Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ελλαδίτης γεωπόνος και συγγραφέας, γόνος της γνωστής οικογένειας των Γενναδίων, γιος το λογίου και εκπαιδευτικού Γεωργίου Γενναδίου. Γεννήθηκε το 1848 και πέθανε το 1917.

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος ήταν ένα από τα οκτώ παιδιά του Γεώργιου  Γεννάδιου, του Ηπειρώτη δάσκαλου του γένους και της Άρτεμης Μπενιζέλου, της ιστορικής αθηναϊκής οικογένειας. Ο μεγάλος αδελφός του Παναγιώτη, Αναστάσιος, διετέλεσε καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών (όπως και ο πατέρας τους), ενώ ο διασημότερος υπήρξε ο Ιωάννης Γ. Γεννάδιος, κορυφαίος Έλληνας διπλωμάτης, με πολυετή θητεία στην Πρεσβεία στο Λονδίνο, σημαντική εμπλοκή στο Κυπριακό της εποχής του και δωρητής και ιδρυτής της σπουδαίας Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Γεωργική καινοτομία

Σπούδασε φυσική και μαθηματικά στη Γενεύη, και γεωπονία στο Ιλλινόις. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάστηκε σε κτήματα στη Θεσσαλία όπου πρώτος εισήγαγε το σιδερένιο άροτρο, τη θεριστική μηχανή και άλλα σύγχρονα γεωργικά μηχανήματα. Το 1877, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου, οργάνωσε δικό του ανταρτικό σώμα με σκοπό την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος. Το 1880 υπηρέτησε ως επιθεωρητής γεωργίας και το 1887 ανέλαβε ως ο πρώτος προϊστάμενος του μόλις ιδρυθέντος Τμήματος Γεωργίας του ελληνικού υπουργείου Εσωτερικών. Από τη θέση αυτή παραιτήθηκε το 1894. Μεταξύ 1895 και 1904 πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην Κύπρο. Από το 1908 μέχρι τον θάνατό του ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων της ειδικότητάς του. Μεταξύ των βιβλίων του περιλαμβάνεται και το «Περί τῆς ἐν Κύπρῳ γεωργίας».

Σχέσεις του προς την Κύπρο

 Τον Παναγιώτη Γεννάδιο κάλεσε στην Κύπρο από την Ελλάδα η αγγλική αποικιακή κυβέρνηση του νησιού (ο Αρμοστής Γουόλτερ Σένδαλλ) το 1895. Του ανετέθη τότε η γενική μελέτη για την κατάσταση της γεωργίας στην Κύπρο και η εισήγηση τρόπων εκσυγχρονισμού και βελτίωσής της, για αύξηση της παραγωγής. Αφού ήλθε στην Κύπρο, του προτάθηκε λίγο αργότερα κι απεδέχθη διορισμό του ως διευθυντής γεωργίας της Κύπρου. Στη θέση αυτή υπηρέτησε από τον Νοέμβριο του 1896 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1904, οπότε επέστρεψε στην Αθήνα.

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος θεωρείται ο άνθρωπος που άρχισε τον εκσυγχρονισμό της κυπριακής γεωργίας εισάγοντας σύγχρονες μεθόδους παραγωγής αλλά και γεωργικά μηχανήματα που, μέχρι τότε, ήταν εντελώς άγνωστα στον Κύπριο αγρότη. Ακόμη όταν ο προϋπολογισμός δεν του επέτρεπε την εισαγωγή και άλλων συγχρόνων γεωργικών μηχανών (όπως η αλωνιστική), επινοούσε και κατασκεύαζε δικές του στο νησί. Τα εισαγόμενα μηχανήματα και εργαλεία φρόντισε να είναι επιχορηγημένα και να διατίθενται στους Κυπρίους καλλιεργητές στη μισή της κανονικής τους τιμής.

Στην Κύπρο επιτέλεσε τιτάνιο έργο, σχεδίασε το σιδερένιο κυπριακό άροτρο, που χρησιμοποιήθηκε για πολλά χρόνια, έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στον αγροτικό πληθυσμό του νησιού, υποστήριξε και προπαγάνδισε με επιτυχία την εισαγωγή νέων καλλιεργειών, δενδροφυτειών και μεθόδων, έγραψε πολλές επιστημονικές μελέτες, ενώ διετέλεσε και μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου. Βοήθησε ακόμη στην οργάνωση των φυτωρίων και την κυπριακή κτηνοτροφία, πρότεινε λύσεις για την επίλυση του αρδευτικού προβλήματος, ενδιαφέρθηκε για την αγγειοπλαστική και γενικότερα συνέβαλε στην πρόοδο και στο πλάτεμα των στενών οριζόντων του εξαθλιωμένου Κύπριου αγρότη.

Πλήθος πρωτοποριακών, για την εποχή και για τον τόπο, εισηγήσεων του Παναγιώτη Γενναδίου για καλυτέρευση των συνθηκών αλλά και της παραγωγής στην Κύπρο, περιέχονται στην από τρία μέρη Έκθεσή του, την οποία υπέβαλε στην αγγλική διοίκηση του νησιού στις αρχές του 1896. Η Έκθεση αυτή απετέλεσε και το υλικό για το βιβλίο του «Περί τῆς ἐν Κύπρῳ γεωργίας», που αποτελεί σήμερα αξιόλογη πηγή για τις συνθήκες, τα προϊόντα και, εν μέρει, την οικονομία της Κύπρου στις αρχές του 20ού αιώνα.

Καθοριστικός ρόλος

Ελάχιστοι άνθρωποι στην Κύπρο είχαν τόσο καθοριστικό εκσυγχρονιστικό ρόλο στον τομέα τους όσο ο Γεννάδιος, που επιπλέον είχε να αντιμετωπίσει παγιωμένες νοοτροπίες και συμπεριφορές ριζωμένες στην κυπριακή ύπαιθρο από την εποχή του Ησιόδου και του Ομήρου, όπως τόνιζαν οι βρετανικές εκθέσεις. Ήταν μια σπάνια περίπτωση ανώτερου διοικητικού λειτουργού στα χρόνια της Αγγλοκρατίας που συνδύαζε τις εξαιρετικές επιστημονικές γνώσεις με την εργατικότητα, με βασικό πλεονέκτημα την εθνικότητά του, που του άνοιγε τις πόρτες και τις ψυχές των Κυπρίων χωρικών.

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος καταλαμβάνει εξέχουσα θέση στον ειδικό τόμο που κυκλοφόρησε το 2016 από το Υπουργείο Γεωργίας και το Ίδρυμα Αναστάσιος Γ. Λεβέντης με τίτλο «Τα πρώτα χρόνια του Τμήματος Γεωργίας και η αγροτική ύπαιθρος».  Σε αυτόν ξεχωρίζει το άρθρο του Χαράλαμπου Μπακιρτζή για τις σπουδές του Έλληνα γεωπόνου στην Αμερική με αρχειακό υλικό και από το Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, και με επιμέλεια του ίδιου η εργογραφία του, με 179 τίτλους, και ένα ανέκδοτο κείμενο του Ιωάννη Γ. Γεννάδιου για την θητεία του αδελφού του στο Τμήμα Γεωργίας στην Κύπρο, με εξαιρετικής σπανιότητας τεκμήρια. 

Έργα του Γεννάδιου

Ο Γεννάδιος κληροδότησε τη βιβλιοθήκη του, αποτελούμενη από 3.300 τόμους, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας. Ο Παναγιώτης Γεννάδιος ήταν μέλος της Γαλλικής Societé Entomologique de France και κατά τη διάρκεια της ζωής του μελέτησε 6 νέα είδη εντόμων από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία. Το 1883 περιέγραψε το είδος Marchalina hellenica (Gennadius, 1883). Περιέγραψε επίσης το είδος Bemisia tabaci (Gennadius, 1889).  

Περί του άνθρακος της αμπέλου: Φύσις και θεραπεία της νόσου, Αθήνα 1880

Περί φυλλοξήρας της φθοροποιού, Αθήνα 1889

A few words on the utility of the goat

Goat skins attacked by worms

Περιοδικό «Ελληνική Γεωργία» σε 12 τόμους (1885-1896)

Λεξικόν Φυτολογικόν: περιλαμβάνον τα ονόματα, την ιθαγένειαν και τον βίον υπερδεκακισχιλίων φυτών, εν οις και τα λόγω χρησιμότητος ή κόσμου καλλιεργούμενα, των οποίων περιγράφονται και η ιστορία, η καλλιέργεια, τα προϊόντα και αι νόσοι. Αθήνα 1914.

Περί της εν Κύπρω γεωργίας

Τα προϊόντα των δρυών, Αθήνα 1917

Περί καπνού, Αθήνα 1886

Πτηνοτροφία

Γεωργικά προϊόντα

Report on the Agriculture of Cyprus

Nouveau procédé pour la destruction du kermès du figuier, Paris, 1880

Report on the carob-tree (Περί κερατέας) (Report). Λευκωσία: Τύποις «Κυπρίου». 1900.

Βιβλιογραφία

1. «Τα πρώτα χρόνια του Τμήματος Γεωργίας και η αγροτική ύπαιθρος», Υπουργείο Γεωργίας/ Ίδρυμα Αναστάσιος Γ. Λεβέντης, Λευκωσία, 2016.

2. Περί Ιστορίας: Παναγιώτης Γεννάδιος