Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το φράγμα Κουκλιών βρίσκεται στο μικρό κατεχόμενο χωριό Κούκλια Αμμοχώστου και πρόκειται για το πρώτο φράγμα που έχει κατασκευαστεί στην Κύπρο. Έχει κατασκευαστεί από τους Βρετανούς το 1900 για την άρδευση των καλλιεργειών των χωριών Καλοψίδα, Κούκλια και Γαϊδουράς τα οποία γειτνιάζουν με το φράγμα. Οι τότε καλλιέργειες ήταν ως επί το πλείστον βαμβακιού. Πρόκειται για χωμάτινο φράγμα που δέχεται νερό από τους δύο μεγάλους μας χειμάρρους Πεδιαίο και Γιαλιά. Προπολεμικά ήταν γνωστή ως η «Χαβούζα» των Κουκλιών και ήταν χωρητικότητας περίπου 4.500 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού όταν κατασκευάστηκε και με βάθος περίπου έξι μετρά, ενώ τώρα η χωρητικότητα σε νερό είναι πολύ πιο λίγη και το βάθος δεν ξεπερνά τα δύο μέτρα λόγω των όγκων χώματος που έχουν κουβαλήσει μέσα οι δύο ποταμοί. Είναι μια άγνωστη λίμνη για τον περισσότερο κόσμο καθώς δεν φαίνεται από κανέναν δρόμο και ο μόνος δρόμος για να πάει κάποιος εκεί είναι ένας χωματόδρομος από το κέντρο του χωριού.

Από γεωλογικής απόψεως, το φράγμα των Κουκλιών είναι τοποθετημένο πάνω στις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Η περιοχή δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 325 χιλιοστόμετρα.

Στη βόρεια άκρη της υδατοδεξαμενής του, βρίσκονται τα ερείπια του μεσαιωνικού κάστρου της Σίγουρης*.

Η μεγάλη έκταση της υδατοδεξαμενής απετέλεσε σημαντικό βιότοπο. Πολλά υδρόβια και παρυδάτια πουλιά συγκεντρώνονταν εκεί, κατά τους χειμερινούς μήνες, μερικά δε είδη παρατηρήθηκε ότι παλαιότερα παρέμεναν και γεννούσαν στην περιοχή, όπως οι αγριόπαπιες και διάφορα νεραλλίδκια. Όμως κατά τα τελευταία χρόνια, λόγω του ότι η βροχόπτωση είναι λιγότερη και δεν το τροφοδοτούν οι χείμαρροι, το φράγμα παραμένει συνήθως ξηρό.

Δύο χείμαρροι

Τα παλαιότερα χρόνια το φράγμα γέμιζε κάθε χρόνο καθώς τότε είχαμε πολυομβρίες και οι δύο χείμαρροι κατέβαιναν κάθε χρόνο ορμητικοί και γέμιζαν το φράγμα.

Σε περιόδους με αρκετή βροχόπτωση που η λίμνη γεμίζει, μετατρέπεται σε έναν πραγματικό παράδεισο για τα αποδημητικά πουλιά και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υδροβιότοπους της Κύπρου. Χιλιάδες υδρόβια πουλιά χρησιμοποιούν τη λίμνη ως ενδιάμεσο μεταναστευτικό σταθμό, ενώ άλλα διαχειμάζουν και αναπαράγονται εκεί. Αποτελεί επίσης παράδεισο για πολλούς ντόπιους αλλά και ξένους παρατηρητές και φωτογράφους άγριων πτηνών. Εκεί έχουν καταμετρηθεί πέραν των 200 διαφορετικών ειδών πουλιών, δηλαδή περισσότερα από τα μισά είδη πουλιών που καταγράφηκαν σε ολόκληρη την Κύπρο. Μεταξύ άλλων οι Ασπροπελαργοί, τα Φλαμίγκο και οι Γερανοί. Τον Μάιο του 2015 έχει αναφερθεί και το σπανιότατο για την Κύπρο, Lesser flamingo (Phoenicopterus minor), που αποτελεί την πρώτη και μοναδική αναφορά για την Κύπρο μέχρι τώρα.

Σε υδρόβια βλάστηση

Πολλά πουλιά όπως φαλαρίδες, νερόκοτες, αναπαράγονται εκεί φτιάχνοντας επιπλέοντες φωλιές μέσα στο νερό και μέσα σε υδρόβια βλάστηση, ενώ άλλα όπως πάπιες, καλαμοκανάδες, πελλοκατερίνες και πολλά άλλα είδη φτιάχνουν τη φωλιά τους περιμετρικά της λίμνης.

Το πιο εντυπωσιακό και εξωπραγματικό όμως θέαμα για τα δεδομένα της Κύπρου είναι ένα είδος υδρόβιου φυτού που φύεται μέσα στο νερό και ανθίζει τον μήνα Μάρτιο. Τα άνθη και τα φύλλα του επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού το ένα κολλητό στο άλλο και καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη τη λίμνη και μοιάζει με ένα απαλό άσπρο πέπλο απλωμένο στο νερό.

Πρόκειται για το υδρόβιο φυτό Ranunculus sphaerospermus της οικογενείας Ranunculaceae και βρίσκεται στην κόκκινή λίστα των προστατευόμενων ειδών της IUCN Red List. Το συναντάμε στην Ευρώπη, την Κύπρο, τη νοτιοδυτική Ασία και τη βόρειο Αφρική. Είναι εποχιακό φυτό και φύεται σε ήσυχα ρυάκια, σε εποχιακά λιμνία και ρηχές λίμνες. Το άνθος του έχει διάμετρο 15 με 20 χιλιοστά με πέντε άσπρα πέταλα ενώ το κέντρο του άνθους είναι κίτρινο. Το φυτό αυτό μπορεί να παραμείνει αδρανές μέχρι και μερικά χρόνια περιμένοντας ξανά το νερό σε μια λίμνη για να δραστηριοποιηθεί ξανά. Το συναντάμε σε δύο διαφορετικούς σχηματισμούς στο φύλλωμα, αλλά πρόκειται για το ίδιο είδος. Ένα υποείδος του φυτού αυτού ο Ranunculus peltatus φύεται σε εποχιακά λιμνία σε μερικές περιοχές, μια από αυτές είναι στον ποταμό του Λιοπετρίου. 

Όταν η λίμνη είναι γεμάτη με νερό υπάρχουν και αρκετά ψάρια που αποτελούν μια καλή πηγή τροφής για όλα τα υδρόβια πουλιά. Τα ψάρια τα κουβαλούν οι δύο χείμαρροι από τα φράγματα που υπερχειλίζουν και καταλήγουν στους ποταμούς.