Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η πρώτη Συνεργατική Εταιρεία στην Κύπρο ιδρύθηκε στο χωριό Λευκόνοικον τον Νοέμβριο του 1909, με την επωνυμία Χωρική Τράπεζα Λευκονοίκου. Ιδρυτής της ήταν ο βουλευτής Ιωάννης Χ. Οικονομίδης*  (1864-1934) από το Λευκόνοικον, η δε εύρυθμη λειτουργία και πρόοδός της οφειλόταν στον πρώτο γραμματέα της Μάρκο Χαραλάμπους (1876-1932), δάσκαλο της κοινότητας Λευκονοίκου. Ο Ιωάννης Οικονομίδης, που εξελέγη και πρώτος πρόεδρος της Χωρικής Τράπεζας, είχε γνωρίσει τον Συνεργατισμό κατά τα ταξίδια του σε ευρωπαϊκές χώρες. Ο Οικονομίδης, υπό την ιδιότητά του ως διευθυντή της πρώτης κυπριακής Τράπεζας (του Ταμιευτηρίου η Λευκωσία), παραχώρησε στη Χωρική Τράπεζα πίστωση υπό μορφή τρεχούμενου λογαριασμού.

Στην πρώτη γενική συνέλευση των μετόχων, στις 22.11.1909, υπεγράφη το καταστατικό από 23 μέλη. Εκτός από τους Ι. Οικονομίδη και Μ. Χαραλάμπους, υπέγραψαν ο γιατρός του χωριού Μιχαήλ Παπαπέτρου και 20 γεωργοί. Το καταστατικό ανέφερε μεταξύ άλλων ότι σκοπός της Χωρικής Τράπεζας ήταν  ἡ  ἠθική καί ὑλική προαγωγή τῶν μελῶν διά τῆς παροχῆς πιστώσεων πρός αὐτούς, καί διά τῆς ἀναπτύξεως παρ' αὐτοῖς τοῦ πνεύματος τῆς ἀποταμιεύσεως, τῆς αὐτοβοηθείας καί ἀλληλοβοηθείας.

Η Χωρική Τράπεζα δάνειζε με τόκο 10% τον χρόνο, ενώ ο συνηθισμένος τόκος που έπαιρναν οι τοκογλύφοι ήταν 24% και άνω, που δεν ήταν παράνομος γιατί δεν υπήρχε κανένας νομικός περιορισμός του τόκου πριν από το 1919, οπότε θεσπίστηκε ανώτατο όριο 12% για τους χρεώστες που ήσαν γεωργοί.

Η Συνεργατική του Λευκονοίκου δεχόταν ως μέλη και Τουρκοκυπρίους (στις 14.2.1910 έγινε ομόφωνα δεκτός ως μέτοχος ο Οθωμανός Μεχεμέτ Σουλεϊμάν).

Μετά την ίδρυση της Συνεργατικής αυτής Εταιρείας η ιδέα της θεμελίωσης του Συνεργατισμού βρήκε ανταπόκριση ανάμεσα στον γεωργικό κόσμο και έτσι ιδρύθηκαν και άλλες συνεργατικές που είχαν σαν σκοπό τη δημιουργία κεφαλαίων και την κατ' επέκταση παροχή δανείων στους γεωργούς.

Ο πρώτος νόμος που αναγνώριζε τις πρώτες Συνεργατικές Εταιρείες ως νομικές οντότητες ψηφίστηκε από το τότε Νομοθετικό Συμβούλιο ως ο Περί Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών Νόμος. Το 1923 ψηφίστηκε ο Νόμος Περί Συνεργατικών Εταιρειών μη Πιστωτικών, ανοίγοντας τον δρόμο για την ίδρυση κάθε είδους Συνεργατικής Εταιρείας.

Μέχρι το 1925 ο ρυθμός ίδρυσης Συνεργατικών Εταιρειών και εξάπλωσης του Συνεργατισμού ήταν αργός. Κατά την περίοδο από το 1909 μέχρι το 1925 ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν 29 μόνο Εταιρείες. Το 1925 ιδρύθηκε η Γεωργική Τράπεζα, η οποία παραχωρούσε μακροπρόθεσμα δάνεια στους γεωργούς. Επειδή παρουσιάζονταν προβλήματα, ιδιαίτερα στην είσπραξη των δανείων, βρέθηκε σαν λύση η ίδρυση τοπικών Συνεργατικών Εταιρειών, οι οποίες θα ενεργούσαν ως αντιπρόσωποι της Γεωργικής Τράπεζας με βασικό σκοπό την είσπραξη των δόσεων των δανείων.

Έτσι μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια ο ρυθμός ίδρυσης Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών ήταν ραγδαίος και ο αριθμός τους έφθασε τις 339.

Το 1936 ιδρύθηκε ξεχωριστό Τμήμα Συνεργατικής Αναπτύξεως και διορίστηκε έφορος Συνεργατικών Εταιρειών. Μέχρι το 1936 οι Συνεργατικές υπάγονταν στον διευθυντή Γεωργίας. Κατά την περίοδο αυτή οι συνεργατικοί παράγοντες έκριναν ότι οι υφιστάμενες Συνεργατικές, με το να έχουν σαν μόνη δραστηριότητα την είσπραξη των δανείων για λογαριασμό της Γεωργικής Τράπεζας, δεν επιτελούσαν τον αρχικό σκοπό της ίδρυσης Συνεργατικών στην Κύπρο. Έτσι αποφάσισαν ότι για να εδραιωθεί το Συνεργατικό κίνημα και να γίνει βιώσιμο έπρεπε οι Συνεργατικές να αποκτήσουν δικά τους κεφάλαια για να ανταποκρίνονται στις βραχυπρόθεσμες αρχικά ανάγκες των μελών τους. Μια οργανωμένη εκστρατεία έφερε θετικά αποτελέσματα. Σε κάθε κοινότητα μαζεύτηκαν σιγά-σιγά κεφάλαια αρκετά για να καλύπτουν τις ανάγκες σε δάνεια όλων των κατοίκων-μελών κάθε Συνεργατικής.

Το 1938 οι τοπικές Συνεργατικές ίδρυσαν τη Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα. Σ' αυτήν οι Συνεργατικές καταθέτουν τα περισσεύματά τους και δανείζονται από αυτήν διάφορα είδη γεωργικής χρήσεως, όπως λιπάσματα, γεωργικά φάρμακα, θειάφι, πατατόσπορο κ.α. Η ίδρυση της Συνεργατικής Κεντρικής Τράπεζας συνέβαλε σημαντικά στην παραπέρα εξάπλωση του Συνεργατισμού στην Κύπρο. Κατά την περίοδο 1938-1969 σε κάθε χωριό ιδρύθηκαν αυτόνομη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία και Συνεργατικά παντοπωλεία. Παράλληλα ιδρύθηκαν Συνεργατικές Εταιρείες για τη συγκέντρωση και ομαδική πώληση των γεωργικών προϊόντων.

Στα επόμενα χρόνια συνεχίστηκε η ίδρυση Συνεργατικών Εταιρειών με σκοπό την κάλυψη όλων των αναγκών των κατοίκων και για την παροχή υπηρεσιών. Μέχρι το 1984 είχαν ιδρυθεί και λειτουργούσαν στην Κύπρο γύρω στις 800 Συνεργατικές Εταιρείες, με μέλη πέραν των 400 χιλιάδων. Ο αριθμός αυτός οφείλεται στο ότι ένα πρόσωπο δύναται να είναι μέλος σε περισσότερες από μία Συνεργατικές.

Τα τελευταία χρόνια το Συνεργατικό Κίνημα, στην προσπάθειά του για αναδιάρθρωση και αναδιοργάνωση, προχώρησε στη συγχώνευση μικρών εταιρειών έτσι ώστε να καταστούν βιώσιμες. Το Δεκέμβριο το 1999 υπήρχαν 484 Συνεργατικές Εταιρείες μέλη του Κινήματος που ήταν διασκορπισμένες σ’ όλη την ελεύθερη περιοχή της Κύπρου. Κατά την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, υπήρχαν 359 συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα, που μειώθηκαν στα 143 το 2008.

Η τουρκική εισβολή του 1974 είχε σοβαρές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία του Συνεργατικού κινήματος της Κύπρου, όταν 227 Συνεργατικές που λειτουργούσαν στις περιοχές που είναι υπό τουρκική κατοχή εκτοπίσθηκαν και απώλεσαν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία. Ένας άλλος αριθμός Συνεργατικών μη εκτοπισμένων επλήγησαν επίσης σοβαρά επειδή περιουσιακά τους στοιχεία βρίσκονται στις κατεχόμενες περιοχές ή μεγάλο ποσοστό των αναγκαίων πρώτων υλών που χρησιμοποιούσαν έχουν επίσης καταληφθεί από τα στρατεύματα κατοχής. Το 1980 ξέσπασε οικονομική κρίση στον Συνεργατισμό. Η κυβέρνηση δανειοδότησε τις εκτοπισμένες Συνεργατικές Εταιρείες με τα αναγκαία ποσά για κάλυψη των πληρωτέων προσφυγικών καταθέσεων, οι οποίες κατά την ημέρα της εισβολής ήσαν της τάξεως των £18 εκ. Στο μεταξύ κατά το 1979 είχε ψηφιστεί ο Περί Ανακουφίσεως Οφειλετών Νόμος αρ. 24/79, βάσει του οποίου ουδείς τόκος λογίζεται επί των δανείων των οφειλομένων υπό των προσφύγων κατά την ημέρα της εισβολής, το δε κεφάλαιο παγοποιήθηκε.