Αντίπας άγιος, Πυρόι
Πολύ μικρή εκκλησούλα στο χωριό Πυρόι, μια από τις πιο μικρές στην Κύπρο. Υπολογίζεται πως είχε κτιστεί στην εποχή πριν από την τουρκική κατοχή της Κύπρου (1571), κι είναι αφιερωμένη στον άγιο Αντίπα, πρώτο επίσκοπο και μάρτυρα της Περγάμου.
Ο ναός είναι τετράστυλος, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και ανάγεται στη μεσοβυζαντινή εποχή (8ος-12ος αι.) Υπολογίζεται πως είχε κτιστεί στην εποχή πριν από την τουρκική κατοχή της Κύπρου (1571). Η εκκλησούλα αυτή, από τις πιο μικρές στην Κύπρο, θυμίζει μινιατούρα βυζαντινού ναού με θόλο. Ο περίβολός του χρησιμοποιείτο ως κοιμητήριο. Είναι τρίκλιτη (τα δυο πλάγια κλίτη της έχουν πλάτος ένα μόνο μέτρο). Ο ναός ανακαινίστηκε το 1942, σύμφωνα με επιγραφή. Σήμερα ο ναός του Αγίου Αντύπα στο κατεχόμενο χωριό Πυρόι βρίσκεται σε άθλια κατάσταση λόγω κατοχής και εγκατάλειψής του.
Βλέπε λήμμα: Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική
Ο αγιος Αντίπας
Ο Άγιος Αντίπας έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Δομιτιανού (81-96μ.Χ.) και ήταν σύγχρονος των Αγίων Αποστόλων, από τους οποίους και διδάχθηκε τη χριστιανική πίστη. Σύμφωνα με την παράδοση σπούδασε στη φημισμένη ιατρική σχολή της Περγάμου και ασκούσε αφιλοκερδώς την ιατρική επιστήμη με ειδικότητα στη θεραπεία του πόνου και των ασθενειών των δοντιών. Μετά τον θάνατο του επισκόπου Γαΐου και γύρω στο 70 μ.Χ. χειροτονήθηκε επίσκοπος της Εκκλησίας της Περγάμου, στην οποία εργάσθηκε με ένθεο ζήλο και αγωνιστικό φρόνημα, διακρίθηκε δε για τις πάμπολλες αρετές του και τη φλογερή του πίστη. Πολλές Χριστιανικές παραδόσεις πιστεύουν ότι ο Άγιος Αντίπας είναι ο Αντίπας που αναφέρεται στο Βιβλίο της Αποκάλυψης, Κεφάλαιο 2:13, καθώς ο στίχος λέει: «Ξέρω πού κατοικείς: εκεί όπου είναι ο θρόνος του Σατανά. και όμως κρατάς το όνομά μου και δεν αρνήθηκες την πίστη μου ακόμα και κατά τις ημέρες που ζούσε ο Αντίπας, ο μάρτυράς μου ο πιστός μου, ο οποίος σκοτώθηκε κοντά σας, εκεί όπου ο Σατανάς κατοικεί».
Σύμφωνα με τη Χριστιανική παράδοση, ο Απόστολος Ιωάννης έχρισε επίσκοπο Περγάμου τον Αντίπα, κατά τη βασιλεία του Δομιτιανού. Η παράδοση συνεχίζει ότι ο Αντίπας μαρτύρησε περίπου το 92, αφού ρίχθηκε σε πυρακτωμένο ομοίωμα ταύρου (μέσο βασανιστηρίων και εκτέλεσης) επειδή εξέβαλε δαιμόνια στα οποία πίστευε ο τοπικός πληθυσμός, και επειδή αρνήθηκε να απαρνηθεί την πίστη του και να λατρέψει τα είδωλα. Μέσα εκεί, πάντα κατά την Ορθόδοξη παράδοση, προσευχήθηκε για διάφορα, και ιδιαίτερα για την ανακούφιση εκείνων που υποφέρουν από πονόδοντο. Στην δε Ακολουθία που συνέγραψε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, αναφέρεται μάλιστα ως «σωτήρας και ιατρός της οδονταλγίας» και «οδοντοσώστης».
Η θαυματουργική φήμη του Αγίου Αντίπα ως ιατρού και θεραπευτή των δοντιών, τον κατέστησε προστάτη άγιο των Ελλήνων ορθοδόξων οδοντιάτρων. Η επίσημη αυτή καθιέρωση του Αγίου έγινε το 1966 κατόπιν εισηγήσεως του καθηγητή της Στοματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ορέστη Λουρίδη, ο οποίος και πρωτοστάτησε στην ανέγερση βυζαντινού ναού του Αγίου στον περίβολο της Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών στο Γουδί. Στον ιερό αυτό πανεπιστημιακό ναό, που τιμάται στο όνομα του Αγίου και εγκαινιάσθηκε στις 25 Μαΐου του 1975, φυλάσσεται μικρό τεμάχιο του λειψάνου του.
Ιερά λείψανα του Αγίου φυλάσσονται τεθησαυρισμένα στις αγιορείτικες μονές Διονυσίου (δεξιά χείρα) και Μεγίστης Λαύρας (κάτω γνάθος), στην ιερά μονή Προφήτου Ηλιού Θήρας (η ωλένη της χειρός), στην ιερά μονή Παναχράντου της Άνδρου και στον ιερό μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης. Ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παλαιά εικόνα του Αγίου, η οποία φυλάσσεται στην ιερά μονή της Αγίας Αικατερίνης Σινά και χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα, καθώς και οι φυλασσόμενες παλαιές εικόνες του Αγίου στις ιερές μονές Διονυσίου και Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους, Σταυροβουνίου, αλλά και στο Μουσείο Μπενάκη Αθηνών, που χρονολογείται το 1738.
Βλέπε λήμμα: Μοναστήρι Σταυροβουνίου
Στην Κύπρο υπάρχει καινούριο παρεκκλήσι κοντά στο χωριό Πεντάκωμο της επαρχίας Λεμεσού, το οποίο έχει κτιστεί με την συνδρομή του χωριού, πιστών αλλά και Οδοντιάτρων της Κύπρου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 11 Απριλίου.