Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οικιακή αρχιτεκτονική: Τα δείγματα των απλών ιδιωτικών κατοικιών της Ρωμαϊκής Εποχής , που αποκαλύφθηκαν στο Κούριον, στην Αμαθούντα, στη Σαλαμίνα, στους Σόλους, στην Κάτω Πάφο, στην Παλαίπαφο και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού, ακολουθούν τους παλαιούς αρχιτεκτονικούς τύπους τόσο στην τοιχοδομία όσο και στη διαρρύθμιση του εσωτερικού χώρου. Ανάμεσα στις ιδιωτικές κατοικίες των ρωμαϊκών κυπριακών πόλεων υπήρχαν εξέχουσες επιβλητικές κατοικίες, που ανήκαν στους Ρωμαίους ανθυπάτους και σε άλλες σημαντικές προσωπικότητες. Δυο τέτοιες κατοικίες αποκαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο της Κάτω Πάφου: η πρώτη κατοικία, που χρονολογείται στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ., είναι γνωστή με την ονομασία Οικία του Διονύσου και οφείλει το όνομά της στις ψηφιδωτές συνθέσεις που κοσμούν τα δάπεδα των δωματίων της, και στις οποίες κυριαρχεί η μορφή του Διόνυσου. Η κατοικία αποτελείται από αρκετά δωμάτια, κτισμένα από αργούς λίθους σε κανονική και αρμονική διάταξη γύρω από ένα περίστυλο αίθριο με μικρή κηποδεξαμενή -impluvium. Όλα ανεξαίρετα τα δάπεδα των δωματίων, που πλαισιώνουν το αίθριο είναι επιστρωμένα με πολύχρωμες ψηφιδωτές παραστάσεις που εικονίζουν διάφορες μυθολογικές σκηνές, ζώα, φυτά και γεωμετρικά μοτίβα.

 

Βλέπε λήμμα: Ψηφιδωτό

 

Ανάμεσα σ' αυτές ξεχωρίζουν τα πλαίσια με τις συνθέσεις του Πύραμου και της Θίσβης, του Διόνυσου - Ακμής - Ικάριου - Πρώτων Οίνον Πιόντων, του Ποσειδώνος και της Αμυμώνης, του Απόλλωνος και της Δάφνης - του Θριάμβου του Διόνυσου, του Ιππόλυτου και της Φαίδρας, του Γανυμήδη και του Αετού, των Τεσσάρων Εποχών, του Νάρκισσου και των σκηνών κυνηγιού άγριων ζώων. Ανατολικά του αίθριου βρίσκονται τα υπνοδωμάτια και τα λουτρά, των οποίων τα δάπεδα είναι καλυμμένα με κονίαμα, και μια μικρή δεξαμενή για ψάρια, που πιθανό να ήταν περίστυλη. Δυτικά του αίθριου βρίσκονται τα μαγειρεία και τα εργαστήρια, με γήινα δάπεδα σε χαμηλότερο επίπεδο από τα άλλα δάπεδα της οικίας. Το όλο οικοδόμημα περιβάλλεται από δρόμο.

 

Η δεύτερη κατοικία, η λεγόμενη Οικία του Θησέως, βρίσκεται σ' ελάχιστη απόσταση στα δυτικά της πρώτης και χρονολογείται στον 4ο αιώνα μ.Χ. Η ονομασία της οφείλεται στη ψηφιδωτή παράσταση του Θησέα, που φονεύει τον Μινώταυρο, η οποία εικονίζεται σ' ένα από τα δάπεδα των δωματίων της. Η κατοικία είναι του ίδιου αρχιτεκτονικού τύπου, που χαρακτηρίζει την πρώτη κατοικία. Αποτελείται από αρκετά δωμάτια που είναι κτισμένα σε τέσσερις πτέρυγες γύρω από μια μεγάλη τετράγωνη περίστυλη αυλή. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στην ανατολική πρόσοψη της κατοικίας και οδηγεί σε μεγάλο ορθογώνιο προθάλαμο που καταλήγει στο αίθριο. Στο κέντρο της νότιας πτέρυγας υπάρχει μεγάλη αψιδωτή αίθουσα με ψηφιδωτό και μαρμάρινο δάπεδο. Τα λουτρά βρίσκονται στο ανατολικό άκρο της νότιας πτέρυγας. Όλα σχεδόν τα δωμάτια έχουν ψηφιδωτές συνθέσεις στα δάπεδά τους, από τις οποίες οι πιο καλά διατηρημένες είναι η σκηνή του Θησέα που φονεύει το Μινώταυρο, η Γέννηση του Αχιλλέα, η Γέννηση του Διόνυσου και η Λήδα με τον Κύκνο και τη συνοδεία της. Η κατοικία πιθανό να ανήκε στο Ρωμαίο ανθύπατο, που διοικούσε τότε την Κύπρο.

 

Δυο άλλες σημαντικές κατοικίες αποκαλύφθηκαν στο Κούριον. Η πρώτη είναι η λεγόμενη Οικία του Αχιλλέως και η δεύτερη η Οικία των Μονομάχων. Η Οικία του Αχιλλέως αποτελείται από μια ανοικτή αυλή με μικρά λιθόκτιστα δωμάτια κατά μήκος των δυο πλευρών της και από μια στοά με κιονοστοιχία στο βορειοανατολικό άκρο. Το δάπεδο της στοάς είναι κοσμημένο με την ψηφιδωτή παράσταση της αναγνώρισης του Αχιλλέα από τον Οδυσσέα στο ανάκτορο του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη. Η κατοικία χρονολογείται στον 4ο αιώνα μ.Χ.

 

Η Οικία των Μονομάχων αποτελείται από μια κεντρική αυλή, που περιβάλλεται από στοές στη δυτική, στη βόρεια και στην ανατολική πλευρά και πολύ πιθανό στη νότια πλευρά, που καταστράφηκε. Γύρω από τις στοές υπάρχουν τα διάφορα δωμάτια, οι βοηθητικοί χώροι και τα λουτρά της κατοικίας. Η κεντρική αυλή είναι κοσμημένη με ψηφιδωτές συνθέσεις, που παριστάνουν μονομάχους να αγωνίζονται κατά ζεύγη. Η κατοικία χρονολογείται στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ.

 

Δημόσια κτίρια: Από τα δημόσια κτίρια τα σημαντικότερα είναι το γυμνάσιο και το θέατρο της Σαλαμίνος, το θέατρο και το στάδιο του Κουρίου, το ωδείο, η αγορά και το ασκληπιείο της Πάφου και το θέατρο των Σόλων.

 

Το γυμνάσιο της Σαλαμίνος κτίστηκε στη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Αυγούστου στα θεμέλια προγενέστερου ελληνιστικού γυμνασίου. Στην περίοδο της αυτοκρατορίας του Αδριανού και του Τραϊανού προστέθηκε σ' αυτό μεγάλη ορθογώνια παλαίστρα, που περιβάλλεται από τέσσερις στοές με κιονοστοιχίες, και το σύμπλεγμα των λουτρών, των οποίων τα δωμάτια κοσμούνταν με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Στις τέσσερις στοές του γυμνασίου υπήρχαν αγάλματα ελληνικών θεών και ηρώων. Το ρωμαϊκό γυμνάσιο καταστράφηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. από σεισμούς και ξανακτίστηκε στις αρχές της Πρωτοχριστιανικής περιόδου.

 

Βλέπε λήμμα: Σεισμοί

 

Στη νότια, τη δυτική και τη βόρεια στοά οι κολόνες είναι μονολιθικές και τα κιονόκρανά τους διάφοροι τύποι κορινθιακού ρυθμού. Στην ανατολική στοά οι κολόνες είναι ραβδωτές και τα κιονόκρανά τους κορινθιακά αλλά μικρότερα του κανονικού μεγέθους. Στα δυο άκρα της ανατολικής στοάς υπάρχουν δυο παραρτήματα με κολυμβητικές δεξαμενές, επενδυμένες με μάρμαρο. Και τα δυο αυτά παραρτήματα είναι κτισμένα με πελεκητούς ασβεστόλιθους. Το σύμπλεγμα των λουτρών του γυμνασίου όπως έχει αποκαλυφθεί χρονολογείται στην Πρωτοχριστιανική περίοδο.

 

Το θέατρο της Σαλαμίνος είναι σύγχρονο του γυμνασίου της πόλης και κτισμένο σε επίπεδο έδαφος από μεγάλους πελεκητούς ασβεστόλιθους. Το κοίλο του θεάτρου ήταν χωρισμένο σε 9 τμήματα με 8 βαθμιδωτές κλίμακες και απετελείτο από 50 περίπου κερκίδες. Μεταξύ του κοίλου και της ορχήστρας υπάρχει στενός πλακόστρωτος διάδρομος. Η ορχήστρα είναι ημικυκλική και έχει διάμετρο 27,50 μέτρα. Στο κέντρο της ορχήστρας υπάρχει βωμός του Διόνυσου. Αρχικά η ορχήστρα ήταν καλυμμένη με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες. Η σκηνή καταλαμβάνει όλο το μήκος του κοίλου του θεάτρου. Μεταξύ της σκηνής και του κοίλου παρεμβάλλονται οι δυο πάροδοι του θεάτρου. Το μεγαλύτερο μέρος του υποσκηνίου και των παρασκηνίων δεν έχει ανασκαφεί. Το θέατρο καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ.

 

Το θέατρο του Κουρίου χρονολογείται από τις αρχές του 1ου αιώνα μέχρι το 370 περίπου π.Χ. Αποτελείται από την ημικυκλική ορχήστρα, από το οικοδόμημα της σκηνής και από το κοίλο.

 

Είναι κτισμένο πάνω στα ερείπια μικρότερου ελληνιστικού θεάτρου, του οποίου η ορχήστρα ήταν κυκλική. Στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. το θέατρο ανακαινίστηκε και προστέθηκαν σ’ αυτό οι κολόνες της σκηνής, ο εξωτερικός πύργος και οι αντηρίδες στον ανατολικό τοίχο. Τρεις είσοδοι στον εξωτερικό τοίχο του θεάτρου οδηγούσαν σ' ένα στεγασμένο διάδρομο στο πάνω μέρος του διαζώματος. Με δυο βαθμιδωτές κλίμακες, διά μέσου του κοίλου, ο διάδρομος αυτός συνδεόταν με τις δυο παρόδους του θεάτρου. Στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. το θέατρο μεταβλήθηκε σε αρένα. Οι δυο πρώτες σειρές των κερκίδων του αφαιρέθηκαν, ένας χαμηλός τοίχος κτίστηκε γύρω από την ορχήστρα κι ένας μικρός διάδρομος, που χρησίμευε σαν καταφύγιο σε περίπτωση κινδύνου από τα άγρια ζώα, ανοίχθηκε στο κέντρο του χαμηλότερου τμήματος του κοίλου.

 

Βλέπε λήμμα: Κούριο- Αρχαιολογικός χώρος

 

Το στάδιο του Κουρίου κτίστηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. στη διάρκεια της αυτοκρατορίας των Αντωνίνων και καταστράφηκε γύρω στο 400 μ.Χ. Έχει ελλειψοειδή κάτοψη και τρεις εισόδους, από μια στις δυο παράλληλες πλευρές και μια στο ημικυκλικό του άκρο. Το μήκος του είναι 229 μέτρα και το πλάτος του 24 μέτρα. Είναι κτισμένο με τεράστιους πελεκητούς ασβεστόλιθους και διαθέτει 7 σειρές κερκίδων χωρητικότητας 6.000 περίπου θεατών.

 

Το ωδείο της Πάφου, που χρονολογείται στο 2^οαιώνα μ.Χ., είναι ένα μικρό θέατρο, που αποτελείται από ημικυκλική ορχήστρα, κοίλο και σκηνή. Δυο μικρές πάροδοι χρησίμευαν για την είσοδο και έξοδο των θεατών. Γύρω από τον εξωτερικό τοίχο του κοίλου, υπήρχε στεγασμένος διάδρομος, που οδηγούσε στο διάζωμα διά μέσου άγνωστου αριθμού εισόδων.

 

Η αγορά της Πάφου είναι μια μεγάλη τετράγωνη περίστυλη αυλή, διαστάσεων 95 Χ 95 μέτρων, μπροστά ακριβώς από το ωδείο. Από το όλο οικοδόμημα μόνο τα θεμέλια διατηρούνται και σε μερικά σημεία ο στυλοβάτης. Οι κολόνες ήταν αρράβδωτες από γκρίζο γρανίτη και έφεραν κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού.

 

Το ασκληπιείο της Πάφου βρίσκεται στη νότια πλευρά του ωδείου. Χρονολογείται στο 2ο αιώνα μ.Χ. και αποτελείται από ένα μεγάλο διάδρομο, ένα αψιδωτό δωμάτιο, που πλαισιώνεται από δυο τετράγωνα δωμάτια και από μια αίθουσα, της οποίας η είσοδος είναι στα νότια.

 

Το θέατρο των Σόλων κτίστηκε στη διάρκεια της αυτοκρατορίας των Αντωνίνων. Αποτελείται από ημικυκλική ορχήστρα, κοίλο και σκηνή. Όλοι οι μεγάλοι πελεκητοί ασβεστόλιθοι, με τους οποίους ήταν κτισμένο το θέατρο, συλήθηκαν στο απώτερο παρελθόν. Η σκηνή είναι ορθογώνια και είναι κτισμένη πάνω σε μεγάλη λαξευτή εξέδρα στο φυσικό βράχωμα.

 

Ναϊκή αρχιτεκτονική: Τα κυριότερα ναϊκά αρχιτεκτονικά δείγματα είναι το ιερό του Απόλλωνος Υλάτου στο Κούριον, ο ναός του Ολυμπίου Διός στη Σαλαμίνα και ο τέταρτος και πέμπτος ναός από το ναϊκό σύμπλεγμα στους Χολλάδες των Σόλων.

 

Το ιερό του Απόλλωνος Υλάτου είναι ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα, τμήμα του οποίου χρονολογείται στον 8ο αιώνα π.Χ. αλλά τα περισσότερα κατάλοιπά του εντάσσονται μεταξύ του 1ου και του 4ου αιώνα μ.Χ. Το σύμπλεγμα περιβάλλεται από κατεστραμμένο τοίχο, στον οποίο υπάρχουν δυο μεγάλες πύλες, η Πύλη της Πάφου στα δυτικά και η πύλη του Κουρίου στα ανατολικά. Τα οικοδομήματα, που απαρτίζουν το όλο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα είναι: Μια τετράγωνη παλαίστρα με ορθογώνια περίστυλη αυλή, το νότιο οικοδόμημα με πέντε συνεχόμενες ορθογώνιες αίθουσες οι προσόψεις των οποίων επικοινωνούν με μεγάλη στοά, το βορειοδυτικό οικοδόμημα με μια μεγάλη ορθογώνια αίθουσα προσιτή με βαθμιδωτή κλίμακα και διάφορα μικρά δωμάτια, το θησαυροφυλάκιο και η κατοικία του ιερέα στην ίδια ενότητα, τα λουτρά, το αρχαϊκό τέμενος και ο ναός του Απόλλωνος στο βάθος, στον οποίο καταλήγει η ιερά οδός, που ξεκινά από την αυλή της μεγάλης στοάς. Ο ναός αποτελείται από μικρό προθάλαμο και από ένα εσωτερικό δωμάτιο που ήταν ο κύριος λατρευτικός χώρος. Στα νοτιοδυτικά του ναού οι πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως μεγάλο κυκλικό διάδρομο που έχει άμεση σχέση με τις τελετουργίες και τη λατρεία του Απόλλωνος.

 

Ο ναός του Ολυμπίου Διός στη Σαλαμίνα είναι κτισμένος πάνω σε στυλοβάτη. Από το όλο ναϊκό οικοδόμημα σώζεται ένα μικρό λατρευτικό δωμάτιο στο βάθος του στυλοβάτη. Ο ναός επικοινωνεί με το νότιο άκρο της αγοράς της Σαλαμίνος με μια βαθμιδωτή κλίμακα. Ο τέταρτος ναός στους Χολλάδες των Σόλων απετελείτο από δυο συνεχόμενες αυλές, σε μια από τις οποίες υπήρχε μικρό, τετράγωνο λατρευτικό δωμάτιο. Η είσοδος της αυλής ήταν κλιμακωτή και πλαισιωνόταν από δυο πύργους.

 

Ο πέμπτος ναός στους Χολλάδες, που ήταν αφιερωμένος στον Σέραπι ήταν ένα δωμάτιο, που προστέθηκε στον τέταρτο ναό και το όλο λατρευτικό σύνολο πήρε τριμερές σχήμα. Μπροστά από το τριμερές λατρευτικό σύνολο προστέθηκε ανοικτή αυλή, μέσα στην οποία κτίστηκε βωμός με αργούς λίθους.

 

Ταφική αρχιτεκτονική: Οι μικροί και μεγάλοι λαξευτοί τάφοι της Ελληνιστικής περιόδου συνεχίζονται στερεότυποι και σ' ολόκληρη τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου, σ' αντίθεση με τους κτιστούς τάφους που είναι ανύπαρκτοι. Στα τέλη όμως του 4^ου αιώνα όλοι οι τύποι των λαξευτών τάφων απλουστεύονται και σταδιακά εξαφανίζονται για να αντικατασταθούν από τα πρωτοχριστιανικά μνήματα.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια