης που σκορπούσε στο πέρασμα της η θεά.

Από τις επιγραφικές μαρτυρίες, αναφέρουμε: επιγραφή σε μάρμαρο του 2ου   π.Χ. αιώνα που βρέθηκε στην τοποθεσία Λιαστρικά της Ακανθούς όπου πιστεύεται ότι βρισκόταν η αρχαία κυπριακή πόλη Αφροδίσιον. Η επιγραφή μνημονεύει αφιερώματα στη Μητέρα των Θεών τη Σώτειρα (Μητρί Θεῶν Σωτεϊρᾳ), δηλαδή στην Κυβέλη. Η εύρεση της επιγραφής αυτής στην τοποθεσία όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη Αφροδίσιον, που έφερε την ονομασία της Κυπρίας θεάς, αποτελεί μια ακόμη μαρτυρία για την πιθανή ταύτιση της Κυβέλης με την Αφροδίτη στην Κύπρο.

Στην Ταμασσό, πάλι, βρέθηκε επιγραφή, μισοκατεστραμμένη, που αναφέρει:

[...]ονος Μητρί Θεῶν εὐχήν

Η επιγραφή αυτή μαρτυρεί λατρεία της Κυβέλης και στην αρχαία Ταμασσό. Εκτός όμως από την πόλη αυτή, στα ενδότερα του νησιού, τα λοιπά γνωστά μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα, τα σχετικά με την Κυβέλη, προέρχονται από την βόρεια - βορειοδυτική Κύπρο, την πλησιέστερα ευρισκόμενη προς τη Μικρά Ασία, από την οποία πιθανότατα μεταπήδησε η λατρεία της Κυβέλης στο νησί.