Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος κληρικός που ηγήθηκε εξεγέρσεως κατά των Τούρκων κυριάρχων στην Καρπασία το 1833. Γεννήθηκε περί το 1800 στο χωριό Άγιος Ηλίας Καρπασίας και εκτελέστηκε από τους Τούρκους στη Λευκωσία το 1833. Οι υπάρχουσες μαρτυρίες που μπορούν ν' αποδειχθούν με ιστορικά στοιχεία, για τον Ιωαννίκιο και τη δράση του, είναι ελλιπείς. Συμπληρώνονται όμως από την τοπική παράδοση.

Η ζωή του: Το κοσμικό του όνομα ήταν Γιάννης. Πατέρας του ήταν ο Χριστοφής Λαζίμανος και μητέρα του η Μαρία Χατζηπέτρου ή Χατζηπρέττου. Σε νεαρή ηλικία, 12 περίπου χρόνων, έφυγε από το χωριό του κι έγινε δόκιμος στο μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά. Η παράδοση αναφέρει ότι είχε καταφύγει στο μοναστήρι αυτό για να αποφύγει πιθανή τιμωρία του από τον Τούρκο ζαπίτη της Κώμης Κεπίρ προς τον οποίο είχε καταγγελθεί ότι άφηνε τους χοίρους που έβοσκε να εισέρχονται σε κήπους.

Στο μοναστήρι του Μαχαιρά έμεινε για πέντε περίπου χρόνια, και στη συνέχεια πήγε στο εξωτερικό. Δεν γνωρίζουμε πού ακριβώς είχε πάει, και για ποιο σκοπό. Υπάρχει η υπόθεση ότι είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη, όπου, μεταξύ άλλων, καλλιέργησε τις μουσικές του γνώσεις γύρω από την βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από την ύπαρξη ενός μουσικού χειρογράφου (στην κατοχή, σήμερα, της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών) το οποίο θεωρείται ότι ανήκε στον Ιωαννίκιο. Το χειρόγραφο φέρει ημερομηνία: 1831, Δεκεμβρίου 22 και την υπογραφή: Ἰωνοῦ (=Ιωαννικίου) ιερέως Σάββας προσκυνητής. Θεωρείται ότι στην Κωνσταντινούπολη (εάν βρισκόταν πράγματι εκεί) παρέμεινε για τέσσερα χρόνια. Το 1821, μετά την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης, κατήλθε στην αγωνιζόμενη Ελλάδα όπου και πήρε ενεργό μέρος στον μεγάλο αγώνα, όπως αναφέρει η παράδοση. Δεν υπάρχουν γραπτές αποδείξεις της συμμετοχής του στην επανάσταση. Ωστόσο, μία πηγή (σημειώματα του μικρού μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, κοντά στο χωριό Δαυλός) αναφέρει ότι ο Ιωαννίκιος είχε υπηρετήσει για ένα διάστημα και στο μοναστήρι αυτό ως οικονόμος και ότι είχε φύγει από εκεί για την επαναστατημένη Ελλάδα το 1822.

 (Βλέπε και συγκρουόμενες πληροφορίες για Ιωαννίκιο) 

Στην Κύπρο επέστρεψε περί το 1828 και πιθανότατα πήγε πίσω στο μοναστήρι του για λίγο καιρό. Εκεί χειροτονήθηκε σε ιερομόναχο και πήρε το όνομα Ιωαννίκιος (το ίδιο όνομα είχε και ο συγχωριανός του, ηγούμενος του μοναστηριού του Μαχαιρά από το 1766 μέχρι το 1796. Φαίνεται ότι αυτή την εποχή το μοναστήρι είχε αναπτύξει κάποιες σχέσεις με το χωριό Άγιος Ηλίας της Καρπασίας, γι’ αυτό κι ο Ιωαννίκιος Λαζίμανος είχε καταφύγει σ’ αυτό όταν ήταν παιδί). Λίγο αργότερα, ανέλαβε την επιστασία των κτημάτων του μοναστηριού, στο χωριό Πραστειόν της Μεσαορίας, όπου υπηρέτησε για τρία περίπου χρόνια. Το 1831 επέστρεψε στο χωριό του, τον Άγιο Ηλία της Καρπασίας, όπου υπηρέτησε ως ιερέας, ενώ ταυτόχρονα εργαζόταν και ως βοσκός. Προικισμένος με ηγετικά προσόντα, δεν άργησε ν' αναδειχθεί σε φυσικό αρχηγό των Ελλήνων του χωριού του και της περιοχής, πράγμα όμως που τον οδήγησε και σε προστριβές και αντιπαράθεση προς τους Τούρκους και τις τουρκικές αρχές. Οι αφηγήσεις των παλαιοτέρων συγχωριανών του, τον περιέγραφαν σαν ψηλό και σωματώδη, ξανθό, όμορφο και δυνατό, πεισματώδη και ανυποχώρητο, αλλά και καλλίφωνο. Η φωνή του ήταν βροντώδης, κι όταν έψελνε στο χωριό του, ακουγόταν, κατά την παράδοση, σε απόσταση δυο και πλέον μιλίων, μέχρι το γειτονικό Πογάζι!

Θάνατος του Ιωαννικίου: Όπως αναφέρει στην επιστολή του ο αρχιεπίσκοπος Πανάρετος, ο Ιωαννίκιος και οι σύντροφοί του που συνελήφθησαν, μετεφέρθησαν στη Λευκωσία όπου δικάστηκαν, καταδικάστηκαν κι εκτελέστηκαν με παλούκωμα. Αντίθετα, η έκθεση του υποπροξένου της Αγγλίας αναφέρει ότι όλοι οι συλληφθέντες αποκεφαλίστηκαν. Η παράδοση επιβεβαιώνει τα γραφόμενα του αρχιεπισκόπου, ότι ο Ιωαννίκιος παλουκώθηκε (πέθανε, δηλαδή, στον πάλλον, με θάνατο ιδιαίτερα οδυνηρό). Αναφέρει η παράδοση ότι οι σύντροφοί του κρεμάστηκαν στα δώδεκα καντούνια της Χώρας, για παραδειγματισμό και εκφοβισμό. Τον Ιωαννίκιο τον ρώτησε ο πασάς τι θα του έκανε αν βρισκόταν ο ένας στη θέση του άλλου, κι εκείνος απάντησε ότι θα τον έβαζε να καθήσει στον πάλλο. Ο πασάς είπε πως το ίδιο σκεφτόταν κι εκείνος για τον επαναστάτη καλόγερο. Η εκτέλεση αυτή ήταν φρικτή: ο καταδικασμένος ετοποθετείτο καθήμενος σε έναν όρθιο πάσσαλο, μυτερό στην πάνω άκρη του και με το βάρος του σώματός του, ή και με πίεση των δημίων, ο πάσσαλος εισχωρούσε στο σώμα κι έβγαινε από τον ώμο του θύματος. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Ιωαννίκιος, ενώ βρισκόταν στον πάλλο, είδε ένα συγχωριανό του μεταξύ των θεατών (η εκτέλεσή του ήταν δημόσια) κι απευθύνθηκε προς αυτόν τραγουδώντας:

Να πά να πεις της μάνας μου να κάμει Γιάννον άλλον

γιατί τον Γιάννον που’ καμεν έκατσαν τον στομ' πάλλον.

Η οικογένεια του Ιωαννικίου: Ο Ιωαννίκιος είχε νυμφευθεί μια συγχωριανή του που ονομαζόταν Ελένη, κι απέκτησε ένα γιο, τον Αντώνη. Ο γιος του έγινε παπάς στην Κώμη Κεπίρ, όπου νυμφεύθηκε κι απέκτησε οικογένεια, απόγονοι της οποίας ζουν σήμερα, πρόσφυγες εξαιτίας της τουρκικής εισβολής του 1974. Άλλοι απόγονοι της οικογένειας του Ιωαννικίου προέρχονται από τον κλάδο της μικρότερης αδελφής του, της Αννεζούς, και του γιου της Γιαννακού.

Έργα: Για τον Ιωαννίκιο και την εξέγερσή του έγραψαν μεταξύ άλλων ο Γ.Σ. Φραγκούδης «κατ’ ἀφήγησιν σεβαστοῦ τίνος γέροντος Κυπρίου, αὐτόπτου τῶν συμβεβηκότων τούτων» (Κύπρις, 1890, σσ. 353 - 354), ο Μ. Κούμας (Κυπριώτικα Διηγήματα, 1928), ο Γ. Παπαχαραλάμπους («Ἡ Ἐπανάστασις τοῦ Καλογήρου», Φιλολογική Κύπρος, 1962), το περιοδικό Πάφος (τόμος Δ', 1939), το περιοδικό Κυπριακά Χρονικά (διάφορα τεύχη) κ.α. Ο Άντρος Παυλίδης έγραψε το 1981 θεατρικό έργο με τίτλο Ιωαννίκιος,  (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο Ρικ) βασισμένο στα δραματικά γεγονότα του 1833, που κέρδισε πρώτο βραβείο στον πρώτο θεατρικό διαγωνισμό του ΘΟΚ κι ανεβάστηκε από τον Οργανισμό το 1983, 150 ακριβώς χρόνια μετά την εξέγερση των Καρπασιτών. Το έργο παρουσιάστηκε και από το ραδιόφωνο της ΕΡΤ στην Ελλάδα, το 1984. Εξεδόθη επίσης σε βιβλίο, ενώ έγινε και τηλεοπτική παραγωγή του από το ΡΙΚ σε δύο μέρη.