Αθαλάσσα
Περιοχή, 6.450 περίπου σκαλών γης, στα ΝΑ. της Λευκωσίας. Όλη σχεδόν η περιοχή δεντροφυτεύτηκε στα τελευταία χρόνια, σε σημείο που σήμερα να αποτελεί τον κυριότερο πράσινο πνεύμονα της πρωτεύουσας. Πιθανόν να πήρε τ' όνομα από το γεγονός ότι σε πρόσφατα γεωλογικά χρόνια, όλος ο χώρος εδώ, όπως βέβαια κι ολόκληρη η Μεσαορία, βρισκόταν κάτω από τη θάλασσα. Είναι άφθονα τα κοχύλια που συναντά ένας στην περιοχή.
Βλέπε λήμμα: Γεωλογία- Η περιάδα της Μεσαορίας
Το δάσος της Αθαλάσσας
Στην Αθαλάσσα ξεχωρίζει το δάσος Αθαλάσσας, κυρίως από πεύκα, ακακίες, ευκαλύπτους και κυπαρίσσια. Στα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα κατά την εβδομάδα της Γιορτής του Δέντρου, καταβλήθηκαν πολλές προσπάθειες για την επέκταση του πράσινου σ' αυτή την περιοχή. Είναι χιλιάδες οι πρωτευουσιάνοι που φύτεψαν έστω κι ένα δεντράκι στην Αθαλάσσα. Δίπλα στο δάσος και στα δεξιά του δρόμου Αθαλάσσας βρίσκεται το φυτώριο της Αθαλάσσας. Χιλιάδες πλαστικά σακκούλια, κάτω από τη σκιά του πεύκου ή του κυπαρισσιού, αδιάκοπα προετοιμάζουν τα δενδρύλλια που θα αναδασώσουν γυμνές εκτάσεις του νησιού. Επίσης εδώ πολλαπλασιάζονται πολλά άλλα καλλωπιστικά και φρακτικά είδη για μεταφύτευση σε ιδιωτικούς κήπους. Πιο πέρα είναι η Τράπεζα κλώνων τραχείας πεύκης, όπως ονομάζεται. Τα πεύκα έχουν ευθυτενείς κορμούς και γνήσιο κωνικό σχήμα. Δεν μοιάζουν με τα συνηθισμένα πεύκα των βουνών μας. Πρόκειται για επίλεκτα πεύκα από τα κυπριακά δάση που εδώ προστατεύονται και κάτω από ιδιαίτερες φροντίδες δίνουν κατάλληλους κλώνους για μπόλιασμα άλλων πεύκων.
Μια έκταση γης στην Αθαλάσσα, πιο πέρα από το φυτώριο, παραχωρήθηκε στο Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών και το Ανώτερο Τεχνολογικό Ινστιτούτο. Παραχώρηση κρατικής γης για τη στέγαση άλλων κρατικών υπηρεσιών είναι εμφανής και πιο πέρα όπου βρίσκονται η μονάδα ραδιοβολίσεων της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας και το Τμήμα Κτηνιατρικών Υπηρεσιών.
Ένας χωμάτινος δρόμος στα δεξιά σε οδηγεί προς το φράγμα. Στο δρόμο συναντάς τον πειραματικό ευκαλυπτώνα με το ελαφρό ροζ χρώμα των πανύψηλων κορμών. Πρόκειται, ίσως, για την πιο εκτεταμένη και συμπαγή έκταση ευκαλύπτων στην Κύπρο.
Μια έκταση της Αθαλάσσας καταλαμβάνεται από τα διάφορα στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς. Η πειραματική έπαυλη του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών με τις συναφείς εγκαταστάσεις, όπου εκτρέφονται αγελάδες και δοκιμάζονται διάφορες καλλιέργειες, δίνει κάποιο χρώμα στο τοπίο.
Ιστορικά στοιχεία
Στο βάθος βρίσκεται η κτηνοτροφική έπαυλη του Τμήματος Γεωργίας. Πιθανόν κάπου εδώ, σ' αυτή την περιοχή, να βρίσκονται τα πρώτα σπίτια που είδε ο Τζιοβάννι Μαρίτι, όταν επισκέφθηκε τη Λευκωσία το 1767. Το τοπίο γύρω από την κυβερνητική κτηνοτροφική έπαυλη Αθαλάσσας με τις αγελάδες κάτω από τα τσίγκινα υπόστεγα, τα χοιροστάσια, το πράσινο των χωραφιών που ποτίζονται και τους θερινούς ακόμα μήνες, όπως και τα δασικά δέντρα στις πλαγιές των λόφων, είναι εντυπωσιακά. Είναι εδώ που οι Βρεττανοί δημιούργησαν την πρώτη κτηνοτροφική μονάδα στην Κύπρο μετά την κατάκτηση του νησιού. Οι πέτρινες επιγραφές αναφέρουν πως μερικές οικοδομές χτίστηκαν το 1921, ενώ άλλες νωρίτερα, το 1912. Εδώ εκτρέφονται χοίροι, αγελάδες, πρόβατα και κατσίκες. Λαγοί και πέρδικες για εμπλουτισμό του θηράματος εκτρέφονται στην πτηνοτροφική πτέρυγα. Πολύ κοντά είναι το υγροθερμοκήπιο για τις διάφορες ποικιλίες της ελιάς.
Στο χώρο της σημερινής κυβερνητικής έπαυλης, οι παλαιοί χάρτες δείχνουν οικισμό με το όνομα Atalasa, Ailasa ή Ailaza. Η εκεί ύπαρξη παλαιού οικισμού ίσως εξηγεί και την ύπαρξη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, που είναι χτισμένη στο χώρο παλαιότερου μικρού ναού.
Ο λόφος του Άρωνα
Άξιος ενδιαφέροντος είναι ο τραπεζοειδής λόφος που δεσπόζει της περιοχής Αθαλάσσας, γνωστός σαν Άρωνας ή Λόφος του Λιονταριού. Σ' αυτόν βρέθηκαν αρχαιολογικού ενδιαφέροντος κατάλοιπα, ενώ υπάρχουν και ερείπια του ανακτόρου Λα Κάβα, που είχε χτίσει ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Α΄.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας η έκταση της Αθαλάσσας αποτελούσε εξαίρετης ομορφιάς βασιλικούς κήπους που απλώνονταν σε μεγάλη έκταση γύρω από το βασιλικό φρούριο και εξοχικό ενδιαίτημα που είχε κτίσει ο βασιλιάς Πέτρος Β’ (1369-1382). Το φρούριο, επί του λόφου Άρωνα, είχε ανεγερθεί ως προπύργιο της Λευκωσίας μετά την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Γενουάτες το 1373 και ήταν γνωστό με την ονομασία Λα Κάβα. Το φρούριο καταστράφηκε από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου κατά την εισβολή τους στην Κύπρο το 1426, αλλά επιδιορθώθηκε αργότερα. Λίγο πριν από την καταστροφή του, το 1412, φιλοξενήθηκε εκεί από τον βασιλιά Ιανό (1398-1432) ένας διακεκριμένος επισκέπτης, ο μαρκήσιος Νίκολο Γ’ ντ' Έστε.
Στο ταξιδιωτικό κείμενο του μαρκησίου, παρατίθεται μία πολύτιμη περιγραφή του χώρου της Αθαλάσσας:
«…Αυτή η Κάβα είναι ένα ανάκτορο με κήπο τόσο όμορφο που σπάνια θα μπορούσε κάποιος να δει άλλον ωραιότερο. Υπάρχουν εδώ πολυάριθμα σιντριβάνια, ένα δε από αυτά ξεπηδά μέσα από ένα δέντρο πορτοκαλιάς και ρίχνει το νερό μέχρι το ύψος των πιο ψηλών κλαδιών εκείνου του δέντρου. Υπάρχουν επίσης πολλά είδη φρουτόδεντρων…»
Θα πρέπει να ήταν ένας εξαιρετικός, πράγματι, κήπος εφόσον εντυπωσίασε τόσο πολύ όχι έναν απλό επισκέπτη αλλά ένα μαρκήσιο που ήταν συνηθισμένος στην πολυτέλεια των ευρωπαϊκών αυλών. Εκείνο που ιδίως εντυπωσίαζε τέτοιους επισκέπτες, φαίνεται να ήταν η αφθονία των φρουτόδεντρων, κάτι που δεν χαρακτήριζε, λόγω κλίματος, τις αυλές της Ευρώπης. Ένας άλλος ευγενής που επεσκέφθη τον χώρο το 1458, ο κόμης Γκαμπριέλε Καποντιλίστα, φιλοξενήθηκε επίσης στο φρούριο Λα Κάβα και γράφει και αυτός ιδίως για τον κήπο με τα φρουτόδεντρα:
«…Υπάρχει μία ατελείωτη αφθονία από πορτοκαλιές, κιτριές, λεμονιές και πολλά άλλα πολύτιμα φρουτόδεντρα και πολύ μεγάλα πηγάδια από τα οποία ποτίζεται όλος εκείνος ο κήπος…»
Εφόσον ο κόμης φιλοξενήθηκε εκεί το 1458, σημαίνει ότι ο χώρος είχε επιδιορθωθεί μετά την καταστροφή του το 1426.
(Τα παρατιθέμενα αποσπάσματα είναι από το έργο του Άντρου Παυλίδη «Η Κύπρος ανά τους αιώνες, μέσα από τα κείμενα ξένων επισκεπτών της», τόμος Α’, 1993).
Πολύ κοντά υπήρχε οικισμός που μαρτυρείται με την ονομασία Άγιος Γεώργιος. Πιθανό να ήταν οικισμός εργατών, που πρέπει να απασχολούντο άφθονοι στην περιποίηση και φροντίδα του ανακτόρου και του τεραστίου κήπου του.
Η Αθαλάσσα επί Τουρκοκρατίας και Αγγλοκρατίας
Το 1570, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο, έστησαν στρατόπεδο στην έκταση των κήπων της Αθαλάσσας όταν πολιορκούσαν τη Λευκωσία. Ωστόσο το φρούριο επί του λόφου είχε καταστραφεί λίγο ενωρίτερα από τους Βενετούς για να μη χρησιμοποιηθεί από τους εισβολείς. Από τα ερείπιά του αφαιρέθηκε μεγάλη ποσότητα από πέτρες, που χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση της εκκλησίας της Φανερωμένης στη Λευκωσία το 1870.
Η Αθαλάσσα ήταν ιδιωτικό τσιφλίκι μέχρι το 1903. Τη χρονιά αυτή ο διευθυντής του Τμήματος Γεωργίας, Ελλαδίτης Παναγιώτης Γεννάδιος, κατόρθωσε να πείσει την αποικιακή κυβέρνηση ν' αγοράσει το ιδιωτικό αυτό τσιφλίκι, προκειμένου να το μετατρέψει σε κυβερνητική έπαυλη. Η σχετική είδηση για την αγορά του τσιφλικιού δημοσιεύτηκε στην «Κυπριακή Εφημερίδα»* (τ.1,αρ. 1, Ιανουάριος 1904): «Ἡ τελευταίως γενομένη ὑπό τῆς Κυβερνήσεως ἀγορά παρά τήν Λευκωσίαν τοῦ τσιφλικιοῦ Ἀθαλάσσα, τό ὁποῖον πρόκειται νά χρησιμεύσῃ ὡς πειραματικόν καί παραδειγματικόν ἀγροκήπιον, ἀποτελεῖ σπουδαιότατον πρός τά πρόσω βῆμα ...σύν τῷ χρόνῳ εἰς τό κτῆμα τοῦτο θά δύνανται oἱ χωρικοί νά βλέπωσι τά συνήθη των προϊόντα παραγόμενα διά τῆς ἐφαρμογής νέων συστημάτων καί τῆς χρήσεως τελειοτέρων ἐργαλείων. Θά γίνεται βεβαίως χρήσις εἰδικῶν λιπασμάτων... Θά ληφθούν ἐπίσης μέτρα πρός βελτίωσιν τῶν ἐγχωρίων κτηνῶν, τά ὁποῖα ...διασπειρόμενα βαθμηδόν ...θά προσθέσωσι μεγάλως εἰς τήν ἀξίαν καί τήν χρησιμότητα τῆς κτηνοτροφίας τῆς χώρας...»
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια