Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η σκοτεινή περίοδος της Οθωμανοκρατίας τερματίστηκε το καλοκαίρι του 1878, όταν η Κύπρος πέρασε στην κατοχή των Άγγλων ύστερα από εκχώρησή της προς αυτούς από τον σουλτάνο. Η αρχική γνώμη και οι φοβίες των   Άγγλων για την πόλη και την επαρχία της Πάφου έχουν ήδη εκτεθεί στην σχετική αναφορά για την ιστορία της επαρχίας Πάφου. Εδώ ας δούμε μόνο την κατάληψη της πόλης από τους Άγγλους, σύμφωνα προς τις πληροφορίες που συγκέντρωσε και διέσωσε ο Κ. Α. Κωνσταντινίδης (βλέπε Ἡ  Ἀγγλική Κατοχή τῆς Κύπρου τοῦ 1878, Λευκωσία, 1930, σ. 105-112).

 

Παρά τους φόβους των Άγγλων ότι στην πόλη και την επαρχία της Πάφου ενδεχομένως θα συναντούσαν σοβαρά προβλήματα, ωστόσο η Πάφος κατελήφθη από τις βρετανικές δυνάμεις το ίδιο εύκολα κι αναίμακτα όπως και η υπόλοιπη Κύπρος. Βέβαια από πλευράς Ελλήνων Κυπρίων δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος, αφού αυτοί δέχθηκαν με ικανοποίηση τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής. Αντιδράσεις ανέμεναν οι Άγγλοι βασικά από την πλευρά των Τουρκοκυπρίων, όμως τελικά δεν σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια.

 

Στη θαλάσσια περιοχή της Πάφου έφθασαν, τον Ιούλιο του 1878, δυο αγγλικά πολεμικά πλοία μεταφέροντας τους πρώτους Άγγλους αξιωματικούς κι ένα μικρό στρατιωτικό απόσπασμα 40 ανδρών. Ο Άγγλος αξιωματικός Dixon, που πήρε μέρος στην όλη επιχείρηση κατάληψης της Πάφου, αφηγείται ως εξής τα γεγονότα (βλέπε Η. Dixon, British Cyprus, και Κ. Α. Κωνσταντινίδη, ό.π.π.):

 

... Υπό τους Τούρκους η Πάφος είχε φρουρά από 50 άνδρες, που κατείχαν ένα θαλασσινό φρούριο. Στο λιμάνι της Πάφου δύσκολα φαίνεται σημείο ζωής˙ μερικοί γάιδαροι φορτωμένοι είναι τα μόνα σημεία ζωής˙ όχι αποβάθρα, όχι οικοδομήματα, όχι προκυμαία. Οι ευτυχισμένες μέρες της Πάφου χρονολογούνται προ 2.000 ετών. Στο ψηλότερο μέρος του φρουρίου υψώθηκε η αγγλική σημαία˙ ένας ζαπτιές την φρουρεί. Καμιά ταραχή δεν σημειώθηκε μεταξύ των ιθαγενών στο χωριό Κτήμα. Κατά την άφιξη του διοικητή ο καϊμακκάμης απεχώρησε... και παρέδωσε το διαμέρισμά του. Κανένας δεν αμφισβήτησε την είσοδό μας˙ πηγαινοερχόμαστε στα πλοία μας. Ένα μεταγωγικό, το «Tamar», και ένα θωρηκτό, το «Μινώταυρος», ήσαν στην Πάφο μαζί με ένα λόχο του 71ου. Η πρώτη μας φροντίδα ήταν για τα δικαστήρια...

 

Στη συνέχεια ο Dixon αναφέρει πως μια από τις πρώτες ενέργειες των Άγγλων στην Πάφο ήταν να εφαρμόσουν μια δικαστική απόφαση, εκτελώντας με απαγχονισμό έναν εγκληματία. Η εκτέλεση έγινε δημόσια, αν και κανένας ντόπιος δεν πίστευε πως η θανατική καταδίκη θα εφαρμοζόταν. Τότε, γράφει ο Dixon, ανέκφραστος φόβος κατέλαβε τον κόσμο... Έτσι... κανένα σοβαρό έγκλημα δεν ετάραζε πλέον την ησυχία της Πάφου...

 

Φαίνεται λοιπόν ότι η εκτέλεση της θανατικής καταδίκης έγινε από τους Άγγλους για να δείξουν στον κόσμο της Πάφου ότι η νέα διοίκηση ήταν αποφασισμένη να εφαρμόσει αυστηρά τον νόμο κι ότι οι αυθαιρεσίες που χαρακτήριζαν την απονομή δικαιοσύνης ως τότε, είχαν τερματιστεί.

 

Και ο Dixon συνεχίζει:

 

... Έχει μήπως η Πάφος κανένα μέλλον; Νομίζω πως ναι. Γεωργικά προϊόντα, ωραίος καπνός ισάξιος εκείνου της Συρίας, πρόβατα και αίγες, εληές, συκομουριές, πατάτες, χαρούπια και άλλα αγαθά παράγονται παντού και θα εύρισκαν αγορές εάν το λιμάνι ανοιγόταν κατάλληλα προς εξυπηρέτηση του εξωτερικού εμπορίου...

 

Ο Dixon δεν μπορούσε βέβαια να προβλέψει, στα 1878, τις μεγάλες δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης του άθλιου χωριού που είχε δει τότε. Ωστόσο αντελήφθη πολύ σωστά τις γεωργοκτηνοτροφικές δυνατότητες της περιοχής.

 

Πολύ σύντομα άλλα τέσσερα αγγλικά πολεμικά πλοία μετέφεραν στην Πάφο δύναμη στρατιωτική από 1.000 Ινδούς που στρατοπέδευσαν εκεί. Μετά από τρεις μήνες, τον Οκτώβριο του 1878, αντικαταστάθηκαν από ένα τάγμα 300 Σκώτων. Μαζί με τους Ινδούς ήλθε κι ο πρώτος διοικητής, ο γραφικός Βόκοπ.

 

Στο Κτήμα η αγγλική σημαία είχε υψωθεί στο «κονάκι» (κατοικία του Τούρκου διοικητή), αφού εξευρέθηκε ιστός, στην παρουσία των Ελλήνων και Τούρκων κατοίκων της πόλης. Οι Τούρκοι δεν δημιούργησαν επεισόδια κι οι Έλληνες, παρά την χαρά τους, απέφυγαν τις εκδηλώσεις και τις ζητωκραυγές για να μη τους προκαλέσουν. Ο Άγγλος διοικητής νοίκιασε ένα σπίτι (του Κωνσταντίνου Κυθρεώτη) προς 60 λίρες τον χρόνο, που μετετράπη σε διοικητήριο.

 

Το ζεύγος Brassey

Η Anne Brassey (1839-1887) μαζί με τον σύζυγό της Sir Thomas Brassey, τα παιδιά και τους υπηρέτες της ταξίδεψαν με το "Sunbeam", το γιοτ τους, σε όλη τη Μεσόγειο σε δύο περιπτώσεις, την πρώτη το 1874-75 και ξανά το 1878. Το 1878, το "Sunbeam" επισκέφθηκε την Κύπρο και προσέγγισε το νησί από τα δυτικά φτάνοντας στην Πάφο στις 7 Νοεμβρίου. Το "Sunbeam" αγκυροβόλησε στην Πάφο αφού πρώτα επισκέφθηκε τον λόρδο John Hay επί του HMS Minotaur. Οι εντυπώσεις της κ. Brassey καταγράφονται στο βιβλίο της, Sunshine and Storm in the East or Cruises to Cyprus and Constantinople (Ηλιοφάνεια και καταιγίδα στην Ανατολή ή κρουαζιέρες στην Κύπρο και την Κωνσταντινούπολη). (Λονδίνο: Longmans, Green & Co., 1880).

"... πλησιάσαμε ακόμα πιο κοντά στην ακτή και τελικά αγκυροβολήσαμε ακριβώς έξω από το ερειπωμένο φρούριο και το λιμάνι της Πάφου, το οποίο φαινόταν πολύ όμορφο από το γιοτ. Πάνω από τον τετράγωνο πύργο του μικρού φρουρίου η σημαία της παλιάς Αγγλίας κρεμόταν νωχελικά στον αέρα χωρίς αέρα. Κατά μήκος της ακτής φύτρωναν τα δέντρα των κήπων που κάποτε ήταν οι κήποι του ναού της Αφροδίτης, πέρα από τους οποίους υπήρχε ένα άγονο σημείο, καλυμμένο από τα ερείπια του ίδιου του ναού, με περισσότερα άλση δέντρων κοντά. Στους λόφους στο βάθος σκαρφάλωνε το μικρό χωριό Κτήμα, με το τζαμί και τον μιναρέ του, πάνω από το οποίο στέκονταν οι λευκές σκηνές και οι καφέ καλύβες του 71ου Συντάγματος- ενώ το φόντο της όλης σκηνής σχημάτιζαν τα πιο μακρινά βουνά, μέρος της αλυσίδας στην οποία ανήκει ο Όλυμπος.
Στείλαμε τον οικονόμο στη στεριά να προσπαθήσει να βρει φρέσκα εφόδια και να εξασφαλίσει μερικά μουλάρια ή γαϊδούρια για να ιππεύσουμε- και το απόγευμα, μόλις είχε δροσίσει λίγο, αποβιβαστήκαμε κι εμείς, εφοδιασμένοι με τις σέλες και τα χαλινάρια μας, και βρήκαμε μερικά γυμνόσαρκα άλογα να μας περιμένουν, μαζί με τους Άραβες ιδιοκτήτες τους, στο σημείο αποβίβασης. Χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να καβαλήσουμε μια τόσο μεγάλη παρέα και να βρούμε τα κατάλληλα ζώα για τα παιδιά, τα οποία χάρηκαν πάρα πολύ με την προοπτική μιας βόλτας με γαϊδουράκι. Πολύ λίγα από τα ερείπια του Κτήματος παραμένουν τώρα πάνω από το έδαφος. Λίγες σπασμένες μαρμάρινες κολώνες, σαρκοφάγοι και πλάκες με επιγραφές πάνω τους, μερικές όρθιες, άλλες ξαπλωμένες, ήταν το μόνο που είδαμε, αν και ακόμη και τα χωράφια και οι δρόμοι ήταν διάσπαρτα με θραύσματα από λευκά μαρμάρινα κιονόκρανα και διακοσμητικά από φύλλα ακάνθου. Το λουτρό της Αφροδίτης παραμένει ακόμη, με ένα ρεύμα καθαρού νερού να ρέει μέσα σε αυτό- και μας έδειξαν επίσης την κολόνα στην οποία ήταν δεμένος ο Απόστολος  Παύλος, για να τον μαστιγώσουν επειδή κήρυξε το Ευαγγέλιο στο νησί.

Ήταν μια αρκετά απότομη ανάβαση στα βράχια προς το Κτήμα, ένα μικρό τουρκικό χωριό, που περιβάλλεται από κήπους γεμάτους φρούτα. Όπου υπήρχε το παραμικρό σημάδι υγρασίας, το έδαφος φαινόταν να παράγει άφθονα. Πήγαμε στη φυλακή και στο δικαστήριο και στη συνέχεια διασχίσαμε το παζάρι, τα περισσότερα καταστήματα του οποίου ήταν ήδη κλειστά, καθώς πλησίαζε η ώρα της δύσης του ηλίου. Σε πολύ μικρή απόσταση πέρα από την πόλη βρίσκεται το στρατόπεδο του 71ου. Ορισμένες από τις καλύβες ολοκληρώθηκαν χθες και είχαν ήδη καταληφθεί. Μέχρι τώρα οι άνδρες συνωστίζονταν σε σκηνές, χωρίς κρεβάτια, κοιμόντουσαν στο γυμνό έδαφος, με μια κουβέρτα από κάτω και μια άλλη από πάνω τους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι από τους 105 αξιωματικούς και άνδρες, οι 27 είναι ακόμα άρρωστοι από πυρετό, ενώ πολλοί από αυτούς που έχουν αναρρώσει παρουσιάζουν τρομερά ίχνη της ασθένειας, αφού με δυσκολία μπορούν να συρθούν και μοιάζουν περισσότερο με φαντάσματα παρά με άνδρες. Το στρατόπεδο περιείχε ένα επιβλητικό χειρουργείο, αλλά δυστυχώς δεν είχε προμήθεια κατάλληλων φαρμάκων για τον πυρετό, και ο φτωχός γιατρός ήταν συνεπώς σε απόγνωση. Η τοποθεσία του στρατοπέδου φαίνεται υγιής, και η θέα από εκεί, ιδίως κατά το ηλιοβασίλεμα, όταν την είδαμε, είναι υπέροχη.
Από τον καταυλισμό πήγαμε να πιούμε τσάι με μερικούς φίλους σε ένα τουρκικό σπίτι, το οποίο έχουν ήδη κάνει να φαίνεται αρκετά όμορφο και οικείο με μερικά λουλούδια και μικροαντικείμενα.
Επιστρέψαμε στην ακτή με το φως του φεγγαριού και, ενώ περιμέναμε τη βάρκα, συζητήσαμε πολύ με τον "Πέτρο", έναν Ιταλό που μιλάει ελληνικά, ο οποίος διατηρεί την καντίνα εδώ και είναι πολύ χρήσιμος στο στράτευμα. Φαίνεται ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, οι τιμές έχουν ανέβει μετά την άφιξη των Άγγλων, αλλά ότι η ζωή εξακολουθεί να είναι φτηνή. Οι πετεινοί μπορούν να αγοραστούν με ένα σελίνι ο καθένας, οι γαλοπούλες - και μάλιστα πολύ καλές - με τρία σελίνια, ένα πρόβατο με δέκα σελίνια, τα αυγά με τέσσερις πένες έως έξι πένες τη δωδεκάδα, και άλλα πράγματα ανάλογα.

Στα βουνά, κοντά, βρίσκονται τα περίφημα διαμάντια της Παφίας, τα οποία είναι στην πραγματικότητα μόνο ένα ανώτερο είδος βραχώδους κρυστάλλου, καθώς και αυτό το περίεργο άκαυστο ορυκτό, ο αμίαντος.

Κάποιοι από τους αξιωματικούς του 71ου ήρθαν στο πλοίο για δείπνο. Περάσαμε ένα χαρούμενο βράδυ και πολλές συζητήσεις για την Κύπρο, και όλοι μας λυπηθήκαμε πολύ όταν ήρθε η ώρα να χωρίσουμε και να αποχαιρετιστούμε.

 

Το κτήμα 

Μετά την αγγλική κατοχή της Κύπρου το Κτήμα άρχισε να παίρνει τον χαρακτήρα πόλεως. Κατ’ αρχήν αναγνωρίστηκε ως μια από τις 6 πόλεις της Κύπρου, πρωτεύουσα της επαρχίας Πάφου. Επίσης ιδρύθηκε δημαρχείο, με πρώτο δήμαρχο έναν Τούρκο, τον Χασίπ Καπασιακαλλή. Αυτός υπηρέτησε για δυο μόνο χρόνια, κι έκτοτε όλοι οι υπόλοιποι δήμαρχοι της πόλης ήσαν Έλληνες. Δήμαρχοι της Πάφου, από την αρχή μέχρι σήμερα υπηρέτησαν:

 

1. Χασίπ Καπασιακαλλής......... 1878-1880.
2. Μιχ. Χριστοδουλίδης........... 1880-1887.
3. Κατά την περίοδο 1887-1891 δεν υπήρξε δήμαρχος αλλά δημοτική επιτροπή με πρόεδρο τον Σολ. Μαρκίδη.
4. Σολομών Μαρκίδης.............1891-1892.
5. Κατά την περίοδο 1892-1907 δεν υπήρξε δήμαρχος. Την πόλη διοικούσε δημοτική επιτροπή μεταξύ 1895 και 1907, με πρόεδρο Άγγλο.
6. Νεόφυτος Νικολαΐδης...........         1907-1920.
7. Νικ. Ι. Νικολαΐδης.......................    1920-1943.
8. Χριστόδουλος Γαλατόπουλος.......  1943-1953.
9. Ιάκωβος Ιακωβίδης.....................    1953-1964.
10. Ιωάννης Αγρότης.........................   1964-1986
11. Ανδρέας Αταλιώτης...................... 1986 -1997
12. Φειδίας Σαρίκας ........................... 1997-2006
13. Σάββας Βέργας ..............................2006- 2015
14. Φαίδων Φαίδωνος ........................2015- κε

 

Με την καθιέρωση δημαρχείου και δημοτικής επιτροπής ευθύς μετά την αγγλική κατοχή του 1878, η πόλη άρχισε σιγά-σιγά να εξωραΐζεται, να γίνεται καθαρή, αλλά και ν’ αποκτά υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα διασωληνωμένο νερό (από το 1906 που τέτοιο νερό είχε μεταφερθεί από το χωριό Μεσόγη). Ώθηση δόθηκε στον τομέα της εκπαίδευσης ( για τον οποίο ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε σχετικό κεφάλαιο πιο κάτω). Στο μεταξύ, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα άρχισαν να εκδίδονται στην Πάφο εφημερίδες, ενώ ιδρύθηκαν και πνευματικά σωματεία και σύλλογοι κι η πόλη απέκτησε αξιόλογη πνευματική ζωή (βλέπε πιο κάτω, κεφάλαιο Πνευματική-Καλλιτεχνική ζωή...). Κτίστηκαν επίσης νέα κατάλληλα οικοδομήματα για παροχή υπηρεσιών, όπως διοικητήριο (1920), αστυνομικός σταθμός, νοσοκομείο (1909), κτηματολογικό γραφείο, ταχυδρομείο, σχολικά κτίρια, μητροπολιτικό μέγαρο, δημοτικό μέγαρο, ενώ από το 1948 λειτούργησε και το κτίριο της δημοτικής βιβλιοθήκης της πόλης. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Θεοδώρου κτίστηκε το 1896.

 

Το ταξίδι προς και από την Πάφο αποτελούσε μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες πρόβλημα, αφ’ ενός λόγω της αποστάσεως κι αφ’ ετέρου λόγω της μη ύπαρξης καταλλήλων δρόμων. Ιδίως πριν από την πλατειά διάδοση του αυτοκινήτου, το να επισκεφθεί κάποιος την Πάφο αποτελούσε πραγματική περιπέτεια. Εκτός από το πρόβλημα της οδικής σύνδεσης της Πάφου με την υπόλοιπη Κύπρο, εξακολουθούσε να αποτελεί πρόβλημα και η μη κατασκευή κατάλληλου λιμανιού, όπως από το 1878 είχε εισηγηθεί ο Dixon.

 

Πάντως, αν και η αλλαγή και ανάπτυξη της πόλης μετά την αγγλική κατοχή της Κύπρου ήταν αδιαμφισβήτητη, ωστόσο αυτή υστερούσε σε σχέση προς άλλες πόλεις του νησιού, λόγω μη ικανοποιητικής αξιοποίησης όλων των οικονομικών και άλλων δυνατοτήτων της, κυρίως εξαιτίας της απόστασής της.

 

Κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας η πόλη της Πάφου γνώρισε — όπως κι ολόκληρη η Κύπρος — κι ανώμαλες καταστάσεις, βασικά το 1931 με τον ξεσηκωμό κατά των Άγγλων (βλέπε λήμμα Οκτωβριανά) και την περίοδο της Παλμεροκρατίας που ακολούθησε, όπως και κατά τα χρόνια του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα (1955-1959).

 

Μετά την ανεξαρτησία (1960), η πόλη έζησε δύσκολες μέρες εξ αιτίας της ανταρσίας των Τουρκοκυπρίων. Στο Κτήμα έγιναν μάχες στο τέλος Δεκεμβρίου του 1963 και, ιδίως, το Μάρτιο του 1964. Η μάχη του Κτήματος κράτησε τρεις μέρες: 9 έως 11 Μαρτίου 1964. Στην περίοδο που ακολούθησε, η πόλη ήταν ουσιαστικά χωρισμένη σε τουρκική και ελληνική συνοικία και σ’ αυτήν επικρατούσε ένταση. Τελικά οι Τουρκοκύπριοι εγκατέλειψαν την Πάφο νωρίς το 1975, και πήγαν στο τμήμα της Κύπρου που, από το καλοκαίρι του 1974, κατέχεται από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής. Στην τουρκική συνοικία της πόλης (Μούτταλλος) εγκαταστάθηκαν Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.

 

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 άρχισε η θεαματική κι αλματώδης ανάπτυξη της Πάφου, ιδίως με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της στον τομέα της τουριστικής βιομηχανίας.

 

 

Πηγές:

1. Αντρος Παυλίδης. Ξένοι Περιηγητές
2. Δρ Έρση Δημητριάδου Φεβρουάριος 2020