Δήμητρα
Δημήτηρ ή Δαμάτηρ στην κυπριακή διάλεκτο, θεά της γεωργίας που, σύμφωνα προς την ελληνική μυθολογία, ήταν κόρη του Κρόνου και της Ρέας (ή της Γαίας), αδελφή του Διός, μητέρα της Κόρης - Περσεφόνης, μια από τις κύριες θεότητες του ελληνικού πανθέου. Σύμφωνα προς τη συνηθέστερη ετυμολογία του ονόματός της, τούτο προήλθε από τις λέξεις γη και μήτηρ (= Δημήτηρ).
Η Δήμητρα ήταν η θεά που έδινε στους ανθρώπους τους καρπούς της γης, και κυρίως τα σιτηρά, που από το όνομά της λέγονται δημητριακά. Σαν θεά της γεωργίας, η Δήμητρα δίδασκε τους ανθρώπους να καλλιεργούν τους αγρούς και να κατασκευάζουν το ψωμί τους. Συμβόλιζε όμως η θεά και την ίδια τη γη, στης οποίας τα μυστηριώδη βάθη γίνονταν οι διεργασίες της βλάστησης αλλά υφίσταντο και τα σκοτεινά βασίλεια του θανάτου. Γι' αυτό και η λατρεία της Δήμητρας ήταν διπλή: αφ’ ενός απλή και υπαίθρια, αφ’ ετέρου μυστηριακή και απόκρυφη.
Σύμβολα της θεάς ήσαν τα αγριολούλουδα (κυρίως οι παπαρούνες), το γουρούνι, το σιτάρι, το κυπαρίσσι, η συκιά, ο κόκορας, η δάδα και το άλογο. Το μυθικό άλογο Αρίων, εξάλλου, ήταν, σύμφωνα προς τη μυθολογία, παιδί της Δήμητρας και του Ποσειδώνα. Στην τέχνη, οι παραστάσεις της θεάς εμφανίζονται από τα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα και συνεχίζονται και κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Είναι κυρίως παραστάσεις της Δήμητρας που εικονίζεται μαζί με την κόρη της. Στον 5ο και στον 4ο π.Χ. αιώνα η θεά αποδίδεται ως ώριμη ντυμένη γυναίκα, σε ιερατική στάση, συχνά με τη συντροφιά της Περσεφόνης, του Πλούτωνα και του Τριπτόλεμου (όπως λ.χ. στο ανάγλυφο της Ελευσίνος). Τα τελευταία υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας γλυπτά της θεάς χρονολογούνται στο 2ο π.Χ. αιώνα. Συνήθως η Δήμητρα εικονιζόταν θλιμμένη, με πέπλο στο κεφάλι, εξαιτίας του χαμού της κόρης της Περσεφόνης, που την απήγαγε ο Πλούτων, θεός του Άδη. Ύστερα από επέμβαση του Διός, διευθετήθηκε η Περσεφόνη να επιστρέφει για ένα διάστημα στη γη, κοντά στη μητέρα της, οπότε η χαρά της Δήμητρας κάρπιζε τα πάντα και η φύση ήταν ανθισμένη. Όταν όμως η Περσεφόνη ξαναγύριζε στο βασίλειο του Πλούτωνα, τότε όλα πάνω στη γη ξηραίνονταν και πέθαιναν. Ο μύθος αυτός αποδίδει τον ετήσιο κύκλο της ζωής των φυτών πάνω στη γη και την εναλλαγή των εποχών.
Δήμητρας λατρεία: Η Δήμητρα ήταν μια από τις κύριες ελληνικές θεότητες που λατρεύτηκαν και στην αρχαία Κύπρο. Η θεά είναι πιθανό να λατρευόταν αρχικά στη Θεσσαλία, απ' όπου η λατρεία της απλώθηκε και στην υπόλοιπη Ελλάδα, κυρίως δε στη Βοιωτία, την Αρκαδία και τη Στερεά Ελλάδα. Στη Θήβα λατρευόταν η Δήμητρα Θεσμοφόρος, ενώ στην Ελευσίνα τελούνταν τα περίφημα, όσο και απόκρυφα, Ελευσίνια μυστήρια προς τιμή της θεάς. Στα περίφημα, επίσης, Καβείρια μυστήρια, που τελούνταν στη Σαμοθράκη, λατρευόταν και η Δήμητρα. Μη απόκρυφες λατρευτικές γιορτές προς τιμή της Δήμητρας ήταν στην αρχαία Ελλάδα τα Θεσμοφόρια, πολύ αγαπητή και διαδεδομένη γιορτή του φθινοπώρου, δηλαδή της εποχής της σποράς. Τα Καλαμαία ήταν επίσης γιορτή προς τιμή της Δήμητρας, που σχετιζόταν με τον θερισμό. Τα Θαλύσια ήταν η γιορτή της περιόδου αλωνίσματος των σιτηρών και της τελικής συγκομιδής του καρπού. Τελούνταν επίσης και άλλες γιορτές, όπως τα Σκίρα, τα Αλώα, τα Προηρόσια και τα Επικρήναια.
Η λατρεία της Δήμητρας στην Κύπρο μαρτυρείται από αρχαιολογικά ευρήματα, και δεν φαίνεται να είναι αρχαιότερη των μέσων του 5ου π.Χ. αιώνα, τουλάχιστον σύμφωνα προς τις μέχρι τώρα υπάρχουσες ενδείξεις. Επίσης, επιγραφές που βρέθηκαν και αναφέρονται σε αφιερώματα που είχαν γίνει ταυτόχρονα στη Δήμητρα και στον Απόλλωνα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η λατρεία της θεάς της γεωργίας συνδεόταν στην Κύπρο με τη λατρεία του Απόλλωνος, θεού της βλάστησης. Τέτοιες επιγραφές με κοινή αφιέρωση και στις δυο θεότητες βρέθηκαν στο Κούριον, τον κατ' εξοχήν τόπο λατρείας του Απόλλωνος στην Κύπρο, και στους Γόλγους όπου ο Απόλλων είχε επίσης ιερό.
Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τους τρόπους λατρείας της θεάς στην Κύπρο, όμως μαρτυρείται τόσο η ύπαρξη ναών προς τιμή της, όσο και ιερειών και αρχιέρειας. Η λατρεία της Δήμητρας φαίνεται να ήταν αρκετά διαδεδομένη στην Κύπρο κατά την Ελληνιστική εποχή, συνεχίστηκε δε και κατά τη Ρωμαϊκή εποχή που ακολούθησε.
Δήμητρας ιερά: Παρά το ότι η ύπαρξη κατά την αρχαιότητα, ιερών της Δήμητρας στην Κύπρο μαρτυρείται σε επιγραφές, ωστόσο κανένα δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί από την αρχαιολογική σκαπάνη. Αλφαβητική επιγραφή του 1ου μ.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στην Παλαίπαφο, διασώζει το όνομα της Κλαυδίας Ροδόκλειας Απφάριον*, που ήταν ἀρχιέρεια τῶν κατά Κύπρον Δήμητρος ἱερῶν, πράγμα που σημαίνει ότι υπήρχαν σε αρκετά μέρη της Κύπρου ιερά της Δήμητρας.
Άλλη δίγραφη επιγραφή (αλφαβητική και συλλαβική) του 4ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στο Κούριον και αναφέρεται σε αφιέρωμα στην Δήμητρα και στην Κόρη (Περσεφόνη), πιθανό να σημαίνει ότι ναός αφιερωμένος στη θεά και στην κόρη της υπήρχε στο Κούριον (βλέπε λήμμα Δαμάτηρ).
Επιγραφή του 3ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή των αρχαίων Γόλγων αναφέρει:
Δήμητρι, [Ἀπ]όλλων[ι]
Τιμόδωρος.
Αναφέρεται, δηλαδή, σε αφιέρωμα κάποιου Τιμόδωρου στη Δήμητρα και στον Απόλλωνα.
Τέλος, επιγραφή του 3ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκε στη Γαληνή (περιοχή των αρχαίων Σόλων), αναφέρει:
Φιλωτίς
Δήμητρος ἱέρεια.
Η επιγραφή αυτή είναι χαραγμένη σε επιτύμβια στήλη. Ο τάφος (συλημένος) ανήκε στην αναφερόμενη Φιλωτίδα, η οποία ήταν ιέρεια της Δήμητρας. Συνεπώς, στην περιοχή θα πρέπει να υπήρχε και ναός αφιερωμένος στη Δήμητρα.
Φώτο Γκάλερι
