Προμαχώνας
Η λέξη προμαχώνας παράγεται από την αρχαία ελληνική προμαχεών < πρό + μάχομαι. Είναι το
προεξέχον τμήμα τείχους, οχύρωσης, τάπια ή ντάπια. Πρόκειται για ένα σύστημα οχύρωσης που επινοήθηκε για να συμβάλει στην προστασία των πόλεων και να αντιμετωπίσει τη συνεχώς αυξανόμενη δύναμη των εχθρών κατά τον μεσαίωνα.
Τα πρώτα τείχη στην Λευκωσία τα έχτισαν οι Φράγκοι και ήταν μεγαλύτερα απ’ τα σημερινά. Οι Ενετοί που κατέβηκαν αργότερα στο νησί αποφάσισαν να τα μικρύνουν έτσι ώστε να μπορεί να τα επανδρώσει ο ενετικός στρατός που χρησιμοποιούσε κανόνια, κάτι που απαιτούσε όχι τόσο ψηλά τείχη αλλά μεγαλύτερου πάχους. Έτσι, τα παλιά τείχη καταστράφηκαν και με τα υλικά τους χτίστηκαν αυτά που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Τα τείχη της Λευκωσίας σχεδίασε ο Βενετός αρχιτέκτονας μηχανικός Τζούλιο Σαβορνιάνο με τις πρώτες εργασίες να αρχίζουν το 1567, τρία χρόνια πριν από την Άλωση της Λευκωσίας. Το οχυρωματικό έργο ολοκληρώθηκε το 1570 με τρεις πύλες και 11 προμαχώνες. Τα νέα τείχη ήταν κυκλικά και από ψηλά μοιάζουν να έχουν σχήμα άστρου και οι προμαχώνες σχεδιάστηκαν σε σχήμα καρδιάς. Σύμφωνα με τον Σαβορνιάνο, αυτό το σχήμα επέτρεπε την καλύτερη χρήση των κανονιών και τον καλύτερο έλεγχο της πόλης από τους υπερασπιστές. Για την ονομασία τους ο αρχιτέκτονας επέλεξε να δώσει τα ονόματα της οικογένειάς του οι οποίοι χρηματοδότησαν την ανέγερσή τους.
Προμαχώνες Λευκωσίας
Σήμερα στην στην περίμετρο της οχύρωσης της Λευκωσίας δεσπόζουν έντεκα επιβλητικοί προμαχώνες:
Μπαρμπάρο: Ο Φραγκίσκος Μπαρμπάρο ήταν Γενικός Προβλεπτής (Proveditore generale) στη Λευκωσία του 1566. είναι ο ιταλικός τίτλος. Ήταν γόνος μίας απ’ τις ισχυρότερες οικογένειες της Λευκωσίας που είχε στο γενεαλογικό της δέντρο πολιτικούς, διπλωμάτες και ιερωμένους. Οικόσημό τους ο Valor, ο θεός της ανδρείας, κι ένα λιοντάρι. Ο Francesco ήρθε στην Κύπρο αφού πρώτα πέρασε απ’ την Κέρκυρα, υπηρετώντας το ίδιο πόστο.
Λορεντάνο: Ο Πιέτρο Λορεντάνο ήταν ο 84ος Δόγης της Βενετίας και εξελέγη στην ηλικία των 85 ετών. Ως ισόβιος και κληρονομικός άρχοντας εξουσίαζε όχι μόνο τη Βενετία αλλά και τις κατεκτημένες περιοχές της, όπως και την Κύπρο. Το πορτραίτο του ζωγράφισε ο μεγάλος εκπρόσωπος της Αναγέννησης, Τιντορέτο.
Φλάτρο: Μία από τις σημαντικότερες ελληνοορθόδοξες οικογένειες της εποχής, οι Φλάτρο, διέπρεψαν σε πάρα πολλούς τομείς όπως πολιτική, γράμματα, εμπόριο και στα εκκλησιαστικά αξιώματα, αφού ο Πάπας Κλήμης ο 8ος προερχόταν από αυτήν. Η οικογένεια Φλάτρο, υπερασπίστηκε τη Λευκωσία κατά τη διάρκεια της πολιοκρίας της από τους Οθωμανούς με τίμημα την ίδια της τη ζωή. Κάποιοι από αυτούς έπεσαν στη μάχη, άλλοι δολοφονήθηκαν ενώ όσοι γλύτωσαν έφυγαν στα βουνά. Μεταξύ αυτών και ο Ούγος Φλάτρος, ο οποίος χρηματοδότησε την ανέγερση του ομώνυμου προμαχώνα και του ανήκε το φέουδο της Πέτρας Σολέας. Σκοτώθηκε την ώρα της μάχης, υπερασπιζόμενος την Κύπρο.
Καράφα: Ο προμαχώνας αυτός πήρε το όνομά του απ’ τον κύπριο ευγενή Σκιπίωνα Καράφα. Ο Καράφα είχε καταγωγή απ’ την Νάπολη, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Κύπρο τον 15ο αιώνα και ήταν μία απ’ τις πιο ισχυρές οικογένειας κατά την περίοδο της ενετοκρατίας. Η οικοδόμηση του προμαχώνα που φέρει το όνομά του αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες αφού έπρεπε να κατεδαφιστούν οικίες, χανούπια και εκκλησίες για να γίνει η δουλειά και να «δαμάσουν τα νερά του Πεδιαίου».
Ποδοκάτορο: Ο συγκεκριμένος προμαχώνας σήμερα, είναι γνωστός περισσότερο για τον χώρο στάθμευσης Κολοκάσσι, ωστόσο φέρει το όνομα ακόμα μίας ισχυρής οικογένειας που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιορκία της Λευκωσίας. Ο Λίβιο Τζούλιο Ποδοκάταρο, χρηματοδότησε την ανέγερση του και ήταν αδελφός του Ιωάννη Ποδοκάταρου, ο οποίος εξιστορεί όλα τα γεγονότα της πολιορκίας και υπήρξε αιχμάλωτος των Οθωμανών.
Κωνστάντζα: Ο Τούτιο Κωνστάντζο ήταν διοικητής του φεουδαρχικού ιππικού και ευγενής. Όταν οι Οθωμανοί, ως εχθροί χωρίς αντίσταση, έφτασαν στην πλατεία της Αγίας Σοφίας, είχαν συναντήσει τον Τούτιο μαζί με μία χούφτα ευγενών έφιππων και η ιστορία λέει πως αυτοί πολέμησαν με θάρρος τους εχθρούς. Εν τέλει ο Τούτιο συνελήφθηκε, αιχμαλωτίστηκε και στάλθηκε στον πασά.
Νταβίλα: Η τάφρος Νταβίλα, ίσως να είναι η πιο γνωστή από τους προμαχώνες στη Λευκωσία, καθώς σήμερα χρησιμοποιείται ως δημοτικός χώρος στάθμευσης στο κέντρο της πόλης. Ο κοντόσταβλος Αντώνιο Νταβίλα, ήταν ο πιο διάσημος γόνος της οικογένειας. Είχε νυμφευθεί τη Φιορέντζα, θυγατέρα του κόμη Rochas, Ιακώβου Συγκλητικού και μετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Οθωμανούς, εγκατέλειψε το νησί. Πάμφτωχος, εγκαταστάθηκε σε μία κωμόπολη έξω από την Πάδοβα. Το 1599, αυτοκτόνησε πέφτοντας από το μπαλκόνι του σπιτιού του.
Τρίπολι: Ο προμαχώνας αυτός πήρε το όνομά του απ’ τον Ιάκωβο Ντενόρες, της γνωστής μεσαιωνικής οικογένειας της Κύπρου, που ήταν ευγενής και επίτιμος κόμης της Τρίπολης.
Ο κόμης που συγγένευε με την οικογένεια Ποδοκάθαρο, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας όταν ένα βέλος τον βρήκε στο κεφάλι πάνω στον προμαχώνα Κωνστάντζα. Τάφηκε χωρίς ιδιαίτερες τιμές στον Άγιο Φραγκίσκο
Ρόκκας: Ο προμαχώνας πήρε το όνομά τους απ’ τον ευγενή Ευγένιο Συγκλητικό, γνωστό και ως κόμη Ρόκκας, ο οποίος ανήκε στη μεγάλη φεουδαρχική οικογένεια των Συγκλητικών. Αυτοί κατέβαλαν ένα υπέρογκο ποσό χρημάτων στη Δημοκρατία της Βενετίας και απέκτησαν τον τίτλο ευγενείας της κομητείας Rochas. Ο Ευγένιος κατείχε ως φέουδα την Αλαμινό, την Ποταμιά, την Αραδίππου και τα γύρω χωριά, καθώς και τη Λάρνακα. Επίσης, αγόρασε το φέουδο της Μόρφου για 40 χιλιάδες δουκάτα ενώ έδωσε 10,000 δουκάτα και επιμελήθηκε προσωπικά τον προμαχώνα της Λευκωσίας που φέρει το όνομά του.
Μούλα: Από τον Βενέδικτο Μούλα, σύμβουλο της ενετικής διοίκησης μεταξύ 1567-1569, πήρε το όνομά του ο προμαχώνας αυτός. Ο Μπενέτο ντα Μούλα, ήταν ένας από τους συμβούλους που υπηρετούσε στην Κύπρο από το 1567 μέχρι το 1569, όταν έγιναν οι απαραίτητες κατεδαφίσεις για το κτίσιμο των προμαχώνων. Ο Βενετός σύμβουλος βρισκόταν στις κατεδαφίσεις της εκκλησίας του Αγίου Δομίνικου και των βασιλικών ταφών της Κύπρου. Ήταν αυτός που έκλεψε τα επιχρυσωμένα σπιρούνια του βασιλιά Πέτρου Α’ του «αντρείου», τα οποία λίγα χρόνια μετά φόραγε ο γιος του Λορένζο ντα Μούλα.
Γκουερίνι: Ο Νίκολα Γκουερίνι ήταν αξιωματούχος της ενετικής διοίκησης εν έτει 1566.
Προμαχώνες Αμμοχώστου
Το Κάστρο της Αμμόχωστου ή Πύργος του Οθέλο όπως είναι γνωστό στην Κύπρο είναι άγνωστο πότε χτίστηκε για πρώτη φορά, στη Βυζαντινή εποχή υπήρχε ένας πύργος που στα χρόνια των Λουζινιανών ηγεμόνων επεκτάθηκε για να φτάσει στη σημερινή μορφή του από τους Ενετούς. οι οποίοι έχτισαν νέους προμαχώνες και ενίσχυσαν τα τείχη. Το 1570 οι Τούρκοι πολιόρκησαν το κάστρο για έναν ολόκληρο χρόνο, μέχρι το 1571 .
Το κάστρο έχει τρεις προμαχώνες, τον προμαχώνα του Τοξότη ή Λεμεσού ή Ράβελιν) με ύψος 36 πόδια, τον προμαχώνα Μαρτινέγκο ο οποίος στην τούρκικη πολιορκία δέχτηκε όλο το βάρος της επίθεσης και ο προμαχώνας του ναυστάθμου η Porta del Mare (Πύλη της Θάλασσας). Ο προμαχώνας Μαρτινέγκο (Martinengo Bastion), θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Ως κατασκευαστής του θεωρείται ο Τζιοβάννι Τζιρολάμο Σανμικέλι, ανεψιός του διάσημου Βερονέζου αρχιτέκτονα Μικέλε Σανμικέλι, που είχε σταλεί από τη Δημοκρατία της Βενετίας στην Αμμόχωστο περί το 1550 για να ενισχύσει τις οχυρώσεις και πέθανε εδώ στα 1559, σε ηλικία 45 χρόνων. Ο προμαχώνας πήρε το όνομά του από τον Ιερώνυμο Μαρτινέγκο που είχε οριστεί από τη Βενετία ως διοικητής των στρατευμάτων στην Κύπρο όταν άρχισε ο πόλεμος με τους Τούρκους, μα που δεν έφθασε ποτέ στο νησί γιατί καθ' οδόν αρρώστησε και πέθανε στην Κέρκυρα (1570). Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως ο προμαχώνας πήρε το όνομα του γενναίου αρχηγού του πυροβολικού κατά την πολιορκία, Λουδοβίκου Μαρτινέγκο, που εκτελέστηκε από τους Τούρκους μετά την κατάληψη της πόλης. Την κυρίαρχη θέση στον προμαχώνα κατέχει το λεγόμενο cavalier (υπερυψωμένο τμήμα των οχυρώσεων), όπου υπήρχε μια μεγάλη εξέδρα για τα πυροβόλα. Το οχυρό αυτό εθεωρείτο απόρθητο, γι’ αυτό και οι Τούρκοι δεν έκαναν, κατά τη διάρκεια της πολύμηνης πολιορκίας της πόλης, καμιά σοβαρή επίθεση σ' αυτό.
Από τον πύργο της Οπλαποθήκης τα τείχη εκτείνονται προς τη στεριά και κατά μήκος τους υπάρχουν ακόμα τρεις προμαχώνες, οι Κάμπο Σάντο (Camposanto), Ανδρούτσι (Αndreuzzi) και Σάντα Νάπα (Santa Napa). Από τον ισχυρό προμαχώνα Ραβέλιν μέχρι τον ακόμη ισχυρότερο προμαχώνα Μαρτινέγκο, σε μια απόσταση 750 μέτρων, βρίσκονται 4 μικρότεροι προμαχώνες, οι Ντιοκάρε (Diocare), Μοράττο (Moratto), Πουλακαζάρο (Pulecazarro), και Σαν Λούκας (St. Luca).
Βλέπε εικονική αναπαράσταση της Αμμοχώστου Αναπαραστάσεις της Κύπρου (Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου- Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο- Τμήμα Γεωγραφίας)
Φώτο Γκάλερι
