Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λίγες μέρες πριν από τον ερχομό των Άγγλων για να παραλάβουν την Κύπρο από τους Οθωμανούς με βάση τη συμφωνία του 1878,  έφθασε μυστικά στη Λάρνακα ένας αξιωματικός του αγγλικού στρατού, για να μελετήσει προφανώς την πόλη και την περιοχή της πριν από την αποβίβαση του στρατού. Ύστερα έφθασε ένα αγγλικό πολεμικό καράβι που αγκυροβόλησε στον κόλπο, στο οποίο επέβαινε ο ναύαρχος λόρδος Χέυ. Σ’ ένα δεύτερο επέβαινε ο πρίγκιπας Αλφρέδος, δούκας του Εδιμβούργου, που υπήρξε κι υποψήφιος βασιλιάς των Ελλήνων μετά την έξωση του Όθωνος. Ακολούθησε η άφιξη των άλλων πολεμικών πλοίων και το πρωί της 8ης Ιουλίου του 1878 αποβιβάστηκαν στη Λάρνακα ο λόρδος Χέυ κι ο δούκας του Εδιμβούργου, συνοδευόμενοι από τους διοικητές των αγκυροβολημένων καραβιών. Παιάνιζε η φιλαρμονική της ναυαρχίδας, ενώ ναυτικό άγημα απέδιδε τιμές μπροστά από το διοικητήριο. Στον Οθωμανό  καϊμακκάμη ο ναύαρχος ανήγγειλε επίσημα την ανάληψη της διακυβέρνησης της Κύπρου. Την τελετή παρακολούθησε πλήθος Ελλήνων και Τούρκων. Ως εκπρόσωπος των Ελλήνων της πόλης, προσφώνησε τον Άγγλο ναύαρχο ο Δημήτριος Πιερίδης, υποδιευθυντής της Οθωμανικής Τράπεζας που λειτουργούσε τότε στην πόλη. Στην απάντησή του ο ναύαρχος Χέυ διαβεβαίωσε ότι η αγγλική διοίκηση θα ήταν αμερόληπτη και δίκαιη, κι ότι θα ήσαν σεβαστά τα θρησκευτικά δόγματα και τα έθιμα του τόπου.

 

Ο δούκας του Εδιμβούργου όμως, κατά την πρώτη του επαφή με τους Κυπρίους, επέδειξε υπερβολική αυστηρότητα όταν κάποιος Λαρνακιώτης, ενθουσιασμένος για τον τερματισμό της βαριάς τουρκικής κατοχής, κερνούσε συνεχώς κρασί τους Άγγλους στρατιώτες. Ο δούκας αντάμειψε την κυπριακή αυτή πράξη φιλοξενίας, καταδικάζοντας τον Κύπριο σε κράτηση κάτω από τον καυτό ήλιο του Ιουλίου. Η ποινή του όμως τερματίστηκε χωρίς δυσάρεστα αποτελέσματα, ύστερα από παρέμβαση του αναπληρωτή προξένου της Αγγλίας. Οι στρατιώτες πάντως, παρά την απαγόρευση του δούκα, ήπιαν αρκετό κρασί και, στην κατάσταση που βρέθηκαν, μερικοί υπήρξαν ήρωες μικροεπεισοδίων.

Την επομένη, ο ναύαρχος Χέυ έστειλε ναύτες του να κατασκευάσουν αποβάθρα, επειδή η μικρή αποβάθρα που υπήρχε ήταν σε άθλια κατάσταση. Υψώθηκε και η αγγλική σημαία, άνκαι επίσημα τούτο συνέβη λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Ιουλίου.

 

Υπάτος αρμοστής

Ο πρώτος ύπατος αρμοστής σερ Γκάρνετ Γούλσλεϋ έφθασε στη Λάρνακα στις 22 Ιουλίου κι αποβιβάστηκε το βράδυ, την δε επομένη 23 Ιουλίου  εξέδωσε το πρώτο διάγγελμά του. Τον σερ Γκάρνετ προσφώνησε ο τότε μητροπολίτης Κιτίου Κυπριανός, σημαντική προσωπικότητα της Κύπρου τότε.

 

Αγγλοκρατία: Κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής της Κύπρου (1878-1960) η Λάρνακα υπήρξε η διοικητική πρωτεύουσα της επαρχίας της, έδρα του Άγγλου επαρχιακού διοικητή και έδρα διαφόρων υπηρεσιών. Κατά την περίοδο αυτή η Λάρνακα, αν και γνώρισε σχετική ανάπτυξη, ωστόσο σταδιακά υποσκελίστηκε από άλλες πόλεις της Κύπρου, κυρίως δε από τη Λευκωσία, τη Λεμεσό και την Αμμόχωστο, οι οποίες κι ευνοήθηκαν περισσότερο από τη νέα κατάσταση.

 

Κατ’ αρχάς η Λάρνακα έχασε τα προξενεία των διαφόρων χωρών που έδρευαν σ’ αυτήν. Γιατί μετά την αγγλική κατοχή πολλές χώρες διέλυσαν τις διπλωματικές τους αποστολές στην Κύπρο, ή περιορίστηκαν στο να διατηρούν υποπροξένους ή επίτιμους προξένους επειδή δεν ήταν πλέον απαραίτητες με την αλλαγή των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών. Από την άλλη, τα λίγα προξενεία που παρέμειναν, μεταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα Λευκωσία.

 

Δεύτερον, η Λάρνακα εξακολούθησε ν’ αποτελεί για λίγο ακόμη το κυριότερο λιμάνι της Κύπρου, σύντομα όμως άρχισαν να γίνονται έργα και να δημιουργούνται εγκαταστάσεις τόσο στην Αμμόχωστο (κυρίως στην Αμμόχωστο) όσο και στη Λεμεσό. Έτσι, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η Λάρνακα άρχισε να χάνει και τη σημασία της ως λιμάνι. Η Αμμόχωστος ευνοήθηκε ιδιαίτερα γιατί, εκτός των άλλων, σ’ αυτήν και στο λιμάνι της κατέληγε και ο κυπριακός σιδηρόδρομος που λειτούργησε από τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του αιώνα και που συνέδεε την πόλη αυτή με την πρωτεύουσα Λευκωσία και τη Σολιά. Τα σχέδια που υπήρχαν για επέκταση των υπηρεσιών του σιδηροδρόμου μέχρι και την πόλη της Λάρνακας, δεν πραγματοποιήθηκαν. Η βελτίωση, εξάλλου, των λιμενικών εγκαταστάσεων της Λεμεσού, απέβη επίσης κατά της Λάρνακας γιατί από τη Λεμεσό γίνονταν οι εξαγωγές των προϊόντων της νότιας και δυτικής Κύπρου και διακινούνταν αρκετοί επιβάτες.

 

Τρίτον, η εκτέλεση διαφόρων έργων και η εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της Κύπρου, γεγονότα που συνέβησαν κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, ευνόησαν περισσότερο τη δραστηριοποίηση πλουσιοτέρων περιοχών της Κύπρου σε διάφορους τομείς (όπως λόγου χάριν τα μεταλλεία), με ευεργετικά αποτελέσματα και στην οικονομική και άλλη ανάπτυξη των άλλων πόλεων. Ακόμη και μεταλλεία όπως της Καλαβασού, που εμπίπτουν στην επαρχία της Λάρνακας, βρίσκονται πλησιέστερα προς την πόλη και το λιμάνι της Λεμεσού αλλά και τις εγκαταστάσεις του Βασιλικού που επίσης βρίσκονται πλησιέστερα προς τη Λεμεσό παρά τη Λάρνακα. Στη Λάρνακα παρέμεινε μόνη η αλυκή, που συνέχισε να παράγει, όμως τώρα πλέον το αλάτι δεν ήταν τόσο σημαντικό εμπορεύσιμο είδος, συνεπώς όχι πλέον και τόσο πολύ προσοδοφόρο.

 

Στη Λάρνακα λειτούργησε, από το 1936, το πρώτο αεροδρόμιο που ιδρύθηκε στην Κύπρο. Ήταν μια στοιχειώδης κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε για αεροπορική σύνδεση της Κύπρου με την Αίγυπτο (Κάιρο) με χρησιμοποίηση μικρών δεκαεξαθέσιων τετρακινητηρίων αεροσκαφών. Η αεροπορική αυτή σύνδεση ήταν εβδομαδιαία. Δεν ήταν όμως τόσο μεγάλης σημασίας ώστε να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πρόοδο της πόλης. Εξάλλου, πολύ σύντομα ιδρύθηκε και λειτούργησε το αεροδρόμιο στον Γερόλακκο, κοντά στη Λευκωσία, που εξελίχθηκε στο διεθνές αεροδρόμιο Λευκωσίας, κι έτσι η Λάρνακα έχασε κι αυτή την υπηρεσία. Την οποία όμως ξανακέρδισε μετά το 1974, οπότε το διεθνές αεροδρόμιο Λευκωσίας έκλεισε εξαιτίας της τουρκικής εισβολής, οπότε αντικαταστάθηκε από εκείνο της Λάρνακας. Όπως, εξάλλου, απωλέσθηκε και το λιμάνι της Αμμοχώστου, οπότε ευεργετήθηκε ως ένα βαθμό η Λάρνακα, πολύ δε περισσότερο η Λεμεσός.

 

Κατά την πρώτη περίοδο της αγγλικής κατοχής, η Λάρνακα ήταν η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Κύπρου. Κατά την απογραφή του 1881, ο πληθυσμός των πόλεων ήταν:

 

1. Λευκωσία     11.536

2. Λάρνακα         7.833

3. Λεμεσός          6.131

4. Αμμόχωστος   2.564

5. Πάφος             2.204

6. Κερύνεια         1.192

 

Κατά το τέλος της Αγγλοκρατίας, 80 τόσα χρόνια αργότερα, η σειρά των πόλεων από άποψη πληθυσμιακής ανάπτυξης, διαφοροποιήθηκε ως εξής, σύμφωνα προς την απογραφή του 1960:

 

1. Λευκωσία (και προάστια)    95.515

2. Λεμεσός                               43.593         

3. Αμμόχωστος                         34.774

4. Λάρνακα                               19.824

5. Πάφος                                     9.803

6. Κερύνεια                                  3.498

 

Βλέπουμε ότι, ενώ κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας η Λάρνακα υπερδιπλασίασε τον πληθυσμό της, ωστόσο υποβιβάστηκε από τη δεύτερη στην τέταρτη θέση του πίνακα. Γιατί κατά την ίδια περίοδο οι τρεις άλλες πόλεις που ευνοήθηκαν περισσότερο από τις νέες συνθήκες, πολλαπλασίασαν τον πληθυσμό τους: Η Λευκωσία κατά 8 φορές περίπου, η Λεμεσός κατά 7 φορές και η Αμμόχωστος κατά 13 φορές! Το γεγονός αυτό οφειλόταν στο ότι είχαν δημιουργηθεί στις τρεις πόλεις πολύ περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης παρά στη Λάρνακα και την Πάφο. Στη Λευκωσία εξαιτίας των διαφόρων υπηρεσιών κυρίως, αφού ήταν η πρωτεύουσα, στην Αμμόχωστο δε και στη Λεμεσό εξαιτίας βασικά των λιμανιών που τους έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν ως εμπορικά κέντρα. Η Λεμεσός δεν ήταν τόσο σημαντικό λιμάνι όσο η Αμμόχωστος, αλλά ίδρυσε βιομηχανίες (όπως οι τέσσερις οινοβιομηχανίες).

 

Κοντά στην πόλη της Λάρνακας δημιουργήθηκε η στρατιωτική βρετανική βάση της Δεκέλειας που πρόσφερε μεν ευκαιρίες απασχόλησης, αλλά κατά την περίοδο που αυτή οικοδομείτο με γοργό ρυθμό, διεξήχθη ο τετραετής ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας (1955-59). Συνεπώς η συμβολή της βάσης αυτής στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης υπήρξε περιορισμένη. Αργότερα οι Βρετανοί υποβίβασαν τη βάση τους αυτή, δίνοντας περισσότερη σημασία στη στρατιωτική τους βάση στο Ακρωτήρι - Επισκοπή, πράγμα που, και πάλι, ευνόησε οικονομικά περισσότερο την πόλη της Λεμεσού.

 

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η πόλη της Λάρνακας υστερούσε έναντι της Αμμοχώστου και της Λεμεσού και στις δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης. Η Αμμόχωστος διέθετε τις θαυμάσιες ακρογιαλιές της και τις αρχαιότητες της Σαλαμίνος και της Έγκωμης. Η Λεμεσός διέθετε τις αρχαιότητες του Κουρίου και της Αμαθούντος και τα καλύτερα ορεινά θέρετρα που βρίσκονται στην επαρχία της.

 

Καθαριότητα

Ωστόσο η Λάρνακα εξελίχθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής της Κύπρου, οπότε κι εκτελέστηκαν πολλά έργα κι έφθασε στην πόλη η πρόοδος. Ήδη ο πρώτος Άγγλος διοικητής της Λάρνακας, ο Χουάιτ (White) επέβαλε από την πρώτη στιγμή κανονισμούς καθαριότητας κι έδωσε αγγλικές ονομασίες στους δρόμους, σ’ ένα από τους οποίους έδωσε και το δικό του όνομα. Οι δρόμοι επίσης φωτίστηκαν με φανάρια κι άρχισαν να επιδιορθώνονται. Ο Χουάιτ είχε επιβάλει αναγκαστική φορολογία στους κατοίκους της πόλης, για την επιτέλεση των έργων αυτών. Το κάστρο της πόλης χρησιμοποιήθηκε ως λοιμοκαθαρτήριο και σαν φυλακή. Στη Λάρνακα λειτούργησε και το πρώτο τυπογραφείο της Κύπρου το 1878, κι εξεδόθη η πρώτη κυπριακή εφημερίδα, η Κύπρος - Cyprus. To 1884 συνέβη στη Λάρνακα η πρώτη επίσκεψη ελληνικού πολεμικού καραβιού. Επρόκειτο για το καράβι «Ναύαρχος Μιαούλης», που ενθουσίασε με την παρουσία του τους Έλληνες κατοίκους της πόλης. Το 1890 ιδρύθηκε η λέσχη Club και λίγο αργότερα το Larnaca Club. To 1910 λειτούργησε στη Λάρνακα το πρώτο στην Κύπρο Ιεροδιδασκαλείο, ενώ στην πόλη λειτουργούσαν και άλλα εκπαιδευτήρια κατώτερης και μέσης εκπαίδευσης. Το 1880 τυπώθηκε στη Λάρνακα το πρώτο βιβλίο που εξεδόθη στην Κύπρο (η Ἱστορία Χρονολογική του αρχιμανδρίτη Κυπριανού, σε ανατύπωση της εκδόσεως που έγινε στη Βενετία το 1788).

 

Επίσης το 1878, αμέσως μετά την αγγλική κατοχή, λειτούργησε στη Σκάλα το πρώτο στην Κύπρο ταχυδρομείο. Στις λοιπές πόλεις ιδρύθηκαν ταχυδρομεία μέσα στον ίδιο χρόνο. Στη Λάρνακα κτίστηκε και λειτούργησε και το πρώτο Γενικό [=Κεντρικό] Ταχυδρομείο Κύπρου που μεταφέρθηκε στη Λευκωσία το 1909. Η πρώτη τηλεγραφική σύνδεση της Κύπρου έγινε το 1871 (τέλος της Τουρκοκρατίας) μεταξύ Καρπασίας και Λατάκειας (Συρία). Το 1873 η σύνδεση έφθασε μέχρι τη Λάρνακα, όπου λειτούργησε τότε και το πρώτο τηλεγραφείο. Οι Άγγλοι ίδρυσαν το 1878 στη Σκάλα το Γενικό Τηλεγραφείο Κύπρου που λειτούργησε μέχρι το 1935, οπότε κι αυτού η γενική διεύθυνση μεταφέρθηκε στην πρωτεύουσα Λευκωσία. Η τηλεγραφική σύνδεση γινόταν με υποβρύχια καλώδια μέχρι το 1932, οπότε άρχισε να χρησιμοποιείται η ασύρματη επικοινωνία. Το 1879 ιδρύθηκε στη Λάρνακα το πρώτο κυβερνητικό νοσοκομείο.

 

Χοροδιδασκαλείο

Κατά τις αρχές του 20ού αιώνα λειτούργησαν στη Λάρνακα δυο χοροδιδασκαλεία. Το 1889 λειτούργησε στην πόλη, από κάποιον που λεγόταν Μακάι, η πρώτη μηχανή κατασκευής πάγου, οπότε εμφανίστηκαν και τα πρώτα παγωτά. Το 1889 ανεβάστηκε από το σύλλογο «Ορφεύς» το θεατρικό έργο Ἡ Κύπρος καί οἱ Ναΐται, ενώ ξένοι θίασοι επισκέπτονταν την πόλη και πιο πριν και υστερότερα. Οι πρώτες θεατρικές αίθουσες της πόλης ήταν η «Πρόοδος», η «Μέλισσα», ο «Απόλλων». Το 1912 εμφανίστηκε στην πόλη και ο κινηματογράφος, του οποίου οι παραστάσεις εδίνοντο σ’ ένα καφενείο και, σύμφωνα προς τη διαφήμιση, ἐποικίλλοντο εἰς τά διαλείμματα διά παιγνίων ἀπό Ἱάπωνα κωμικόν! Λίγο αργότερα ιδρύθηκαν οι κινηματογράφοι «Αστέρ Πατέ» και «Γκωμόν». Το 1896 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος «Ζήνων» που, μεταξύ άλλων, οργάνωσε το 1900 τους τέταρτους Παγκύπριους αγώνες. Μετά το 1900 άρχισαν να κτίζονται νέα ξενοδοχεία, αντικαθιστώντας τα λίγα που προϋπήρχαν, αλλά και τα διάφορα χάνια. Ο ηλεκτρισμός εμφανίστηκε στην πόλη το 1922, με την ίδρυση τοπικής Ηλεκτρικής Εταιρείας. Το 1950 άρχισε η κατασκευή του πρώτου ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στη Δεκέλεια. Η υδατοπρομήθεια, σε υγιεινότερη βάση, με διασωληνώσεις, άρχισε από το 1939.

 

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια