Δέντρα

Δέντρο ονομάζεται κάθε πολυετές και ξυλώδες φυτό που σε ώριμη ηλικία υπερβαίνει το ύψος των 2 μέτρων και έχει ένα κύριο κορμό και κόμη. Ο κορμός και η κόμη είναι τα εμφανή στοιχεία που διαχωρίζουν το δέντρο από τον θάμνο. Πολλά δέντρα έχουν διάρκεια ζωής που μετριέται σε εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια, με μακροβιότερη τη δράκαινα (μέχρι 6.000 χρόνια). Η σεκόια έχει διάρκεια ζωής μέχρι 4.000 χρόνια, ο κέδρος μέχρι 2 .000, ο δρυς μέχρι 1.000, η δασική οξιά μέχρι 900, το έλατο μέχρι 800, η καστανιά και η ελιά μέχρι 700 κλπ. Αλλα γνωστά δέντρα με μεγάλη διάρκεια ζωής είναι η αδανσόνια (μέχρι 5.000 χρόνια), η πεύκη αριστάτα (μέχρι 4.600 χρόνια), ο ιταμός (μέχρι 3.000 χρόνια). Όσον αφορά την ανάπτυξη σε ύψος, τα πιο ψηλά δέντρα είναι η σεκόια (είδος ελάτου) και ο ευκάλυπτος, που φθάνουν τα 110 μέτρα. Το πιο χοντρό δέντρο είναι η αδανσόνια, με διάμετρο κορμού μέχρι 9 μέτρα.

Ελιές

Στην Κύπρο υπάρχουν μερικά είδη δέντρων που είτε έχουν πολύ μεγάλη ηλικία, είτε πολύ μεγάλο ύψος. Υπάρχουν πολλές ελιές (Olea europea sativa) που η ηλικία τους ξεπερνά τα 500 χρόνια. Πιο γνωστή απ' όλες είναι η ελιά των Αγκλεισίδων, λίγο έξω από το χωριό Αγκλεισίδες, κοντά στον κύριο δρόμο Λάρνακας - Λεμεσού. Υπολογίζεται ότι η ελιά αυτή έχει φθάσει στο ανώτατο όριο ζωής του δέντρου αυτού του είδους (700 χρόνια). Έχει διάμετρο κορμού, στο επίπεδο του εδάφους, 16,20 μέτρα. Ο κορμός της έχει μεγάλη κουφάλα, μέσα στην οποία μπορούν να εισέλθουν 4 - 5 άτομα.

Βλέπε λήμμα: Ελιά

Συκομουριά

Γνωστό δέντρο είναι και η τουμπεζιά του μοναστηριού της Αγίας Νάπας. Το δέντρο αυτό, που είναι είδος συκομουριάς (Ficus sycomorus), αναφέρεται από ξένους περιηγητές που είχαν επισκεφθεί το μοναστήρι κατά τον 18ο αιώνα. Η ηλικία του υπολογίζεται πως υπερβαίνει τα 600 χρόνια. Έχει ύψος 24,5 μέτρα, περιφέρεια κορμού 6,70 μέτρα και άνοιγμα κόμης (από ανατολή προς δύση), 29,30 μέτρα.

Βλέπε λήμμα: Παναγία, Αγία Νάπα

Καρυδιά και Τρεμιθιά

Στην τοποθεσία «Μυλούριν» του χωριού Παλαιχώρι, υπάρχει μια καρυδιά (Juglans regia) που η ηλικία της υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τα 300 χρόνια. Έχει συνολικό ύψος 33 μέτρα, διάμετρο κόμης 33 μέτρα και παράγει κάθε χρόνο μέχρι και 40.000 καρύδια. Παρομοίων διαστάσεων καρυδιές υπάρχουν και σε άλλα μέρη της Κύπρου.

Άλλο πολύ γνωστό δέντρο είναι η τρεμιθιά της εκκλησίας Παναγίας Αγγελόκτιστης στο χωριό Κίτι. Η τρεμιθιά αυτή (Pistacia sp.) έχει περιφέρεια κορμού 5,80 μέτρα και ύψος 12,20 μέτρα. Η ηλικία της υπολογίζεται πάνω από 500 χρόνια, όπως και παρόμοιου δέντρου στην τοποθεσία «Στακτερή» του χωριού Κισσόνεργα. Επίσης, η ηλικία της τρεμιθιάς της Αγίας Σολομωνής στην Κάτω Πάφο, υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 300 χρόνια.

Ο Δρυς της Λάνιας

Γνωστότατος ήταν και ο δρυς της Λάνιας, κοντά στον δρόμο Λεμεσού - Πλατρών, ο οποίος ξεράθηκε. Ο δρυς αυτός (Quercus) είχε περιφέρεια κορμού 5,80 μέτρα, ύψος 15,25 μέτρα και περιφέρεια κόμης 85,40 μέτρα. Πάνω στα κλαδιά του είχε κατασκευαστεί εξέδρα που λειτουργούσε ως καφενείο. Ήταν γνωστός και ως ο Βασιλικός Δρυς διότι είχε καθίσει εκεί κάποτε και ο βασιλιάς της Αιγύπτου Φαρούκ, που συνήθιζε να κάνει διακοπές στις Πλάτρες.

Βλέπε λήμμα: Ο Φαρούκ και η Κύπρος

Επίσης, ο δρυς στο χωριό Φύτη της Πάφου, που η ηλικία του είναι πάνω από 300 χρόνια, βρίσκεται στην τοποθεσία «Ακρικού». Έχει ύψος 21,30 μέτρα, περιφέρεια κορμού 9,45 μέτρα και περιφέρεια κόμης 91,50 μέτρα.

Πεύκος

Ο πεύκος (Pinus) απαντάται στην Κύπρο σε διάφορα είδη. Ο πιο γνωστός πεύκος, που ήταν και ο μεγαλύτερος στην Κύπρο, ήταν εκείνος της Πέρα Βάσας, που όμως έχει τώρα ξεραθεί και πέσει. Βρισκόταν κοντά στον δρόμο Αγίου Νικολάου- Κύκκου και υπολογίζεται ότι είχε ηλικία 200 περίπου χρονών. Είχε περιφέρεια κορμού 7 μέτρα και ύψος 36,60 μέτρα.

Κυπαρίσσι και σεκόια

Γνωστό για τις διαστάσεις του κυπαρίσσι (Cupressus), είναι εκείνο της Παναγίας του Τοχνιού. Είναι υπεραιωνόβιο και έχει περιφέρεια κορμού 5,60 μέτρα και ύψος 27,50 μέτρα. Όσον αφορά τον πλάτανο (Platanus), πιο γνωστός είναι εκείνος της Αγίας Μαύρης, στο χωριό Κοιλάνι. Έχει περιφέρεια κορμού 7,65 μέτρα, ύψος 31 μέτρα και περίμετρο κόμης περίπου 100 μέτρα.

Το δέντρο σεκόια (Sequia), εισήχθη στην Κύπρο από τη Γαλλία το 1911. Υπάρχουν σήμερα μόνο δυο μεγάλα τέτοια δέντρα στην Κύπρο, ένα στις Πλάτρες και ένα στη θερινή προεδρική κατοικία του Τροόδους. Το δεύτερο, που είναι ακόμη πολύ νεαρό (μόλις 70 χρόνων) έχει περιφέρεια κορμού 4 μέτρα και ύψος 27 περίπου μέτρα. Παρομοίων διαστάσεων είναι κι εκείνο των Πλατρών. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες εισήχθησαν στην Κύπρο πολλά νεαρά δέντρα σεκόιας. Τέτοια δέντρα (πολύ μικρά ακόμη, ανάλογα με τα χρόνια που ζει το δέντρο αυτό) έχουν φυτευτεί κατά μήκος του κύριου δρόμου Κακοπετριάς - Τροόδους και ήδη αποτελούν μια θαυμάσια δενδροστοιχία. Επίσης στη θερινή προεδρική κατοικία του Τροόδους υπάρχουν και άλλα νεαρότερα δέντρα σεκόιας (ηλικίας περίπου 45 χρόνων), ενώ πιο πρόσφατα τέτοια δέντρα έχουν φυτευτεί και σε αρκετές άλλες περιοχές του Τροόδους.

Ο ευκάλυπτος (Eucalyptus) επίσης είναι από τα δέντρα που έχουν εισαχθεί στην Κύπρο, το τέλος του 19ου αιώνα. Στην περιφέρεια της Λευκωσίας υπάρχουν ευκάλυπτοι μεγάλων διαστάσεων, με περιφέρεια κορμού μέχρι και 5 μέτρα, και ύψος μέχρι 32 μέτρα. Η ηλικία τους ξεπερνά τα 85 χρόνια.

Κυπριακός κέδρος

Ο κυπριακός κέδρος (Cedrus brevifolia), ενδημικό είδος της Κύπρου που συναντάται κυρίως στο δάσος Πάφου και σε υψόμετρο πάνω από 900 μέτρα, αναφέρεται και κατά την αρχαιότητα. Ο Θεόφραστος ομιλεί για κέδρους της Κύπρου με μήκος κορμού τρισκέδεκα ὀργυῶν (περίπου 49 μέτρα). Στη γνωστή Κοιλάδα των Κέδρων υπάρχουν τέτοια δέντρα ύψους πάνω από 35 μέτρα και με περιφέρεια κορμού μέχρι και 4 μέτρα.

Βλέπε λήμμα: Κοιλάδα των Κέδρων

Δάφνη και Αόρατος

Γνωστή είναι και η δάφνη του Αγίου Φιλίππου, δίπλα στο ομώνυμο εκκλησάκι κοντά στο χωριό Όμοδος. Η δάφνη αυτή (Laurus nobilis), είναι υπεραιωνόβια κι έχει συνολική περιφέρεια κορμών 7,30 μέτρα περίπου. Το ύψος της είναι 15,30 μέτρα.

Υπεραιωνόβιος είναι και ο αόρατος (Juniperus phoenicea) στο χωριό Ακανθού που έχει ύψος περίπου 7,30 μέτρα και περιφέρεια κορμού 1,85 μέτρα. Το δέντρο αυτό βρίσκεται δίπλα από το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους.

Καβάτζι, Περνιά και Χαρουπιά

Σε ύψος πάνω από 32 μέτρα φθάνουν και αρκετές λεύκες (Populus), που στην Κύπρο λέγονται καβάτζ’ια. Απαντώνται κυρίως στην περιοχή της Μαραθάσας και αλλού.

Άλλο πολύ γνωστό δέντρο είναι μια τεραστίων διαστάσεων περνιά (δρυς η κοκκοφόρος / Quercus coccifera) κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Θεοσκέπαστης στο χωριό Καλοπαναγιώτης. Η ηλικία της υπολογίστηκε ότι ξεπερνά τα 700 χρόνια. Έχει περιφέρεια κορμού περί τα 3,70 μέτρα, ύψος περίπου 15,30 μέτρα και περιφέρεια κόμης περίπου 61 μέτρα. Οι διαστάσεις αυτές είναι σπανιότατες για την περνιά, που συνήθως είναι θάμνος ή θαμνώδες δέντρο.

Η τερατσ’ιά (χαρουπιά ή κερατέα / Ceratonia siliqua), απαντάται σε πάρα πολλές περιοχές της Κύπρου σε αρκετές ποικιλίες, καλλιεργούμενη και μη. Το μεγαλύτερο τέτοιο δέντρο βρίσκεται στον Κάτω Πύργο. Έχει διάμετρο κορμού περίπου 5,50 μέτρα. Η ηλικία της υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 100 χρόνια. Δίνει περίπου 1.000 κιλά χαρούπια ετησίως.

Στο χωριό Κούκλια της επαρχίας Πάφου μια κιτρομηλιά έχει περιφέρεια κορμού 3,65 μέτρα, ύψος περίπου 7,65 μέτρα και ηλικία που υπολογίζεται σε 300 περίπου χρόνια. Ετησίως δίνει περίπου 18.000 κιτρόμηλα. Οι αριθμοί αυτοί είναι σπανιότατοι για τα εσπεριδοειδή.

Πάντως τα πλέον χαρακτηριστικά δέντρα της Κύπρου, μεταξύ των καλλιεργούμενων και καρποφόρων, είναι η ελιά και η τερατσιά (χαρουπιά), που εν πολλοίς χαρακτηρίζουν και το κυπριακό τοπίο. Είναι τα δέντρα που απαντώνται στους μεγαλύτερους αριθμούς, σε όλες τις επαρχίες του νησιού, και είναι, μεταξύ όλων, τα περισσότερο παραδοσιακά. Στις πεδινές εκτάσεις πάλι, ιδίως στην περιοχή της Αμμοχώστου και στη δυτική πεδιάδα (της Μόρφου), τα εσπεριδοειδή κυριαρχούν, και ήταν γνωστό ότι εκτενείς κήποι εσπεριδοειδών υπήρχαν ήδη από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Σήμερα η καλλιέργεια της χαρουπιάς και η συγκομιδή του καρπού της έχει περιοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Βλέπε λήμμα: Τερατσιά

Αλλά σε παλαιότερες εποχές, και ακόμη μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα, τα χαρούπια ήταν ένα των κυριοτέρων εξαγωγικών προϊόντων της Κύπρου, τόσο σημαντικό μάλιστα, ώστε ονομάστηκαν και «μαύρος χρυσός», ονομασία που δόθηκε υστερότερα στο πετρέλαιο. Η ελιά πάλι, είναι δέντρο που υφίστατο στην Κύπρο από τα αρχαιότατα προϊστορικά χρόνια. Σήμερα πολλές εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα ελιάς απαντώνται και σε άγρια ή ημιάγρια κατάσταση, ιδίως σε περιοχές που έχουν πληγεί καίρια από την αστυφιλία ή που έχουν εγκαταλειφθεί λόγω της τουρκικής εισβολής του 1974 (όπως η Καρπασία), στις οποίες έχουν αφεθεί οι καλλιέργειες. Ωστόσο, κατά τη σύγχρονη εποχή, εισήχθησαν στην Κύπρο και καλλιεργούνται και νέες ποικιλίες ελιάς. Στις ορεινές περιοχές, χαρακτηριστικά οπωροφόρα δέντρα είναι η μηλιά, η αχλαδιά, η κερασιά, η καρυδιά. Σημαντικό επίσης δέντρο των ημιορεινών και ορεινών περιοχών είναι και η αθασιά (αμυγδαλιά).

Κωνοφόρα και ο πεύκος του Τροόδους

Μεταξύ της άγριας βλάστησης πάλι, χαρακτηριστικά δέντρα της Κύπρου, από τα αρχαιότατα χρόνια, είναι τα κωνοφόρα και ιδίως ο πεύκος του Τροόδους. Επίσης, στις ορεινές περιοχές επιβλητική είναι η παρουσία δέντρων όπως ο πλάτανος, η λεύκα και το κυπαρίσσι. Σε αρκετές περιοχές πάλι, ιδίως στις πεδινές, το τοπίο χαρακτηρίζεται από συστάδες ειδών τα οποία εισήχθησαν στην Κύπρο σχετικά πρόσφατα, κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, όπως είναι ο ευκάλυπτος και η ακακία.

Βλέπε λήμμα: Ακακία και Ευκάλυπτος

Υπάρχουν βέβαια και αρκετά άλλα δέντρα σε πολλές περιοχές της Κύπρου που είναι γνωστά είτε για την ιδιοτυπία και την ομορφιά τους, είτε επειδή συνδέονται με θρύλους και παραδόσεις. Μερικά από όσα αναφέρονται πιο πάνω, είναι προστατευόμενα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια