Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ωραία τοποθεσία στη χερσόνησο του Ακάμα, στο δυτικότερο άκρο της Κύπρου, συνδεδεμένη με θρύλους και παραδόσεις. Βρίσκεται στον κόλπο της Χρυσοχούς αλλά επί της παραλίας της χερσονήσου του Ακάμα, κοντά στο ακρωτήριο του Ακάμα (ή Αρναούτη). Πρόκειται για μικρό και ειδυλλιακό κόλπο, σε εντελώς ερημική και δυσπρόσιτη περιοχή, εκεί δε υπάρχει και μικρή πηγή. Η πηγή αυτή, που σήμερα τουλάχιστον δεν έχει οποιαδήποτε ξεχωριστή ομορφιά από μόνη της, είναι εκείνη που δημιούργησε τους θρύλους, αναφερόμενη ως Πηγή του Έρωτα ή Fontana Amorosa στην ιταλική, Φουντάνα Μορόζα στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα, ακόμη Βρύση των Ερώτων ή και Fontaine d’ Amours στη γαλλική.

Με τα σημερινά δεδομένα η πηγή δεν δικαιολογεί τη μεγάλη της φήμη και τις πολλές συζητήσεις και υποθέσεις που έγιναν κατά καιρούς γι’ αυτήν. Βέβαια η ευρύτερη περιοχή του Ακάμα, ακατοίκητη, αποκομμένη και σχεδόν παρθένα, φορτωμένη ολόκληρη με θρύλους και παραδόσεις, αποτελεί κι αποτελούσε πηγή έμπνευσης για πολλούς και ειδυλλιακό καταφύγιο για ερωτευμένους, όπως εκφράζει κι ένα παλαιό δίστιχο:

Έλα να πάμεν κορασ’ιά, εις τα βουνά τ' Ακάμα,

να σκοτεινιάσει ο ουρανός, να μείνουμεν αντάμα.

Από την άλλη, δεν γνωρίζουμε πώς ήταν κατά την Αρχαιότητα και τα Μεσαιωνικά χρόνια η περιοχή της Φοντάνα Αμορόζα. Πιθανώς ήταν εντελώς διαφορετική, τουλάχιστον από πλευράς βλάστησης, και η πηγή ίσως ν' αποτελούσε πράγματι όμορφη τοποθεσία. Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, πάντως, η ευρύτερη περιοχή ήταν ακατοίκητη, εκτός από μερικές εκκλησίες στο εσωτερικό του Ακάμα κι ένα μικρό μοναστήρι του οποίου τα ερείπια θεωρούνται σήμερα ως «κάστρο της Ρήγαινας». Τότε, η Φοντάνα Αμορόζα δεν φαίνεται να ήταν τίποτα περισσότερο παρά ένας μικρός κόλπος όπου μπορούσαν να προσεγγίζουν τα καράβια για να προμηθεύονται πόσιμο νερό.

Ωστόσο από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας απαντάται η ονομασία Φοντάνα Αμορόζα. Η λέξη αμορόζα σημαίνει την ερωμένη και χρησιμοποιείται από τον Λεόντιο Μαχαιρά για τις ερωμένες του βασιλιά Πέτρου Α' (τις ἀμουρούζες του). Έτσι, από τα Μεσαιωνικά χρόνια φαίνεται ότι η πηγή αυτή του Ακάμα συνδέθηκε με ερωτικούς θρύλους αφού απαντάται ως Πηγή των Ερώτων (Fontana Amorosa) κι έτσι ανευρίσκεται γραμμένη και σε μεσαιωνικούς χάρτες.

Μερικοί παλαιότεροι μελετητές (όπως λ.χ. ο Αθ. Σακελλάριος) απέδωσαν, λανθασμένα, την ονομασία Fontana Amorosa στον Ιταλό ποιητή Λουδοβίκο Αριόστο. Ωστόσο στο μακροσκελές ποίημά του Ορλάνδος Μαινόμενος (Orlando  Furioso) που πρωτοδημοσιεύθηκε το 1516 αλλά πήρε την τελική του μορφή το 1532, αν και γίνονται αναφορές στην Κύπρο, δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε «ερωτική πηγή» στο νησί (βλέπε λήμμα Αριόστο Λουδοβίκος).

Ο Ελληνολατίνος ποιητής Κλαυδιανός, του 4ου μ.Χ. αιώνα (τον οποίο πολλοί πιστεύουν ότι είχε υπόψιν ο Αριόστο), στο έργο του Epithalamium, ομιλεί για ένα βουνό στην Κύπρο, στο βασίλειο της Αφροδίτης, όπου «κυλούν δυο πηγές, η μια γλυκειά και η άλλη πικρή», στις οποίες ο   Έρωτας εμβαπτίζει τα βέλη του, γι’ αυτό κι οι ερωτοκτυπημένοι αισθάνονται τον έρωτα άλλοτε γλυκό και άλλοτε πικρό (βλέπε λήμμα Κλαυδιανός Κλαύδιος). Διάφοροι μελετητές ταύτισαν το κυπριακό τοπίο που περιγράφει ο Κλαυδιανός με την περιοχή του Ακάμα, χωρίς όμως ν' αποδεικνύεται ότι ο ποιητής είχε υπόψιν συγκεκριμένη τοποθεσία όταν έγραφε, όπως κι ο Αριόστο αρκετούς αιώνες αργότερα.

Μερικοί πάλι θεώρησαν ότι ο Κλαυδιανός, αλλά κι ο Αριόστο, είχαν υπόψιν άλλη πηγή στον Ακάμα, τα σημερινά Λουτρά της Αφροδίτης, για τα οποία υπήρχε παλαιότερα κι η παράδοση ότι, όποιος πιει από το νερό τους μαζί με μια κοπέλα, «ερωτεύκεται μαζίν της» (Σίμος Μενάρδος, «Φουντάνα Μωρώζα», Τοπωνυμικαί καί Λαογραφικαί Μελέται, έκδοση Κ.Ε.Ε. Κύπρου, 1970, σ.163).

Την Φοντάνα Αμορόζα μνημονεύουν αρκετοί επισκέπτες και μελετητές του 19ου αιώνα ή και παλαιότεροι, όπως ο Αθ. Σακελλάριος, ο Engel (Kypros, 1841, vol. I, p. 73), ο Drummond, ο Pococke, ο Turner (για των οποίων τα κείμενα βλέπε στο Excerpta Cypria), o Cesnola (Cyprus, p. 226), ο D. Hogarth (Devia Cypria, p. 14) κι άλλοι ακόμη. Όλοι αυτοί κάνουν υποθέσεις, αναφέρονται στον Αριόστο, κλπ. Σχετική αναφορά κάνει κι αυτός ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική... 1788, ο. 42) που αποδίδει τις... ερωτικές ιδιότητες της πηγής στα ψεύματα τῶν ποιητῶν.

Κατά το β' μισό του 16ου αιώνα την πηγή αναφέρει κι ο Φραγκοκύπριος ιστορικός Στέφανος Λουζινιανός.

Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι κι άλλες πηγές στην Κύπρο εθεωρείτο ότι είχαν ερωτικές επιδράσεις, όπως μια Βρύση του Πόθου μεταξύ Κελλακίου και Επταγώνιας, στην επαρχία Λεμεσού, την οποία μάλιστα μετέτρεψε σε κτιστή ένας Άγγλος διοικητής της Λεμεσού, ο Μίτσελ, (Σ. Μενάρδος, ό.π.π., σ. 155).

Συμπερασματικά όλων των πιο πάνω, μπορούμε να πούμε ότι οπωσδήποτε την πατρότητα της ονομασίας Φοντάνα Αμορόζα δεν έχει ο Αριόστο. Η ονομασία υφίστατο από την εποχή της Φραγκοκρατίας, και μάλλον θα ήταν ξενική απόδοση προγενέστερης ελληνικής. Όσο για τους θρύλους, αυτοί πάντοτε συντρόφευαν στην Κύπρο κάθε ερημική κι ωραία ή παράξενη τοποθεσία, περιλαμβανομένων των τοποθεσιών με πηγές. Πολλές τέτοιες πηγές, μεγάλες ή μικρές, είναι συνήθως «αγιάσματα» με θαυματουργικές ιδιότητες. Ωστόσο το νερό μιας πηγής σημαίνει ζωή και βλάστηση και στην αρχαία Κύπρο θεά της βλάστησης ήταν η Αφροδίτη. Αλλά ταυτόχρονα, και σαν θεά του έρωτα, η Αφροδίτη συνέδεε τέτοιες πηγές με τον ερωτικό πόθο. Το να έχει μια πηγή κάποιες ιδιότητες, στη φαντασία των ανθρώπων, δεν είναι παράξενο, ιδίως στην Κύπρο όπου τα λιγοστά νερά είναι τόσο πολύτιμα. Αλλ' οι πηγές που κατά την Αρχαιότητα ενέπνεαν και προκαλούσαν τον ερωτικό πόθο στο νησί της Αφροδίτης, απέκτησαν άλλες, αντίθετες ιδιότητες μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, ιδίως ιδιότητες θεραπευτικές, κι έγιναν «αγιάσματα».

Έτσι, πιστεύουμε ότι στον Ακάμα, που δεν κατοικήθηκε μετά την Αρχαιότητα, κατόρθωσαν να επιβιώσουν αρχαίες δοξασίες που, κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, πέρασαν στη σφαίρα του θρύλου. Εάν η περιοχή του Ακάμα εκατοικείτο, η συγκεκριμένη πηγή ίσως να ήταν κι αυτή σήμερα «αγίασμα» δίπλα από την εκκλησία κάποιου αγίου. Όμως δεν κατοικήθηκε, γι’ αυτό και η Φοντάνα Αμορόζα εξακολουθεί να είναι «πηγή του έρωτα», αντικατοπτρίζοντας μέχρι σήμερα την αρχαία λατρεία της Αφροδίτης στην περιοχή και σ’ ολόκληρη την Κύπρο γενικότερα.

Στην περιοχή της Φοντάνα Αμορόζα, και συγκεκριμένα στη μικρή πεδιάδα κοντά στην ακτή, υπάρχουν ενδείξεις ότι υφίστατο μικρός οικισμός των Προϊστορικών χρόνων. Ο Πορφύριος Δίκαιος είχε κάνει σύντομη έρευνα το 1939 κι ανέφερε ότι είχε βρει διάφορα νεολιθικά εργαλεία και άλλα αντικείμενα.