Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ήρωας του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. Γεννήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1932 στο χωριό Λινού αλλά μεγάλωσε στο χωριό Λεύκα. Ήταν γιος του Χαρίλαου και της Αφροδίτης Ζάκου. Αποφοίτησε από το Ελληνικό Γυμνάσιο Σολέας και στη συνέχεια εργάστηκε σαν υπάλληλος στην Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία (CMC). Διακρινόταν για την μόρφωση, την ευγένεια, το ήθος και την προσήλωσή του στα ελληνικά ιδεώδη.

Σε νεαρή ηλικία πρωτοστάτησε στην ίδρυση και λειτουργία ελληνικών σωματείων στην περιοχή της Σολιάς. Εντάχθηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ και αγωνίστηκε στην περιοχή της Σολιάς, υπό τις διαταγές του Μάρκου Δράκου.

Ο μεγαλύτερός του αδελφός Γεώργιος υπήρξε ένας από τους πυρήνες της ΠΕΟΝ, μια από τις προεπαναστατικές ενέργειες της οποίας ήταν και η δολιοφθορά στα ηλεκτροφόρα καλώδια της Αρχής Ηλεκτρισμού, με αποτέλεσμα τη συσκότιση της Λευκωσίας και τη διάλυση των εορταστικών εκδηλώσεων για τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ στο Κυβερνείο το Μάιο 1953. Ο Γιώργος προσπαθούσε να κρατήσει μακριά από τα μυστικά της Οργάνωσης το φλογερό αδελφό του Ανδρέα, ο οποίος όμως εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ με το ξεκίνημα του αγώνα και όργωσε την περιοχή Λεύκας-Πύργου, ετοίμασε κρησφύγετα και στρατολόγησε άνδρες ως μέλη της ΕΟΚΑ. Για να μπορεί απερίσπαστα να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον αγώνα, ο Ανδρέας κατέφυγε σε ανταρτική ομάδα στην περιοχή της Γαληνής, όπου επιδόθηκε σε αναγνωρίσεις στόχων για μελλοντικές επιθέσεις και δολιοφθορές, σύμφωνα με οδηγίες του Αρχηγού Διγενή.

Με την ομάδα του Μάρκου Δράκου πήρε μέρος στην ενέδρα και στη μάχη που ακολούθησε στο Μερσινάκι (κοντά στους αρχαίους Σόλους) στις 15 Δεκεμβρίου 1955. Στην ενέδρα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ έπεσε όχημα με Άγγλους στρατιωτικούς. Κατά την σύγκρουση που ακολούθησε, ένας Άγγλος σκοτώθηκε. Από την ομάδα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ σκοτώθηκε ο Χαράλαμπος Μούσκος, ο πρώτος νεκρός της ΕΟΚΑ σε μάχη, ενώ τραυματίστηκαν ο ίδιος ο Δράκος (που ωστόσο κατόρθωσε να διαφύγει) και οι Ανδρέας Ζάκος και Χαρίλαος Μιχαήλ. Τους δυο τελευταίους καθήλωσε με το όπλο του ο Άγγλος ταγματάρχης Κουμπ, που τελικά τους συνέλαβε. Σε ερώτηση του Κουμπ προς τους δυο τραυματίες, «γιατί πολεμούν», ο Ζάκος απάντησε ότι αγωνιζόταν για την ελευθερία της πατρίδας του.

Οι Ανδρέας Ζάκος και Χαρίλαος Μιχαήλ καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν με απαγχονισμό στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας στις 9 Αυγούστου 1956. Μαζί τους την ίδια μέρα εκτελέστηκε άλλος ένας αγωνιστής, ο Ιάκωβος Πατάτσος. Όλοι τάφηκαν στα «Φυλακισμένα Μνήματα», στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών, επειδή οι Άγγλοι δεν επέτρεπαν τη δημόσια κηδεία τους.

Κατά τη διάρκεια της δίκης και της διαμονής του στο κελλί των μελλοθανάτων, ο Ανδρέας Ζάκος επέδειξε σπάνια ψυχικά χαρίσματα. Την καταδίκη του σε θάνατο, από τον Άγγλο δικαστή Σω, άκουσε με απόλυτη ψυχραιμία. Στους γονείς και άλλους συγγενείς του, έδινε ο ίδιος θάρρος μέχρι και την τελευταία μέρα της ζωής του. Λίγο πριν εκτελεστεί, είχε ζητήσει σαν τελευταία του επιθυμία, να ακούσει την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν.

Από το κελλί των μελλοθανάτων έζησε τη διαδικασία των πρώτων εκτελέσεων με απαγχονισμό, των Μιχαήλ Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Όταν ήλθε η δική του τελευταία ώρα, ήταν και πάλι απόλυτα ψύχραιμος. Είπε στους φρουρούς του ότι η εκτέλεση ήταν κάτι που το περίμενε και δεν τον φόβιζε. Ζήτησε μάλιστα από «εκείνον που θα κάμει την δουλειά» (δηλαδή τον δήμιο), να τελειώσει όσο μπορούσε πιο γρήγορα. Σε επιστολή του ένας άλλος αγωνιστής που ήταν επίσης καταδικασμένος σε θάνατο, ο Ανδρέας Παναγίδης, έγραφε ότι ὁ Ζάκος καί οἱ  ἂλλοι πέθαναν μέ ὑπερηφάνειαν. Τραγουδοῦσαν μισή ὣρα πρίν ἐκτελεστοῦν καί τήν ὣρα τῆς ἐκτέλεσης φώναζαν ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας...

Σύμφωνα προς άλλη μαρτυρία (Άγγλου στρατιωτικού), ενώ οι τρεις μελλοθάνατοι βρίσκονταν ήδη στο δωμάτιο της αγχόνης, ρωτήθηκαν αν ήθελαν να διαβιβάσουν οποιοδήποτε μήνυμα. Απάντησε ο Ζάκος, ζητώντας να διαβιβαστεί στον αρχηγό της ΕΟΚΑ Διγενή το μήνυμα ότι δεν λυπούνταν που πέθαιναν, κι ότι ο αγώνας έπρεπε να συνεχιστεί μέχρι την απόκτηση της ελευθερίας. Όταν οι Άγγλοι του είπαν ότι τέτοιο μήνυμα δεν ήταν δυνατό να διαβιβαστεί, χαμογέλασε και απάντησε ότι κάποιος θα βρεθεί να το διαβιβάσει.

Χαρακτηριστικό δείγμα της μεγαλοψυχίας του Ζάκου είναι τούτο: Τις παραμονές της εκτελέσεως του ιδίου και των δυο άλλων συναγωνιστών του, απήχθη από μέλη της ΕΟΚΑ και εκρατείτο ως όμηρος ένας ηλικιωμένος Βρετανός που διέμενε στην Κερύνεια, ο Τζων Κρήμερ. Πέντε μέρες πριν από την εκτέλεσή του, ο Ζάκος απηύθυνε από τις Φυλακές μήνυμα, εκ μέρους και των άλλων μελλοθανάτων, ζητώντας από την ΕΟΚΑ να αφήσει αμέσως ελεύθερο τον Βρετανό όμηρο, χωρίς όρους, έστω κι αν ο ίδιος και οι άλλοι δυο εκτελούνταν τελικά από τους Βρετανούς.

Η ευγενική προσωπικότητα του Ανδρέα Ζάκου παρουσιάζεται ανάγλυφη μέσα από διάφορες επιστολές που έστειλε στους συγγενείς του και σε άλλους από τις Κεντρικές Φυλακές (και για τις οποίες βλέπε Σπ. Παπαγεωργίου, Διά Χειρός Ἡρώων, Λευκωσία, 1979, σσ. 193-203. Επίσης του ιδίου, Κυπριακή Θύελλα, σσ. 249-259).

Πηγές:

• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια