Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στις αρχές του 20ου αιώνα μια ομάδα γυναικών άρχισε να ασχολείται με το θέατρο και να τολμά να ανεβάζει θεατρικές παραστάσεις βάζοντας έτσι τις βάσεις για την ενασχόληση των γυναικών με το είδος αυτό της τέχνης.

Συγκεκριμένα, στα 1909 το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Παρθεναγωγείο Φανερωμένης, στη Λευκωσία, ανέβασαν στο θέατρο Παπαδοπούλου {...} την αρχαία τραγωδία «Ηλέκτρα» σε διδασκαλία του τότε γυμνασιάρχη Μιχαήλ Βολονάκη και της Ελένης Χρίστου και μάλιστα σε αρχαίο κείμενο, όπου πήραν μέρος μαθήτριες. Η συμμετοχή μαθητριών στην παράσταση δημιούργησε μεγάλο θεατρικό σάλο, ο συντηρητικός τύπος αντέδρασε και  επέρριπτε την ευθύνη στα εκπαιδευτήρια, τις σχολικές εφορείες και τους γονείς πως έπρεπε «να σκέπτονται πριν αποφασίσωσι ν’ αναβιβάσωσι μαθητρίας εκείνων και θυγατέρων τούτων επί σκηνής κοινού και δημοσίου θεάτρου, διότι τούτο αντίκειται εις τα εθνικά ημών ήθη και έθιμα αλλά και από θρησκευτικής απόψεως φαίνεται παράφωνος η διδασκαλία θεατρικών έργων εν μέσω τεσσαροκονταθημέρω νηστείας, αντί της υπό Εκκλησίας υπαγορευμένης κατά το χρόνο τούτο προσευχής και νηστείας». Μετά το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Παρθεναγωγείο Φανερωμένης και τα άλλα σχολεία των άλλων πόλεων ανάπτυξαν θεατρική δραστηριότητα. Ανέβαζαν αρχαίο δράμα όπου ήταν μεγάλη η συμμετοχή μαθητριών. Το ενδιαφέρον για το μαθητικό θέατρο συνεχίστηκε και από πλευράς των εκπαιδευτικών.

Οι πρώτες ηθοποιοί ήταν...δασκάλες!

Μαρία Ιωάννου (1895 – 1970) - Στα 1915 η διευθύντρια του Διδασκαλείου Θηλέων Λευκωσίας Ελένη Χρίστου, ανέβασε σε διδασκαλία δική της το ιστορικό έργο του Σπ. Βασιλειάδη «Αλέξανδρος Υψηλάντης» όπου έκανε την πρώτη εμφάνιση της στη σκηνή η Μαρία Ανδρέου από την Αμμόχωστο, αργότερα γνωστή ως Μαρία Ιωάννου. Όταν η Μαρία Ανδρέου παντρεύτηκε το συμπολίτη της έμπορο Παναγιώτη Ιωάννου και πια δεν μπορούσε να εξασκήσει το επάγγελμα της δασκάλας, σύμφωνα με την αγγλική αποικιοκρατική νομοθεσία, ίδρυσε το 1930 Λύκειον Ελληνίδων Αμμοχώστου κατά το πρότυπο του Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών που ίδρυσε η Καλλιρόη Παρέν το 1911. Ήταν η πρώτη γυναίκα που για περισσότερα από πενήντα χρόνια είχε συνεχή παρουσία στη σκηνή είτε ως ηθοποιός στο ερασιτεχνικό θέατρο, είτε ως σκηνοθέτις αρχαίου δράματος στο σχολικό θέατρο, συγγραφέας παιδικού θεάτρου. Ως πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Αμμοχώστου μαζί και με άλλες κοπέλες αναβάθμισαν με την προσφορά τους στο θέατρο, τις τέχνες και την πνευματική κίνηση της πόλης τους.

Ελένη Αυτονόμου (1894 – 1986) - Στη Λεμεσό ένα από τα πρώτα γυναικεία ονόματα που συναντούμε στο χώρο του θεάτρου ήταν αυτό της δασκάλας Ελένης Νικολαϊδη Αυτονόμου – ο σύζυγος της Θρασύβουλος Αυτόνομος, ασχολήθηκε επίσης με το θέατρο στη Λευκωσία. Η Ε.Αυτονόμου ήταν μια δραστήρια και έξυπνη γυναίκα με πρωτοποριακές αντιλήψεις στην εκπαίδευση και έντονη συμμετοχή στα κοινά της πόλης της. Η πρώτη γυναίκα που εκτός από ηθοποιός και σκηνοθέτις στο μαθητικό θέατρο, ασχολήθηκε συστηματικά με τη συγγραφή παιδικών θεατρικών έργων. Οι δασκάλες Ελένη Αυτονόμου στη Λεμεσό και Μαρία Ιωάννου στην Αμμόχωστο συνέχισαν την έντονη θεατρική και άλλη καλλιτεχνική και πνευματική τους δράση στα πλάισια του μαθητικού θεάτρου που ξεκίνησε αρχές του 20ου αι. συνεχίστηκε στα μετέπειτα χρόνια με ευρεία συμμετοχή μαθητριών με αρκετές από αυτές να ξεχωρίζουν για τις ερμηνευτικές τους ικανότητες, αλλά και ως χορογράφοι και μουσικοί.

Η Γυναίκα στο Θέατρο των Τουρκοκυπρίων

Ήταν Αρμένισσες ή Ρωμιές... Για τη μουσουλμάνα γυναίκα ήταν όχι μόνο βλασφημία και ντροπή, αλλά και αδίκημα να ανέβει στη σκηνή. Γι’ αυτό τους γυναικείους ρόλους τους υποδύονταν άντρες που τους έλεγαν «zenne”. Πολύ πιο ύστερα όταν οι πρώτες γυναίκες τόλμησαν ν’ ανέβουν στη σκηνή σύμφωνα με δημοσιεύματα εκείνης της εποχής, αυτές ήταν Αρμένισσες ή Ρωμιές: η Κατίνα Χανούμ (η κυρία Κατίνα), η Άφρο Χανούμ, η Τζέλια Χανούμ ήταν μερικές από αυτές. Αυτές οι γυναίκες ηθοποιοί είτε είχαν κάποια σχέση με την Κωνσταντινούπολη είτε ζούσαν εκεί και περιόδευαν στην Κύπρο με τούρκικους θιάσους.

Ο Κεμάλ Ατατούρκ το 1923 κατάργησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ίδρυσε την κοσμική Τουρκική Δημοκρατία, γεγονός που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και τη ζωή των Τουρκοκυπρίων, η οποία άρχισε να διαμορφώνεται στο πνεύμα της Κεμαλικής Μεταρρύθμισης  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ότι το Ισλαμικό Λύκειο στη Λευκωσία μετονομάζεται σε Τουρκικό Λύκειο. Με τις μεταρρυθμίσεις του Κεμάλ εφαρμόζεται η λατινική γραφή. Ότι ήταν παλιό και ιδιαίτερα ότι ανήκε στην αραβική κουλτούρα παραμερίζεται και αρχίζει μια σύγχρονη δημοκρατική και κοσμική ζωή. Ό,τι καινούριο και προοδευτικό εφαρμόζεται στην Τουρκία αμέσως γίνεται αποδεκτό από τους Τουρκοκύπριους. Η μεταρρύθμιση της ενδυμασίας από τον Κεμάλ, παρά το ότι βρήκε κάποια αντίσταση στην Τουρκία, στην Κύπρο γίνεται αμέσως αποδεκτή, λόγω και της αγγλικής επιρροής.

«Kardeş Ocağı» (Σωματείο Αδελφότης) - Μέσα στο πνεύμα αυτών των αλλαγών που συνέβαιναν στην κοινωνία σιγά-σιγά βλέπουμε και την Τουρκοκύπρια γυναίκα όχι μόνο να δραστηριοποιείται αλλά και να συμμετέχει στη θεατρική κίνηση. Εδώ πρέπει να τονιστεί ο ρόλος που διαδραμάτισε το «Kardeş Ocağı» το οποίο ιδρύθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και λειιτουργώντας μέσα στο πνεύμα των Κεμαλικών αντιλήψεων διοργάνωνε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Και είναι σ’ αυτήν την πρωτοπόρο οργάνωση που οφείλεται και η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική, πολιτιστική ζωή, αλλά και στο θέατρο.

Ντεριβσιέ και Φαχριέ ήταν δασκάλες....Το 1924 το «Kardeş Ocağı» παρουσίασε τον «Έμπορο της Βενετίας» του Σαίξπηρ και για πρώτη φορά βλέπουμε Τουρκοκύπριες στη σκηνή! Οι πρώτες αυτές γυναίκες ηθοποιοί ήταν δασκάλες. Τις πρωτοπόρες αυτές γυναίκες θα ακολουθήσουν μετά κι άλλες. Όπως η Βεντιά Παρούτ, Καμπράν Αζίς, Φεβζιέ Ουλουσί, η Ισμέτ Τσιαϊταλμέ, Κεϊμέτ Μπερκάλ. Λεταφέτ Ρίσκι, Φιλτέις Κισσίφ, Σερμίν Απαϊτίν κ.ά. Στο παλκοσένικο ανέβηκε και η Σουχεϊλά Κουτσιούκ ( σύζυγος του Τουρκοκύπριου Αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Δρ. Φαζίλ Κουτσιούκ).

Πηγή 

Παναγιώτα Καυκαρίδου, «Επί Σκηνής» περιοδικό για το Θέατρο και τον Πολιτισμό τ.23, 2006